Lesbók Morgunblaðsins - 06.02.1988, Page 6

liti þegar við klæðum okkur. Mála okkur í
framan. Leggja á borð, skreyta herbergin
okkar. Við erum því að fást við hönnun í
okkar daglega lífí á hveijum degi. Síðan
má líka minna þau á allar þær atvinnugrein-
ar sem tengjast þessu fagi. Og að allt sem
þau noti hafí áður legið á teikniborði.
Þóra: Sköpunarþörfin er svo rík í okkur
og bömin verða að fá að skapa. Þau verða
að þekkja þessa leið til tjáningar.
— En hefur það eitthvert gildi að kenna
bömum að teikna augu sem líta út eins og
augu og nef sem eru alveg eins og alvöru
nef?
Asrún: Kannski er það ekki nauðsynlegt
að þau læri að teikna nákvæmlega „rétt“
og það er ekki endilega markmiðið. En þeg-
ar krakkar eru orðnir svona tíu, ellefu ára
verða þau svo sjálfsgagnrýnin og raunsæ
að þau vilja teikna alvöru nef og munn.
Og þau vilja teikna „rétt“. og'þama em við
að mæta óskum nemenda.
Þóra: Ég kennni stundum tólf ára krökk-
umk módelteikningu og þau verða svo
undrandi á hlutföllunum í líkamanum; að
fætumir skuli vera helmingurinn af líkams-
stærðinni...
Asrún: Og þeim fínnst það asnalegt
þangað til þau mæla það og verða þá furðu-
lostin á því hvað handleggimir ná langt
niður og segja, alveg eins og á öpum!
Þóra: Á þessum aldri fínna þau að þau
em ekki með þetta rétt. Og það hjálpar
þeim en heftir þau ekki að læra rétt hlutföll.
Ásrún: Og þau kæra sig ekkert um mynd-
ir þar sem málarinn leikur sé rmeð hlutföllin
í líkamanum. Það fínnst þeim hálfvitalegt
og bamalegt því þau em raunsæ og rétt
skal vera rétt!
— Em böm látin skoða myndlist, fara á
sýningar?
Ásrún: Það er mjög einstaklingsbundið
hvort kennari sinni þeim þætti. Ég reyndi
að nota skyggnur í þessum tilgangi en böm-
in kröfðust þess að fá hljóð með. Kannski
gætu myndbönd leyst þetta. En ég verð að
segja eins og er, að mér varð svolítið illa
við þegar ég uppgötvaði þetta. En það er
óskaplega erfítt í fjölmennum skóla að halda
uppi sýningarferðum.
Þóra: Ef sinna ætti þessu sem skyldi
þyrfti fleiri myndmenntakennara í hvem
skóla. Saftiakennarar koma hér að miklu
gagni.
Edda: Tíminn er það knappur sem gefínn
er til kennslunnar, áttatíu mínútur í senn,
að það er erfitt að komast eitthvert. Yfír-
leitt kostar þetta rútuferðir og það þýðir
að stundatafla skólans riðlast og hinn al-
menni kennari verður að koma inn í dæmið.
Ásrún: Og rútumar eru dýrar. Skólamir
em ekkert ólmir í að fjármagna svona ferðir.
Þóra: Það er samt mismunandi eftir skól-
um og bæjarfélögum.
Ásrún: En að ætti að vera hægt að taka
upp myndlistasýningar á bönd og sýna í
skólum. Og þá er ég ekkert endilega að
tala um tipp topp myndbönd. Það mættu
þess vegna vera hráar upptökur sem sýndar
væru.
— Segið mér nú af markmiðunum með
myndmenntakennslu í grunnskólum ...
Edda: Við viljum reyna að gera hvem
einstakling skapandi, eða að viðhalda sköp-
unarmætti hans. Svo að hann geti hannað
hluti og komið hugmyndum sínum frá sér.
Það er ekkert á stefnuskránni að gera alla
að listamönnum. Heldur að gera krakkana
sæmilega dómbæra á að sjá hvað er góð
og hvað er léleg hönnun.
Þóra: Að fá böm til að tjá sig persónu-
lega en ekki herma hvert eftir öðru.
Ásrún: Já og líka að kenna þeim að horfa
og njóta umhverfisins. Að sjá og taka eftir.
Við erum ekkert endilega að tala um að
allir ættu að iðka myndlist, þó að sjálfsögðu
hvetji ég alla til þess, en bara að menntun-
in verði vonandi til þess að þau verði svolítið
meðvitaðri um myndir, myndmál ogtúlkun.
