Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1988, Qupperneq 2

E R L E N D A R
B Æ K u R
GUÐBRANDUR SIG-
LAUGSSON tók saman
PATRICIA HIGHSMITH:
THE TREMOR OF FORGERY.
Penguin Books.
Bandaríski rithöfundurinn Ingham er
staddur f Túnis. Hann hefur ekki frétt neitt
frá sfnum nánustu lengi og fyrirmæli kvik-
myndaframleiðandans sem hann er að skrifa
handrit fyrir berast ekki. Hann er á barmi
örvæntingar. Ingham kemst í kynni við sam-
landa sinn sem útvarpar amerískum draum-
um á stuttbylgju austur yfir Jámtjald. Hann
hittir danskan málara og fær smjörþefínn
af viðhorfi til lffsins sem hann er alls ókunn-
ur. Ingham ratar í raunir og berst örvænt-
ingarfullur við samvisku sína og brennir
brýr að baki sér um leið og hann byijar að
hlaða í aðrar. Loks fær hann fréttir. Fram-
leiðandinn hefur fyrirfarið sér. Unnusta
hans kemur sem engill að hann heldur og
hjólin snúast. Ingham virðist ætla að ná sér
en brátt stendur hann frammi fyrir vanda
sem hann óraði ekki fyrir.
The Tremor of Forgery er ekki besta bók
Highsmith en hún svfkur ekki iesendur sína.
Hún er hafín yfír flesta þá sem skrifa sái-
fræðilega reyfara og versta bók hennar er
betri en bestu bækur annarra.
Jonathan Evan Maslow:
Bird of Life, Bird of Death.
Penguin Books.
Þjóðartákn Guatemala er fugl. Ekki er
mér kunnugt um hvað né hvort hann heiti
nokkru fslensku nafni, en á útlensku kallast
hann Quetzal, og á ennþá meiri útlensku
Pharomachrus mocinno. Fugl þessi líkist
mest vængjuðum ormi, iangt stélið gerir
útslagið með það og þegar svoddan fygli
er fangað er ómögulegt að halda því lifandi
í búri. Samkvæmt þjóðtrú indjána er fuglinn
tákn lffs og dauða. Það að drepa þennan
fugl, sem hefur ægifagrar Qaðrir, var á
tímum Mayanna giæpur sem ekki varð refs-
að með öðru móti en lífláti. Fuglinn er friðað-
ur og eru þeir hugsjónamenn til í Guate-
mala sem helga líf sitt rannsóknum og
vemdun hans. Það er ekki auðhlaupið að
því þar sem iandið er erfítt yfírferðar, bæði
vegna landslags og eins hins að skæruliðar
leynast þar víða og eru til alls vísir. Jonat-
han Evan Moslow, sem er fuglafræðingur
og blaðamaður, tók sér ferð á hendur til
Guatemala til að leita uppi fuglinn og fann.
í þessari bók segir hann ferðasöguna. Það
koma allmargar persónur fyrir og er bókin
fróðleg.
The Translator’s Art
Essays in Honour of Betty Radice.
Ritstýrt af William Radice og Barbara
Reynolds.
Penguin Books.
Það eru sprenglærðir menn og konur sem
eiga greinar í þessu riti sem er til minning-
ar um Betty Radice. Hún var ritstjóri hjá
Penguin-forlaginu, sá þar um sígildu deild-
ina, var hámenntuð í klassískum fræðum
og þýðandi.
Eins og nafíi bókarinnar ber með sér er
hér fjallað um þýðingar og þá vandasömu
iðju. Ritgerðarhöfundamir greina frá kynn-
um sínum við Betty Radice og skoðanir sínar
á þýðingastarfinu. Vitaskuld er margt
merkilegt sagt í bókinni og verður það ekki
haft eftir hér. í ritinu er fjallað um þýðing-
ar úr grísku, latínu, fomensku, kínversku,
japönsku, sanskrít og fleiri málum sem
venjulegu fólki er lokuð bók, en það er gert
á skemmtilegan og upplýsandi hátt og ætti
hver sem lætur sig tunngumál og bókmennt-
ir varða að hafa gagn af lestri bókarinnar.
í bréfum Jónasar til
Gyldendal kemur ekkert
fram um útgáfu á bókum
hans á þýzku, frönsku,
hollensku og sænsku að
öðru leyti en því, að
Jónas stendur í
viðræðum við þýðendur
skömmu fyrir andlátið.
Eftir GUNNAR
STEFÁNSSON
Jónas Guðlaugsson með syni sinum, Sturlu. Myndin er tekin skömmu fyrir and-
lát skáldsins og er varðveitt á byggðasafni Skagen. Sturla varð Ustfræðingur
og forstöðumaður Iistasafns í Hollandi og var fjallað um hann í grein í Lesbók
á síðasta ári. Hann er látinn fyrir allmörgum árum.
Athugasemd um
Jónas Guðlaugsson
Igrein í Lesbók 16. apríl fjallar
Þorsteinn Antonsson um Jónas
skáld Guðlaugsson. Það er
ánægjulegt að þessu skammlífa
merkisskáldi skuli nú gefínn
gaumur eftir að hafa nánast leg-
ið í þagnargildi um langt skeið.
Nánast, segi ég: Jónas hefur
aldrei gleymst með öllu. Eitt ljóða hans,
Æskuást, hefur orðið heimilisfast í ljóðaúr-
völum og ljóðagerð Jónasar á íslensku
hefur Hannes Pétursson gert skil í bókinni
Fjögur ljóðskáld. Þorsteinn Antonsson
fjallar einkum um feril Jónasar hér heima.
