Lesbók Morgunblaðsins - 03.12.1988, Blaðsíða 2

Lesbók Morgunblaðsins - 03.12.1988, Blaðsíða 2
s EN GILS AXNESK SUPAITUNNUM Múkkinn er fyrsta skáldsaga Eyvindar P. Eiríkssonar og er nýkomin út. Hann hefur gefið út tvær ljóðabækur og eina párbók, þar orðar hann orð, tilfinningar og hugsun. Eyvindur er bæði leikinn við orð og leikinn á orð. Hann þekkir orðin, hefur starfað með þeim í mörg ár sem málfræðingur, kennt þau uppá töflu, sagt frá þeim í útvarpið, gefið þeim frístundir sínar sem höfundur. Nú hefur hann snúið sér alfarið að ritstörfum, setur saman hugmyndir og orð í stórar bækur. Eyvindur P. Eiríksson rithöfnndur. - „Einhver vonminnsta útgerð sem til er. Maður hefiir engan kvóta“. etta er sjómannasaga, gerist á togara. Þetta er ekki lýsing á togarasjómönnum sem slíkum heldur á ákveðnum mönnum sem eru í þessu umhverfi. í gamla daga var ég stundum á sjó og gutla við það enn að sigla og fara á trillu. Rætt við EYVIND P. EIRÍKSSON í tilefni nýrrar skáldsögu hans. Eftir KRISTÍNU ÓMARSDÓTTUR Ég þekki_ lyktina af sjónum. Það er nefni- lega stór spuming hvort maður getur skrif- að _um þetta efni utan frá. Ég nota efni sem ég hef geymt og nýtt dálítið í smásögur. Mig Jangaði til að gera eitthvað meira við það. Ég var að vísu ekki nema u.þ.b. ár á togurum en ég var svo heppinn að vera með alls konar mönnum og samsettum mönnum, — alvörufólk er samsett. Ég komst ekki burt frá þessu, efn- ið elti mig. I fyrra tók ég svo þessi brot sem ég átti og skrifaði út frá þeim. Við eigum sjómannasögur. Skrifaðar með fullri virðingu fyrir sjómönnum og af al- vöru, og svo líka sögur um og eftir stráka sem koma úr skóla, fara á sjó, þennan erf- iða vinnustað, og verða þeim degi fegnastir þegar þeir sleppa í land og hætta. Sjómenn nú á tímum skrifa lítið sjálfir en við eigum bækur eftir eldri sjómenn. Mig langaði til að skrifa um þetta efni, heiðarlega. Ég er alinn upp í sjómannaumhverfi vest- ur á fjörðum svo að umhverfíð er mitt. En þetta er framandi fyrir marga sem skrifa. Þeir eru fæstir á sjó og hafa sjaldan eytt löngum tíma á þeim slóðum. Að lýsa sjó- mennsku án þess að hafa reynslu þaðan, ég er ekki viss um að það sé hægt. Það er þægilegra að lýsa brúarvinnu eða bygginga- vinnu, auðvelt að sjá og ímynda sér hvernig slík vinna fer fram. Maður eins og Halldór Laxness, sem lítið hefur unnið við annað en skriftir, hann hefur getað skrifað um alls kyns störf, hann er skarpur áhorfandi. En hann hefur aldrei lýst verkum sjómanns- ins. Salka Valka er sjómaður og bókin ger- ist í sjávarþorpi, þar sem allt er í físki og úr físki, en sagan endar alltaf á bryggj- unni, hún fer aldrei lengra. Heimur sjómannsins er erfiður. Hann er rammlokaður þegar komið er á haf út, já strax og leyst er. Heimur togara — 30 manns kannski — þetta er kjörið viðfangs- efni fyrir höfund og býður upp á margt; heimur sem lifir í sjálfum sér allt að mánuði í einu. Ég held að sá maður sem hefur ekki kynnst þessum heimi geti ekki skrifað um hann. Ég nota gömlu togarana, síðutogara, ég þekki þá helst. Þar voru menn óvarðir, ber- skjaldaðir og háðir náttúruöflunum. Þeir eru aðeins skýldari á skuttogurunum. Sterkur þáttur í sögunni, og það sem myndar ramma hennar um leið, er umhverfið, sjórinn, skip- ið, veiðarfærin. Þetta sterka umhverfi sem menn eru í, Norður-Atlantshafíð, sem er ekkert grín. Sannkallað