Lesbók Morgunblaðsins - 24.09.1988, Page 11

Skímarlaug - framhlið á fontí í Útskálakirkju.
hann miklu minna, hvemig allt þetta er í
raun og vem,“ sagði Sigurður í eftirmæla-
grein sinni um Guðjón. Þeir Sigurður skóla-
meistari og Ríkarður voru vel kunnugir
enda mótaði Ríkarður bijóstmynd hans
síðar. Hvað sem þessum tilvitnuðu ummæl-
um Sigurðar Guðmundssonar líður er ljóst
að vinátta, trúnaður og gagnkvæmur skiln-
ingur hefír ríkt milli Ríkarðs, Guðjóns og
Ólafs Friðrikssonar á Hafnarárum þeirra.
Ríkarður ritar um Ólaf fertugan og greinir
frá því hve tíðrætt Guðjóni hafí orðið um
Ólaf og gert sér miklar vonir um forystu-
hæfileika hans og sigursæla baráttu. Kynnt-
ist Ríkarður Ólafí fyrir tilstilli Guðjóns. í
þessari grein Ríkarðs kemur fram að hann
hneigist mjög til stefnu jafnaðarmanna,
enda tók hann sæti á lista þeirra.
í myndabók sem bókaútgáfan Norðri gaf
út árið 1955 farast Jónasi Jónssyni þannig
Lágmynd við Háskólann af dr. Charcot, frönskum vísindamanni, sem fórst með skipi sínu við Mýrar 1936.
orð í eftirmála: „Mér eru enn í minni tveir
dómar merkra manna, sem höfðu setið fyr-
ir hjá Ríkarði Jónssyni. Annar þeirra var
Guðmundur Bjömsson. Þegar Ríkarður
hafði gert af honum rismynd þá, sem nú er
í Alþingishúsinu, sagði landlæknir: „Þú hef-
ir sýnt Mona Lísu bros mitt.“ Hinn verk-
stæðisgesturinn var aldurhniginn gáfumað-
ur, markaður rúnum harðrar lífsbaráttu.
Þegar Ríkarður hafði fullgert bnóstmynd
þessa manns, sagði öldungurinn: „Eg mundi
aldrei hafa leyft þér að gera þessa mynd
af mér, ef ég hefði vitað, að þú getur látið
syndina endurspeglast í steini.““ Síðan eyk-
ur Jónas við þessum orðum: „Þessi mynd-
höggvari sýnir manninn eins og hann er,
sálartjaldið og sjálfa sálina.“
Fróðlegt er að bera saman bijóstmyndir
þær sem þeir Ríkarður og meistari hans,
Einar Jónsson myndhöggvari, gerðu af höf-
undi þessara ummæla, Jónasi frá Hriflu.
Höggmynd Einars stendur við Amarhvol,
en mynd Ríkarðs á Laugarvatni. Þar gefst
tækifæri til samanburðar með tilvitnuð
ummæli í huga.
Um meistara sinn Einar Jónsson frá
Galtafelli kvað Ríkarður:
„verk þín eru gull og gijót
en gimsteinn ertu sjálfur."
Sumarið 1918 kom hingað til lands dönsk
sendinefnd að semja við íslendinga um
væntanleg sambandslög við Dani. F.H.J.
Borgbjerg, kunnur danskur jaftiaðarmaður
var einn nefndarmanna. Hann var á sinni
tíð kvæntur Harriet Meyer konu af íslensk-
um ættum, Staðarfellsætt. Ríkarður mótaði
mynd af Borgbjerg meðan hann dvaldist
hér á landi. Auk þess slóst hann í för með
þeim Ólafí Friðrikssyni og konu hans Önnu
er þau ferðuðust um nágrenni Reykjavíkur
að sýna Borgbjerg ýmsa staði. Réðst hópur-
inn til uppgöngu á Esju. Ríkarður var léttur
í spori og vanur Qallgöngum úr heimahög-
um. Borgbjerg sagði vinum sínum frá því
að Ríkarður hafí rétt sér hjálparhönd er
hann hafði lent í ógöngum á leiðinni á Esju-
tind. Sagði hann svo frá að svo traust hefðu
tök Ríkarðs verið, að sig sárverkjaði enn
eftir handtak hans er hann sagði frá förinni
alllöngu síðar. Borgbjerg var þungavigtar-
maður.