Ar hans í Danmörku hafa lítt verið könn-
uð. Þar ruddi hann sér til rúms sem höf-
undur, gaf út sex bækur, en féll frá innan
við þrítugt. Danmerkurferil Jónasar athug-
aði ég dálítið fyrir tæpum fímm árum við
dvöl í Kaupmannahöfn um nokkurra mán-
aða skeið. Sú er ástæða þess að ég skrifa
þessar línur að gefnu tilefni.
Forsenda þess að við getum metið verk
Jónasar Guðlaugssonar og skáldferil er
auðvitað sú að ritsafn hans fáist gefíð út.
Verk hans eru ekki svo mikil að vöxtum
að það sé ofverk okkar að hrinda slíku í
framkvæmd, en áhugi útgefenda hefur
ekki vaknað þótt eftir sé leitað. En þennan
sóma skuldum við minningu Jónasar, auk
þess sem verk hans eru gott bókmennta-
sögulegt dæmi um aldamótaandann í bók-
menntum okkar og sókn íslenskra höfunda
til frama erlendis í byijun aldarinnar. Jón-
as fór þar í fótspor Jóhanns Sigurjónsson-
ar. Þeir gáfu út ljóðabækur á dönsku
samtímis, Jónas og Gunnar Gunnarsson,
og var Jónasi mun betur tekið, en Gunnar
sigraði með skáldsagnagerð, þriðja bindi
Borgarættarinnar. Á eftir kom Guðmund-
ur Kamban. Af þessum fjórum höfundum
féllu Jóhann og Jónas frá ungir. Kamban
og Gunnar lifðu lengur, en Kambans biðu
harmsöguleg örlög, Gunnar einn komst
heim. Allir þessir menn eru horfnir úr
danskri bókmenntasögu ef marka má ný-
legt margra binda yfírlitsrit: þar er Kamb-
an einn nefndur á nafti.
Snúum aftur að Jónasi Guðlaugssyni. í
Konunglega bókasafninu í Kaupmanna-
höfn eru varðveitt allmörg bréf hans til
Peters Nansen hjá Gyldendal. Þar má
kynnast viðleitni hans til að afla sér lifí-
brauðs á skáldskap, tilraunum sem gengu
erfiðlega enda heilsan tæp. Hann gerði sér
vonir um að bækur hans yrðu þýddar á
erlend mál og um skeið virtust góðar horf-
ur á því. Aftan á titilblaði Sólrúnar og
biðla hennar segir að þýðingar sögunnar
á þýsku, ensku, sænsku og íslensku séu í
undirbúningi. Eftir því sem ég fékk séð í
spjaldskrá Konunglega bókasafnsins kom
engin þýðing á þessari eða öðrum sögum
Jónasar út meðan hann var lífs. Árið sem
hann dó, þó að honum látnum, kom Sólrún
út í sænskri Jjýðingu sem ekki er tilgreint
hver gerði. A íslensku kom Sólrún fjórum
árum seinna, þýdd af Guðmundi G. Hag-
alín, ári fyrr þýddi Hagalín smásagnabók-
ina Breiðfírðinga. Sagan Mónika hefur
ekki komið út, en var lesin í útvarp 1979
í þýðingu Júníusar H. Kristinssonar eins
og fram kom í leiðréttingu í Morgunblað-
inu eftir að Lesbókargrein Þorsteins birt-
ist
í ljósi þessarar vitneskju kom mér mjög
á óvart að lesa í grein Þorsteins Antonsson-
ar að „þegar Jónas dó höfðu bækur eftir
hann verið gefnar út á þýsku, hollensku,
frönsku, og verið var að undirbúa heildar-
útgáfu á verkum hans á sænsku." í bréfum
hans til Gyldendals kemur ekkert fram
um þetta að öðru leyti en þvi að Jónas
stendur í viðræðum við þýðendur skömmu
fyrir andlátið og þýðing Móniku á sænsku
var til lykta leidd eins og fyrr sagði. Fróð-
legt væri að vita hvaðan Þorsteinn hefur
sínar heimildir.
Þorsteinn setur dramatíska fyrirsögn á
grein sína og hefur eftir ónefndum dönsk-
um vini um Jónas: „Yfír gröf hans var
ekki sagt eitt einasta orð.“ Jónas dó á
Skagen á Jótlandi árið 1916 eins og fram
kemur í greininni, og þar er hann grafínn.
Hans var töluvert minnst í dönskum blöð-
um og í Skagens Avis er sagt frá útför-
inni sem virðist hafa verið nokkuð fjöl-
menn. Minningarræðuna ætlaði vinur Jón-
asar, rithöfundurinn Harry Söiberg að
flytja. Vegna lasleika gat hann ekki gert
það en ræðan birtist í skömmu síðar í
Bogvennen, riti Gyldendals. Harry Söiberg
lét sér annt um minningu Jónasar. Löngu
síðar, 1946, birti hann fróðlega grein um
vin sinn í Politiken sem ég þýddi og birti
í Andvara í fyrra.
Hvað sem líður þeim spumingum sem
grein Þorsteins vekur er fengur að grein
hans um Jónas Guðlaugsson. Vonandi
verður þess ekki langt að bíða að unnt sé
að gefa rit hans út með rækilegri greinar-
gerð um æviferil skáldsins og verk.
Höfundur er bókmenntafræðingur og dagskrár-
fulltrúi hjá ríkisútvarpinu.
2