Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq

Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1988, Qupperneq 9

Lesbók Morgunblaðsins - 04.06.1988, Qupperneq 9
Leikur með akæra liti, rúmfræðUeg form og hnitakerfi er skarast einkennir verk bandaríska arkitektsins Peter Eisenmann, sem er höfundur þessarar hom- byggingar við Friedrichstrasse. Bam síns tíma. Interbau 1957. Á sýningunni í Hansa-hverfinu var stefnt saman arkitektum eins og Alvar Aalto, Ame Jacobsen, Grophinsi og LeCorbusier. í sinni röð fyrir skiining á samspili hinna ýmsu þátta, félagslegra, stjómmálalegra og fagurfræðilegra, sem áhrif hafa á skipulag. Undirbúningsvinnan Sérstakri IBA-nefnd var komið á fót 8nemma árs 1979. Nefndin sem slík hafði ekki framkvæmdaval heldur var henni ætlað að móta skipulagslegan ramma, þannig að hin nýja borgarbyggð fengi á sig heilsteypta og listræna mynd. Verksvið nefndarinnar var risavaxið ef miðað er við hinar fyrri sýning- ar, sem allar hðfðu risið á auðum svæðum. Nauðsynlegt var að lfta á borgina í heild sinni sem vettvang sýningarinanr. Eftir talsverð heilabrot var sú leið valin að skipta verkefn- inu í tvo hluta. í þeim hverfum sem verst höfðu orðið úti í loftárásum bandamanna var um að ræða endumýjun í formi nýbygginga (Neubau) en í heillegri borgarhlutum var áherslan lögð á endurbætur á þeim húsakosti Arkitektúr nýrrar framtíðar eða „póst- póst-m6demismi“?! Þessi tiUaga arki- tektsins Zaha Hadid að íbúðarsambygg- ingu & hornlóð í Kre- uzberg-hverfi vekur óneitanlega upp ýms- ar spurningar um hvers sé að vænta í arkitektúr 10. ára- tugarins. Byggingin, sem íraun minnir helst á nútímalegan skúlptúr eða blóma- vasa, er eitt af sein- ustu verkefnunum sem boðin vom útí nafni IBA. Sam- kvæmt nýjustu frétt- um em taldar minnk- andi líkurá því að þetta óvepjulega verksleppi ígegnum nálarauga skipulags- ogbyggingaryfir- valda. sem fyrir hendi var (Altbau). Var Vestur- Þjóðveijanum J.P. Kleihues falin umsjón með nýbyggingahluta sýningarinnar er Hardt Walterr Hamar með þeim þætti er sneri að endumýjun eldri bygginga. í upphaflegum áætlunum um sýninguna var reiknað með að fullgera og/eða endurýja 9.000 nýjar Sbúðir fyrir árið 1984, en fljótlega kom í ljós að þetta markmið yrði aðstandend- um sýningarinnar ofviða. Eftir gagngera end- urskoðun var ákveðið að ljúka við 3.000 nýj- ar íbúðir og 3.000 endumýjaðar íbúðir fyrir afmælisár borgarinnar 1987. Þrátt fyrir góð- an ásetning skortir talsvert á að þessu mark- miði hafi verið náð. Þáð að skapa nýja borg innan um þá gömlu reyndist mun erfíðara og tfmafrekara en ef byggt hefði verið á auðri jörð. í samanburði við flöldaframleiðslu- aðferðir 6. og 7. áratugarins hefur IBA- sýningin því skilað af sér tiltölulega fáum fbúðum, en á þeim tfma var kappkostað að Eitt af markmiðum IBA-sýningarinnar var að sýna fram á að unnt værí að fylla upp í eyður / vef miðborgarinnar með nútímalegum byggingum sem löguðu sig að þeirrí byggð sem fyrir var. tbúðabyggð við Köthener-stræti. Höfundur: H.C. Milller. reisa sem flestar íbúðir á sem skemmstum tíma án tillit til gæða umhverfísins. Skiptar Skoðanir Hinn kunni fræðimaður á sviði skipulags, Colin Rowe, hefur lýst þeirri skoðun sinni á IBA að „félagslegar fbúðarbyggingar, einar og sér, nægðu ekki til að skapa heillega borg. Góð boig verður að geta boðið upp á ýmis- legt fleira en vandað fbúðarhúsnaeði. Það að skapa góða borg útheimtir fleiri og stærri