náttúruafl. Mér er sagt að miklu verra sé að lenda í vitlausu veðri á Atlantshafínu en á Kyrrahafmu, aldan þar sé breiðari, hún brotnar fyrr á Atlantshafínu. Það er þess vegna hafíð sem er stór liður og svo þessi stóra tækni sem menn eru með í höndunum. Einn fingur af, það taldist varla til tíðinda á gömlu togurun-. um. Á íslandi er það gömul venja að sækja mjög stíft. Sóknin hér er gífurlega hörð. Menn eru oft úti í veðri sem enginn ætti að vera úti f. Og það þýðir að menn eru oft að vinna við ómanneskjulegar aðstæður. Þetta eru snillingar, þess vegna lifa þeir flestir af, og þó aðeins menn. Þetta er bók um strákana, sjóinn, skipið og fuglinn, fuglinn sem fylgir sjómönnunum, bæði í þessari bók og í alvörunni. Fyrsta skáldsaga mín — nýja bókin er raunar önnur skáldsagan sem ég skrifa — var saga með pólitískum boðskap, skrifuð fyrir unglinga handa fullorðnum. Hún fékkst ekki gefin út, rauðu pennamir sögðu mér að boðskapurinn yfirgnæfði söguna. Það er bull. Sagan sjálf er. boðskapur. Án hans væri engin saga. Hún fjallar um hættu smáþjóðar á að verða gleypt, í heilu lagi, eða í pörtum. Ha? Stórþjóðir eru alltaf að gleypa smáþjóðir og íslendingar era ekki á sérstöku smáþjóð- arleyfí frá Guði. Ekki mér vitanlega. Stórveldi era hrikalegir valtarar, fara yfir smáþjóðir, hvort sem þar búa tvö þús- und eða tvö hundruð þúsund eða tvær millj- ónir manna. Um leið eru tungumál og menn- ing eyðilögð, og heimurinn verður einni menningarheildinni og einu tungumáli fá- tækari. Það er slæmt. Því menning hverrar þjóðar er merkileg. Menning lítillar þjóðar er jafn merkileg og stórrar, kannski merki- legri, því að menning stórþjóðar, sem hefur efni á að moka henni út um allan heim, hún verður einhæf, hlýtur að fletjast út, þynnast. Ég held fram þeirri kenningu, að fólk sé heimskt í öfugu hlutfalli við stærð þjóðar sinnar. Líklega era Færingar greindasta þjóð S heimi, ásamt Grænlendingum og Söm- um. Við erum líka ansi gáfuð, eins og við vitum öll. Fólk af stórþjóðum komið talar oftast bara eitt tungumál og trúir ekki að aðrar tungur séu aivöru tungumál, S augum þess er bara ein tunga í heiminum. Fyrir okkur smáþjóðarmenn er vissulega eitt tungumál merkilegast, okkar eigið, en við neyðumst til að kunna önnur og við vitum að hver tunga er bundin sérstakri hugsun og við tökum þvi meira tillit til annarra. Stórþjóðimar taka ekki tillit til tungumála annarra. Danir, t.d., hafa þurft að taka til- lit til stærri þjóða allt í kringum sig, tala þýsku við Þjóðveija, ensku við Breta. Danir eru heldur ekki áberandi heimskir, þótt þeir hafí á stundum reynt að vera með stórveldis- rembing. Ég er ekki á móti því að við læram er- lend mál, alls ekki, reyndar sjálfur með háskólapróf S ensku, en ef það heldur á, að bömin læri ensku í sjónvarpinu um leið og þau læra móðurmálið, já og með popptext- unum, þá verður ekki töluð Sslenska á þessu landi eftir þijár kynslóðir, nema kannski á sautjánda júni, í mesta lagi eftir hádegi á sunnudögum. Og svo er þetta erlenda sjónvarps- og' kvikmyndaefni einhæfur óþverri, mestan part. Ekki veit ég hvort það er gott eða vont fyrir málið okkar. En við fáum bara að hafa einn einasta glugga opinn út og hann þröngan, og inn um hann fennir þessu eilSfa froðusnakki með rusli. Það brandara- kalla þeir frelsi. Auðvitað eigum við að opna fleiri glugga. Ellefu ára krakki veit