Þóra: Við viljum opna augu þeirra og
það um leið opnar persónu þeirra. Þannig
verður líf þeirra auðugra.
egar sá mikli skáldjöfur, Viktor
Hugo var 18 ára gamall, veiktist
hann af hitasótt sem lagði hann
í rúmið í nokkrar vikur. Leitaði
þá ákaft á hann hugmynd að skáldsögU
og færði hann söguna á blað. Söguefnið
sótti hann norður í Þrándheim, skömmu
eftir 1700, nánar tiltekið vikuna sem
frægasti fangi Dana var náðaður. Það var
von Griffenfeldt greifa, öðru nafni Peter
Schumacher. Hann var geymdur í Munk-
hóima við Þrándheim, en þangað hafði
hann verið sendur til af afplána landráða-
dóm. Konungur hafði á síðustu stundu
breytt dauðadómi í fangelsisdóm. Þessi
ríorski maður, sem risið hafði til æðstu
metorða ríkisins, kom meðal annars við
sögu við veitingu biskupsembættis á Hól-
um, er Jón Vigfússon (Bauka-Jón) varð
öllum að óvörum biskup. En þótt sagan
snúist að mestu um þetta, þá er þama
nóg rúm fyrir ástir ungs fólks og undar-
lega atburði. Og það eru hitasóttarórar
Hugos um hið síðasta, sem snerta íslend-
inga mjög, því að þar býr hann til íslensk-
an útilegumann að nafni Hans, og um
þennan útilegumann snýst bókin svo mjög,
að hún dregur nafn afhonum „Hans d’Is-
lande“ (Hans frá íslandi). Þessi villimaður
er eins konar forstúdía fyrír villimanninn
Jean Valjean í Vesalingunum, ogííslensk-
um bókmenntum er Skugga-Sveinn afar
líkur honum. Og eins og Skugga-Sveinn
hafði sinn þræl, Ketil skræk, hafði Hans
frá Islandi sinn þræl, og var það dr. Ben-
ignus Spiagudrius, líkhússtjóri í Þránd-
heimi.
Hér er þýddur sá kafli er íslendingurinn
er kynntur til sögunnar. Hinir einkenni-
legu vinargreiðar Hans við GiIIa vin sinn
koma úr lýsingu Heródótusar hins gríska
á þjóðinni ísódónum um 500 f.Kr., en
sumir hafa haldið að þeir byggðu Norður-
lönd.
Saga þessi hefur verið afar vinsæl í
rómönskum löndum, og rússneskir höf-
undar 'þekktu til hennar á 19. öld. En
sagan var aldrei gefin út á Norðurlöndum,
trúlega vegna hins viðkvæma Griffen-
feldts-máls, sem ekki mátti minnast á
meðan einveldi ríkti.
stór, varimar þykkar, tennur hvítar, odd-
hvassar og langt á milli þeirra, nefíð bogið
eins og á emi; og gráblá augu hans, sem
voru mjög lifandi, skutu gneistum í áttina
að Spjagudriusi, og í því tilliti var grimmd
tígursins aðeins tempruð af illgimi apans.
Þessi einstæða persóna var girt breiðu
sverði, berum dálki og steinexi, og hallaði
hún sér fram á langt skaftið; hendur hans
voru faldar innan í þykkum vettlingum,
gerðum úr bláu refaskinni.
„Gamli draugurinn lætur mig bíða lengi
eftir sér,“ sagði hann eins og við sjálfan
sig; og hann rak upp skaðræðisöskur.
Spjagudrius hefði vissulega fölnað af
skelfíngu, hefði hann getað fölnað meir en
áður.
„Veistu það,“ hélt litli maðurinn áfram
og ávarpaði hann formálalaust, „að ég kem
af Orkadals-sandi? Viltu skipta á hálmbeði
þínum og einhverjum af þessum, úr því að
þú lætur mig bíða?“
Spjagudrius skalf nú allur og titraði; og
geiflumar tvær sem eftir voru uppi í hon-
um, skulfu í munni hans.
„Afsakið, húsbóndi góður," sagði hann
og beygði sig niður að litla manninum. „Ég
var sofandi."
„Viltu að ég kenni þér dýpri svefn en
þetta?"
Nú varð Spjagudrius skelfingin upp-
máhið. Það var það eina sem var hlægilegra
en reiðisvipurinn.
„Jæja, hvað er nú?“ hélt litli maðurinn
áfram. „Hvað er að þér? Líður þér illa í
návist minni?"
„Ó, herra minn og húsbóndi," svaraði
gamli ráðsmaðurinn. „Það er vissulega eng-
in sæla æðri en að horfa á Yðar Ágæti.“
Og þegar hann reyndi að snúa skelfing-
arviprunum í bros, þá hefði hálfdauður
mátt brosa.
„Halaklippti gamli refur, Mitt Ágæti býð-
ur þér að rétta sér fötin hans Gilla frá Stað.“
En þegar hann nefndi nafn hans varð
harðneskjan að sorgarsvip.
„Ó, húsbóndi, hafíð mig afsakaðan, en
ég er ekki með þau!“ sagði Spjagudrius.
„Yðar Náð veit, að við eigum að afhenda
krúnunni allar eigur námumannanna, þar
sem þeir eru leiguliðar hans og hann á erfða-
réttinn."