Þeir Borgbjerg og félagar hans Ríkarður,
Ólafur og Anna rituðu nöfn sín á blað og
skildu eftir í vörðu á fjallinu. Löngu síðar
voru þar Norðlendingar á ferð og fundu
kveðju þeirra félaga í vörðunni.
Alllöngu eftir íslandsdvöl Borgbjergs
teiknaði Ríkarður mynd hans. Er myndanna
getið í æviágripi Borgbjergs í dönskum
heimildarritum og Ríkarður nefndur.
Borgbjerg varð menntamálaráðherra í
stjóm Staunings.
Forsætisráðherra Dana Thorvald Staun-
ing lét þess eitt sinn getið að mynd sú er
Ríkarður Jónsson mótaði að beiðni Alþýðu-
flokksins er hann var hér á ferð í embættis-
erindum hafí verið sér til svo mikillar gleði,
að hún hafí sætt hann við marga skopmynd
er birtust alltaf öðru hveiju í dönskum blöð-
um. Fannst honum svo mjög til um mynd
þá er Ríkarður gerði að hún bætti honum
angur er hann hafði áður haft af kerskni
danskra skopmyndateiknara.
Þá má geta þess að Verkakvennafélagið
Framsókn fékk Ríkarð til þess að smíða
skartgripaskrín úr góðviði og skreyta það
fagurlega. Var það fært Olgu Stauning,
eiginkonu Thorvalds Staunings. Verkakonur
töldu sig eiga hauk í homi þar sem Ríkarð-
ur var. Hann hafði tekið svari þeirra er þær
áttu í harðvítugri kjaradeilu við vinnuveit-
endur 1926 er Ríkaiður taldi sýna óbilgimi
og skort á mannúð í skiptum sínum við
félag þeirra. Var grein Ríkarðs hin skömleg-
asta, eins og jafnan er hann tók svari þeirra
er hann taldi standa höllum fæti. Sagði
Ríkarður í grein er hann ritaði að verkakon-
ur hafi slakað til og slegið af kröfum sínum
og beri nú atvmnurekendum að ganga til
móts við þær og semja. Eigi sé sæmandi
að halla rétti þeirra. Fyrir afskipti sín hlaut
Ríkarður háðsyrði málgagns atvinnurek-
enda, en þakkir verkakvenna.
Vert er að minnast þess að Ríkarður lá
ekki á liði sínu ef hann taldi sig geta miðl-
að þekkingu í listgrein sinni og orðið til
þess að vekja áhuga á endurreisn skurðlist-
ar. Kristleifur Þorsteinsson á Stóra-Kroppi
í Borgarfírði, góðkunnur fræðimaður, ritaði
um Ríkarð í fréttabréfum sínum úr Borgar-
fírði árið 1928: „Það er eins og hér hafí
risið ný alda með komu Ríkarðs að Hvítár-
bakka, sem vekur menn til þess að iðka
skurðlist sem heimilisiðnað. Á ýmsum bæj-
um hafa verið smíðaðir munir með marg-
breyttum útskurði og með áletrun. Úr hag-
leiksmanna höndum eru slíkir hlutir heimil-
ispiýði. Auk þess glæðir allt slíkt smekkvísi
manna og hugkvæmni."
Ljóst er af frásögn Kristleifs í sama bréfí
að hann telur heimilisiðnaði hafa hrakað
mjög í héraði á tímabili, og ýmsar þjóðlegar
listir verið í þann veginn að glatast, svo sem
útskurður í tré og margskonar vefnaður.
En svo bætir hann við: „Nú er þetta aftur
að vakna til nýs lífs.“ Þau orð ritar hann
eftir dvöl Ríkarðs á Hvítárbakka og kennslu
hans í skólanum þar.
í bréfi sem Kristleifur ritar árið 1942,
14 árum síðar, tilgreinir hann skáld og lista-
menn, er hann skipar í ffemstu röð. Þar
sitja meðal öndvegismanna, að hans dómi,
auk nafnkunnra skálda og tónlistarmanna,
„bræðumir Ríkarður hinn oddhagi og Finn-
ur listmálari".