fómir en skriffínnar og teknókratar 20. aldar- innar em reiðubúnir til að inna af hendi". Eitt af vandamálum IBA felst f því að þó að borgaryfírvöld hafí gott taumhald á upp- byggingu fbúðarhúsnæðis geti beitt sér fýrir uppbyggingu þjónustustofnana, þá hafa þau lítið með þann þátt að segja sem snýr að iðn- aði og verslun. Slík uppbygging var því ekki á færi þeirra sem að sýningunni stóðu. Ein afleiðing þessa er sú að hina nýju byggð skort- ir þann fjölbreytileik mannlífs og athafna sem er aðalsmerki rótgróinna borga. Jafnvel á þeim svæðum, þar sem um endumýjun eldra húsnæðis var að ræða skortir talsvert á að flölbreytni f verslun sé söm og áður var. Þrátt fyrir öfluga viðleitni þeirra sem að sýningunni stóðu til að vinna gegn hinni við- teknu aðferð nútfma skipulags að skipta borg- um upp í aðgreind svæði eftir starfsemi (zon- ing), þá eru flest nýbyggingasvæðin f raun og vem einhliða íbúðarhverfi, sem þjóna versl- unar- og þjónustusvæðinu umhverfís Kur- fursterdamm. Hin göfugu markmið, sem borgaryfirvöld settu sér í upphafí um að ýta undir sjálfræði og sérkenni einstakra hverfa innan miðborgarinnar fóm því að vissu leyti forgörðum í meðfömm þess „kerfis" sem sömu stjómvöld höfðu áður komið á fót. í ljósi þeirrar áherslu sem lögð var á íbúðar- byggð og tengslin við fortíðina þarf það vart að koma á óvart hversu stór hluti sýningarinn- ar snerist um það hvemig unnt væri að endur- skapa hina dæmigerðu „Berlfnarblokk" á nútfmalegan hátt. „Berlfnarblokkin", með sínum þröngu bakgörðum, hvem inn af öðr- um, var það byggðamynstur sem einkenndi borgina fram undir 1920. of mikil áhersla á einstakar tilraunir frægra arkitekta með þetta rótgróna byggingarlag Berlínar hefur í sum- um tilvikum orðið til þess að „gatan“ sem félagsleg og fagurfræðileg eining hefur verið vanrækt. í mörgum tilvikum var upphaflegum markmiðum samkeppnistillagna breytt og em sumar byggingar í endanlegri mynd sinni vart svipur l\já sjón. Þær byggingar sem reistar voru í nafni IBA hlutu að öllu leyti sömu umfjöllun í kerfínu og allar venjulegar byggingar og urðu arkit- ektamir að hlfta gildandi skipulags- og bygg- ingarreglugerðum í borginni út f ystu æsar. Framkvæmdimar voru flármagnaðar eins og um venjulegt, félagslegt leiguhúsnæði væri að ræða, samkvæmt þýskum stöðlum. Var þetta allt með ráði gert til þess að þær hug- myndir sem settar vom fram gætu skapað raunhæft fordæmi fyrir uppbyggingu eftir að sýningunni lyki, f Berlfn sem og f öðmm borgum. Komið var upp flóknu kerfi sem annaðist úthlutun fjármagns til einstakra byggingaraðila sem varð þess óbeint valdandi að margar af hinum djörfustu hugmyndum urðu niðurskurðarhnffnum að bráð. Bankar og aðrir lánardrottnar settu strangar reglur til að tryggja að fjárfestingar þeirra skiluðu tilætluðum arði. Byggingaverktakar létu ekk- ert tækifæri ónotað til að skera burt allt það sem að þeirra dómi var óþarfa „arkitektúr“ ef það gat orðið til þess að auka hagnaðinn af verkinu. Þar eð verktakamir höfðu oftar en ekki hið eiginlega vald yfir framkvæmd verksins vom þeir í góðir aðstöðu til að skara eld að eigin köku í skjóli meðalmennskunnar. ÁRANGURINN Þrátt fyrir endurteknar málamiðlalausnir og linnulausa baráttu við skriffínna og lánar- drottna verður afrakstur IBA-sýningarinnar samt sem áður að teljast stórkostlegur. Þó að margar bygginganna hafí að vísu ekki enn litið dagsins ljós hafa flest hinna nýju bygg- ingasvæða fengið á sig