Litli maðurinn sneri sér í átt að líkinu
og spennti greipar, og mælti tómlegri röddu:
„Það er rétt. Þessir vesölu námumenn eru
eins og æðurin; Menn byggja fyrir hana
hreiður, en ræna hana dúninum."
Síðan tók hann líkið í fang sér, og hjúfr-
aði það að hjarta sér, og veinaði af tryllingi
ástar- og sorgarstef, eins og bjamdýr stumr-
ar yfír húnum sínum. Innan um þessi óhljóð
heyrðust við og við orð á stangli á undar-
legu tungumáli, sem Spjagudrius skildi ekki.
Hann lagði líkið aftur á steininn og sneri
sér að ráðsmanninum.
„Veistu, bölvaði galdramaður, hvað hann
hét sá óheillahrafn sem var svo heillum
horfínn að vera tekinn fram yfír Gilla af
þessari stúlkukind?“
Victor Hugo og
Hans frá íslandi
Formáli og þýðing er eftir Kolbein Þorleifsson
Stundu eftir að ungi ferðalangurinn með svarta
fjaðurhattinn fór úr Spladgesti, skall noftin á
og mannfjöldinn fór heim til sín. Ogljfpiglap
lokaði ytri dyrum líkhússins, en húsbóndi hans,
Spjagudrius, skvetti síðustu vatnsdropunum yfir
líkin. Síðan héldu þeir báðir til fátæklegra
herbergja sinna, og Oglypiglap lagði sig á
harðan bekk, rétt eins og líkin sem hann
hafði umsjá með,-en Spjagudrius hinn virðu-
legi settist við steinborð, á hvöiju lá stafli
af bókum, þurrkuð blóm og hreinsuð bein,
og hann sökkti sér niður í lærdómsiðkanir
sínar, sem þrátt fyrir meinleysi sitt höfðu
áunnið honum galdraorð í augum fólksins.
Það var hin voðalega afleiðing vísindaiðkana
á þessum tíma.
Hann sat í þungum þönkum nokkrar
klukkustundir og loksins, þegar hann var
tilbúinn að kasta bókunum fyrir hvílubeð,
varð honum starsýnt á dapurlega setningu
eftir Þormóð Torfason: „Ef maðurinn kveik-
ir á lampa sínum, liggur dauðinn hjá honum,
áður en hann brennur út.“
„Með leyfí hins mikla doktors," tautaði
hann, „skal hann ekki liggja hjá mér í
kvöld."
Og hann tók upp lampann og slökkti á
honum.
„Spjagudrius!" hrópaði rödd úr líkher-
berginu.
Gamli maðurinn nötraði ft-á hvirfli til ilja.
Hann trúði því reyndar ekki, eins og aðrir
í sömu sporum, að ófrýnilegir gestir Splad-
gests hefðu risið upp gegn húsbónda sínum.
Hann var nógu lærður til þess að standast
slík hugarfóstur; og ótti hans var á góðum
rökum reistur, því að hann þekkti alltof vel
röddina sem kallaði.
„Spjagudrius," endurtók reiðileg röddin,
„þarf ég að koma og rífa af þér eyrun áður
en þú heyrir í mér?“
„Sánkti Hospitius veri mér náðugur, ekki
minni sál, heldur líkama!" stundi skelfingu
lostið gamalmennið og með skrykkjóttum
gangi hræðslunnar, nálgaðist hann aðrar
hliðardymar og opnaði þær. Lesendur vorir
hafa ekki gleymt að dyr þessar lágu inn í
líkhúsið.
Lampinn lýsti upp svið, sem bæði var
undarlegt og andstyggilegt, — annarsvegar
renglulegur og langur Spjagudrius, hins
vegar lágvaxinn, hraustlegur maður sem
klæddur var villidýrafeldi frá hvirfli til ilja,
og alþakinn storknuðu blóði, og stóð maður
þessi við fótastokk Gilla frá Stað, sem lá á
bak við hann ásamt líkum stúlkunnar og
hermannsins. Þessir þrír þöglu vottar lágu
grafnir í skugga, og vom þær einu verur,
sem gátu horft á þessa sjón án þess að
taka til fótanna af skelfingu við þessa tvo,
sem riú hófu samræður sínar.
Yfírlit mannsins lágvaxna lifnaði allt við
birtuna, sem á hann skein, bijálæðislegt og
tryllingslegt. Skeggið var rautt og mosavax-
ið og enni hans undir elgskinnshúfunni
sýndist umgirt eins konar kraga; munnurinn
í Vesalingum Victors
Hugo, sem nú er verið
að sýna í Þjóðleikhúsinu,
er ein aðalpersónan Jean
Valjean. En áður hafði
Hugo gert einskonar
forstúdíu af þessum
villimanni með sögunni
af Hans frá íslandi. Við
kynnumst honum hér.
i