Lesbók Morgunblaðsins - 11.06.1988, Blaðsíða 4

Leikskáld
alvömnnar
að eru margfalt fleiri sveitamenn fæddir og
búsettir í stórborginni New York en í öllum
sveitum íslands samanlögðum. Og þar eð
sveitamenn fínnast á Manhattan fæðast líka
heimsmenn til dala og nesja á íslandi. Heims-
Þjóðleikhúsið sýnir á
Listahátíðinni Marmara
eftir Guðmund Kamban
sem gerðist ásamt
Jóhanni Sigurjónssyni
brautryðjandi i
leikritagerð og saman
mynduðu þeir ásamt
Gunnari Gunnarssyni og
Jónasi Guðlaugssyni
íslenzka skáldahópinn í
Höfn, sem Einar Ben. og
fleiri hneyksluðust á.
Kamban var kappsfullur
höfundur, vildi forðast
átthaga- og
íslendingasagnatengsl
sem voru vinsæl í
Danmörku, en vinna
þess í stað úr alþjóðlegri
yrkisefnum.
Eftir SIGURÐ
HRÓARSSON
maðurinn Guðmundur Kamban er til að
mynda fæddur og alinn upp meðal torfs og
túnfífla eins og ðll skáld á Islandi til skamms
stíma. Heimsmaður úr íslenskri sveit; einn
af mörgum.
Guðmundur Kamban er eitt ágætasta
leikskáld þjóðarinnar og ástsæll rithöfund-
ur. Hann átti aldarafmæli á miðvikudaginn
var, 8. júní, og eitt leikrit hans er nú á fjöl-
unum í Reylq'avík. Það sem hér fer á eftir
er skrifað í tilefni af afmælinu og sýningu
Þjóðleikhússins á ieikriti hans, Marmara.
Kamban var merkilegur maður og hann
vann merkilegt starf. Ástæða er því til að
rifja lítillega upp hver hann er, hver hann
var, hvað hann gerði, hver var hans tími
og hvert var hans hlutverk.
Guðmundur Kamban er maður mikilla
örlaga og hann rataði víða bæði f listinni
og raunveruleikanum. Hann var stór í snið-
um og dramatískur í eðlinu. Það segir okk-
ur t.d. ýmislegt að Marmarí er ieikrit um
giæp og refsingu, sakamálaleikrit, sem ger-
ist í New York og er skrifað af manni sem
fæddist út á Álftanesi fyrir heilli öld, en
féll tæplega 57 ára gamall í valinn fyrir
byssukúlu, myrtur, saklaus á veitingahúsi
í útlendri boig. Það er eins og líf hans og
iist spanni allt frá sauðskinnsskóm til
síðnæturmyndar á Stöð 2.
Ævi Kambans var dramatískur harmleik-
ur með mörgum risum og víddum, sigrum
og ósigrum, kryddaður draugasögu, spennu,
stórkarlalegum metnaði og mikilli iistþrá.
Guðmundur Kamban. Hann ásetti sér að verða mesta leikskáld Norðurlanda um
sína daga.
SamdiFyrsta
LEIKRITIÐ 13 Ara
Guðmundur Jónsson fæddist 8. júní árið
1888 í Litlabæ á Álftanesi. Foreldrar hans
voru Guðný Jónsdóttir og Jón Hallgrímsson.
Guðný af Álftanesinu, Jón Borgfirðingur. ,
Guðmundur var sjöundi í röð fjórtán systk-
ina. Tíu þeirra komust á legg. Fátækt var
mikil á heimilinu og bömin voru snemma
sett til starfa. Guðmundur var lítið fyrir
líkamlega vinnu, eins og títt er um skáld,
vildi heldur liggja í bókum og segja heimild-
ir að föður hans hafí þótt hann latur. Móð-
ir hans skildi hins vegar hvað í honum bjó
og fékk því jframgengt að hann var settur
til mennta. í byijun árs 1901 fluttist fjöl-
skyldan vestur í Ketildal við Ámarfjörð. En
Guðmundur varð eftir, hann átti að gangast
undir inntökupróf í Menntaskólann um vor-
ið. Var honum komið fyrir á meðan hjá
Friðriki Friðrikssyni. Guðmundur stóðst
ekki prófíð og fór vestur um sumarið. Þar
var nægur starfí því faðir hans stundaði
þar verslunarrekstur og útgerð auk búskap-
ar. Bróðir Guðmundar, Gísli Jónsson, hefur
sagt að erfítt hafí reynst að fá Guðmund
til að vinna, helst hafí hann reynst nothæf-
ur við bréfaskriftir og vömskráningar. (Sjá
viðtal við Gísla Jónsson í Lesbók Mbl. 26.
maí 1968).
Guðmundur hneigðist snemma að skáld-
skap og strax sem unglingur var hann far-
Skálholt hefur orðið geysilega vinsœlt og var síðast sýnt í Þjóðleikhúsinu 1982
undir heitinu Jómfrú Ragnheiður. Hér sjást Hallmar Sigurðsson og Guðbjörg
Thoroddsen í hlutverkum Daða og Ragnheiðar.
Guðmundur ásamt föður sínum, Jóni
Hallgrímssyni. Drengurinn þótti latur
til vinnu og stefndi frá unga aldri að
því að verða rithöfundur.
inn að setja saman vísur. Og hann samdi
sitt fyrsta leikrit aðeins 13 ára gamall. Það
hét Svikamyllan og er nú glatað. Þetta
bemskuleikrit fjallaði um daglegt líf í
íslenskri sveit og unga elskendur sem ekki
náðu að eigast. Leikritið var sett upp í vöm-
skemmu á staðnum, leikaramir vora kunn-
ingjar skáldsins úr næsta nágrenni og var
leikurinn sýndur um hveija helgi fram eftir
vetri. Gerðu sveitungar hans góðan róm að
þessu uppátæki og hefur það án efa stutt
skáldið unga til dáða.
Vorið 1904 reyndi Guðmundur aftur við
inntökuprófið í Menntaskólann og komst
þá inn. Settist hann á skólabekk þá um
haustið og dvaldist næstu sex vetur í
Reykjavík. Hann útskrifaðist úr skólanum
vorið 1910 með lágmarkseinkunn. Með nám-
inu vann Guðmundur við blaðið ísafold og
bjó hann um tíma hjá Bimi Jónssyni rit-
stjóra þess. Á sumrin var Guðmundur vest-
ur í Amarfirði og vann þar eitt sumar með
Ólafí Thors og tókst með þeim vinátta. Ólaf-
ur var þá 13 ára. Kosningasumarið 1908
hélt Guðmundur sig í Reykjavík og sá að
mestu um ísafold á meðan Bjöm ritstjóri
gerði víðreist um landið í framboðsham og
barðist gegn samþykktum uppkastsins svo-
nefnda, er varðaði framtíðarstöðu íslands
gagnvart Danmörku. Guðmundur var ein-
dreginn stuðningsmaður Bjöms og skrifaði
margar höggþungar greinar í blaðið.
Á þessum fyrstu blaðamennsku- bg
námsámm sínum í Reykjavík fékk Guð-
mundur óbilandi áhuga á sálarrannsóknum
og spíritisma. Sennilega hafa því valdið
áhrif frá Birni Jónssyni og Einari Kvaran.
Guðmundur varð virkur félagsmaður í Til-
raunafélaginu og reyndist hinn besti miðill.
Með þessum ósköpum hófst líka rithöfundar-
4