heillega mynd. Það að tekist hefur að gæða flest hinna sundmðu íbúðarhverfa í miðborg Vestur-Berlfnar nýju lífi er, út af fyrir sig, næg ástæða til að rétt- læta áralanga baráttu þeirra Kleihues, Hamer og annarra aðstandenda IBA-sýningarinnar. Von þeirra frá upphafi var sú að IBA-sýning- in gæti orðið öðmm þjóðum heims fyrirmynd. Þó að IBA-hugmyndin sé vissulega verðug til eftir breytni þá er nauðsynlegt að slá ákveðna vamagla. Það væri verr farið en heima setið ef skipulags- og arkitektúr- hugmyndir IBA-sýningarinnar myndu fæða af sér yfírborðslegan „stíl“. Flestar þessar hugmyndir em staðbundnar í jákvæðum skiln- ingi þess orðs. Þær eiga sér djúpar rætur í Vestur-Berlín, í sögu hennar, byggingar- hefðum og lífsháttum borgarbúa. í margra augum er miðborg Berlínar aðeins fráhrind- andi samsafn „Berlínarblokka" með fbúðum sem holað er niður umhverfís þrönga og inni- byrgða húsagarða. Þrátt fyrir ýmsa ókosti hafa borgarbúar tekið sérstöku ástfóstri við þær lífsvenjur sem mótast hafa af þessari tegund húsnæðis, venjur sem em óaðskiljan- legur hluti þess að búa í Berlín. Þó svo að nýju IBA-byggingamar séu mildari að yfír- bragði en hin dæmigerða „Berlínarblokk" er vafasamt að formræn uppbygging þeirra eigi við sem bókstafleg fyrirmynd að byggð ann- ars staðar í heiminum. Það sem fremur öðm er eftirbreytivert fyrir aðrar borgir er hug- myndin um miðborgina sem íbúðarhverfí sem og þær aðferðir sem beitt var við skipulagn- ingu og framkvæmd. Með IBA-sýningunni hefur verið sýnt fram á, svo ekki verður um villst, að unnt er að skapa nútfmalegan arkitektúr sem tekur tillit til þeirrar byggðar sem fyrir er og ýtir undir fjölskrúðugra mannlíf í miðborginni. Reynslan af sýningunni hefur leitt f ljós að nútímalegur borgararkitektúr hlýtur ávallt að byggjast á gaumgæfílegri könnun á þeirri byggð sem fyrir er: nauðsynlegt er að skoða sögu sér- hvers borgarhluta út af fyrir sig ef takast á að varðveita staðbundin sérkenni í nýrri byggð. Með IBA-sýningunni hefur verið sýnt fram á, sVo ekki verður um villst, að unnt er að skapa nútímalegan arkitektúr sem tekur tillit til þeirrar byggðar sem fyrir er og ýtir undir flölskrúðugra mannlff í miðborginni. Reynslan af sýningunni hefur leitt í ljós að nútímalegur borgararkitektúr hlýtur ávallt að byggjast á gaumgæfilegri könnun á þeirri byggð sem fyrir er Nauðsynlegt er að skoða sögu sér- hvers borgarhluta út af fyrir sig ef takast á að varðveita staðbundin sérkenni í nýrri byggð. Með IBA-sýningunni hefur verið sýnt fram á hversu langt verður náð með aðferðum skipulags og byggingarlistar. Gagnstætt þvf sem oft er haldið fram kom í ljós að það voru oftast nær aðrir en arkitektamir sem höfðu hin raunverulegu áhrif á mótun um- hverfisins. Sú staðreynd blasir við að mikil- vægustu ákvarðanir í sambandi við þessa sýningu voru stjómmálalegs eðlis. Þrátt fyrir velvild og skiining borgarstjómar og háleitrar hugsjónir þeirra sem að sýningunni stóðu voru margar af bestu hugmyndum kyrktar í helgreipum skrifræðisins. Og úr því að svo fór hjá hinum vfðsýnu Berlfnarbúum, hvers má þá vænta í öðrum borgum? — Greinin er byggð á umfjöllun um IBA-sýninguna sem birtist í tímarit- inu Architectural Review i aprfl á síðasta ári. Höfundur er arkitekt og höfundur bókar um heimili og húsagerö sem út kom hjá AB 1987. LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 4. JÚNl 1988 9

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.