efalaust meira um ameríska ást og ameríska afbrýði og amerískan skepnuskap, bankarán og iystisemdir á millasnekkjum en það, hvaða þjóðir búi í Evrópu. Eru það eplin eða kart- öflumar sem vaxa á tijánum? Aðalmálið er það, að við þurfum tíma til að melta öll áhnfin. Á örskömmum tíma hefur orðið kúvend- ing í sjónvarpsmálum þjóðarinnar og við höfum tekið útlensk útvarpsbyigjufyrirbæri og gert að okkar. Ný tækni, nýjar nýjung- ar, nýjustu nýjungarnar á hveijum degi. Við ráðum alveg við þetta, en ekki allt í einu lagi. Við gleypum ekki súpuna sem heilan pott $ einu. Við tökum hana inn í skeiðum. Engilsaxneskt sjónvarpsefni kem- ur til okkar í tunnum, og alltaf sama súp- an, og alltaf sama kryddið. Ég-vil ekki að bömin mín drakkni í amerísku súpugutli. Við þurfum góðan tíma til að melta þetta, til að leyfa tungunni að laga sig að öllu þessu nýja. Það höfum við gert fram að þessu með ágætum árangri, lifandi máli og sífersku. Við verðum að halda því áfram. Það sem drepur smáþjóðir, það er þegar erlend menning og ný tækni dembist yfir þær og þær fá ekki tíma til að aðlaga sig. Mannlegt mál, já móðurmálið, er stórkost- legt fyrirbæri og á mjög djúpar rætur í okkur, er í öllum athöfnum okkar, hugsun- um, draumum, alls staðar er það, málið okkar. Og tungumálið túlkar alltaf þann raunveraleika sem það þarf að túlka. Það er misskilningur, að einhver mannleg tunga sé svo stirð og „framstæð að hana vanti hæfnina til að túlka nýja tækni og nýja hugsun. Sérhver tunga lagar sig að nýjum lífsháttum og breytingum. Ef hún fær tíma. Mér finnst ég vinna prósa af meiri alvöra en ljóðin. Mér hættir til að vera að skemmta sjálfum mér með ljóðunum, orð og stök kalla ég þær afurðir mínar oftast, reyndar. Ég byijaði að fást við þetta ungur. í mennta- skóla reyndi ég að skrifa texta en ég gat það bara ekki. Ég var svo að krota ljóð meðan ég var að bíða eftir því að geta skrif- að prósa. Það era ekki nema svona tíu til fímmtán ár síðan mér fannst ég hafa þroska til að skrifa stærri verk, — eða geðheilsu. En ég hef ekki getað skrifað mikið síðan því að ég hef verið að vinna þann tíma. Hálft annað ár hef ég einbeitt mér að skrift- um og nú vil ég helst ekki gera annað en skrifa, og geri það meðan ég get. Ég fór að nema íslensku 1970, langaði alltaf í hana en taldi mig ekki hafa efni á, þegar ég kom úr menntaskóla, námið var svo langt, 7—8 ár. Svo ég tók fyrst BA í ensku og dönsku. Á þessum tíma treysti ég mér enn ekki til að skrifa, íslenskunám- ið varð fyrir valinu og ég sé ekki eftir því. Ég tók cand. mag.-próf og var að vinna fram til 1987. Þá var ég búinn að kenna við háskólann og menntaskóla og vera sjö ár íslenskur lektor í Helsinki og Kaup- mannahöfn. Áður en ég kom heim undirbjó ég eftir föngum fjárhagslega að leggja út í skriftir. Það er einhver vonminnsta útgerð sem til er. Maður hefur engan kvóta. Maður kaupir skip og veiðarfæri, gerir allt klárt, leggur í hann... eftir kannski árs vinnu að verki er svo enginn kvóti. Engin útgáfa, engir peningar. Ég hef verið að semja við fyrirvinnuna og vona að þeir samningar haldi. Núna, sem sé, það sem er framundan, a.m.k. næstu ár, er vinna við skriftir. Ég á efni f mörg verk. Svo er að sjá hvað maður getur haldið útgerðinni lengi á floti. Höfundur er í bókmenntanámi við Háskóla is- lands. I

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.