Teikniskóla rak Ríkarður á tímabili í
Reykjavík og námskeið í tréskurði. í hópi
nemenda hans voru ýmsir, er síðar gátu sér
frægðarorð sem myndlistarmenn, málarar
og myndskerar. Má þar nefna Ásmund
Sveinsson, Höskuld Bjömsson, Martein Guð-
mundsson, Karl Guðmundsson, Guðmund
Kristjánsson og Hjört Bjömsson frá Skála-
brekku.
Til Færeyja fór Ríkarður að fínna frænd-
ur og vini árið 1934. Þá eftidi hann þar til
tréskurðamámskeiðs, Á fjórða tug Færey-
inga sótti námske|hð og var gerður góður
rómur að heimsókn Ríkarðá og eflingu list-
greinarinnar. Námskeið Ríkarðs var talið
sögulegt. Það var hið fyrsta í sinni grein.
Auk þess var það talið til tíðinda að meðal
nemenda vora tvö þjóðskáld Færeyinga,
Simon af Skarði og Mikkjal á Ryggi. Auk
ánægjulegra kynna er Ríkarður stofhaði til
á námskeiðinu, kynntist hann Djuurhus-
bræðram, skáldum Færeyinga og William
Heinesen, er síðar hlaut bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs fyrir sögu sína „Vonin
blíð“. En frændur Ríkarðs íjölmennir, af
ætt Rikards Longs verslunarstjóra á Eski-
fírði, vöktu yfír hveiju fótmáli hans með
gestrisni og glöðum hug. Og auðvitað var
gamansemin í daglegu föraneyti. í flokki
menningarfrömuða þeirra Færeyinga var
nefndarmaður einn er hafði ekki orð á sér
fyrir gáfur. Sat hann fyrir hjá Ríkarði er
hann mótaði mynd. „Fyrst gerði ég auðvitað
leirmynd og steypti svo utan um hana form,
sem að sjálfsögðu var holt innan. Þá kom
einn menntamaður eyjanna til mín, og þeg-
ar ég tók formið utan af leirmyndinni
skömmu síðar, sagði hann:
„Þessi mynd er líkari honum en leirmynd-
in.“
„Af hveiju segirðu það?“ spurði Ríkarður.
„Hausinn er jú tómur," svaraði hann.
Sönghneigð Ríkarðs var rómuð, radd-
styrkur hans mikill, röddin djúp og blæfög-
ur. Hann var sísyngjandi, hvort sem var við
útskurð sinn og iðju marga, á samkomum
félaga eða í samkvæmum og heimahúsum.
Haraldur Hamar, sonur Steingríms skálds
Thorsteinssonar ritaði um Ríkarð í tímarit
Þorsteins Gíslasonar, Óðin. Þar segir: „Hann
er raddmaður góður og prýðisvel hagmælt-
ur. Syngur hann mikið yfír vinnu, og er
gaman að taka eftir því, hvemig hann teyg-
ir tóninn, léttir og herðir á honum eftir
vinnutökunum." Svo virðist sem flestir fé-
lagar Ríkarðs og samstarfsmenn hafí verið
einkar sönghneigðir og hljómlist og söngur
þvf orðið ríkur þáttur, einnig í starfí og
tómstundum virkra daga. Stefán meistari
hans Eiríksson, hinn oddhagi, var góður
söngmaður, söng mikið á vinnustofunni,
hafði háan tenór, en Ríkarður barýtón og
féll vel að syngja saman. Kona Stefáns,
Sigrún Gestsdóttir kom stundum á vinnu-
stofuna og bað Ríkarð að syngja fyrir sig.
Stefán fékk hann til þess að syngja með sér
á samkomum, m.a. hjá Davíð Östlund trú-
boða, tengdaföður Maríu Markan. Ríkarður
kynnist Agústi Guðmundssyni síðar bónda
á Halakoti á Vatnsleysuströnd. Þeir halda
konserta flest kvöld á Bergstaðastræti.
Síðar hjólar Ríkarður suður á Vatnsleysu-
strönd til þess að geta sungið með félaga
sínum, svo að kvöldkonsertar þeirra falli
ekki með öllu niður.
Þegar Sveinbjöm Sveinbjömsson tón-
skáld kom hingað til lands sumarið 1919
voru haldnir hér tvennir tónleikar og flutt
Sjá nœstu slðu.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 24. SEPTEMBER 1988 1 1