Lesbók Morgunblaðsins - 03.12.1988, Blaðsíða 6

Hannes Pétursson — Sjá Klukkukvæði á bls. 7.
John Speight.
Ljósmyndir: Guðmundur Kr. Jóhannesson.
Einar Hákonarson — Sjá málverk um Klukkukvæði
á forsíðu.
M u R N M A M U M M 1 S L E N S K U

H L J M o M S V E 1 T A R 1 N N A R 1
TÓNLISTIN BREYTIST
MEÐ TÍÐARANDANUM
g reyni að skynja formið sem felst í ljóðinu,
formið er veigamikill þáttur. 0g tilfinningarn-
ar. Ég gaf ljóðinu eins mikinn tíma og ég
gat. Það er með ljóð líkt og málverk, og reynd-
ar svo margt annað. Það þarf tíma. Tón-
Rætt við JOHN
SPEIGHT söngvara og
tónskáld, sem samið
hefur tónverk við
Klukkukvæði Hannesar
Péturssonar og flutt
verður á tónleik um
íslensku
hlj óms veitarinnar
sunnudaginn 18. des. kl
16.00 í
menningarmiðstöðinni
Gerðubergi.
Eftir ELÍSABETU
J ÖKULSDÓTTUR
verkið er 30 mínútna langt og þriðja verkið
í tónleikaröðinni Námur, se_m íslenska
hljómsveitin hefur staðið fyrir. Ég fékk ljóð-
ið frá Hannesi Péturssyni, svo og myndlist-
armaðurinn, sem að þessu sinni er, Einar
Hákonarson. Ljóðið er þannig uppspretta
alls. Þetta er stærsta tónverk sem ég hef
samið fyrir Ijóð. Ég er hrifinn af ljóðinu og
það er sterk dramatík í því. Við Hannes
búum báðir úti á Álftanesi. Hann kom eld-
snemma einn morgun, afhenti mér ljóðið
og spurði hvort ég gæti notað þetta. Svo
var hann rokinn." John Speight er enskur
að ætt og uppruna. Frá Wakefíeld, bæ í
Norður-Englandi. Kom til íslands árið 1972
og ætlaði að vera hér í tvö ár, en flentist,
giftist íslenskri konu og saman eiga þau fyö
böm. John kennir við Tónskóla Sigursveins,
er einnig söngvari og tónskáld. John talar
góða íslensku, hefur leiftrandi áhuga á því
sem hann talar um. Hann hefur rannsak-
andi augnaráð og spurulan svip.
„Ég starfa eiginlega jafnmikið sem sál-
fræðingur og söngkennari. Söngkennsla er
þess eðlis. Söngur snertir allt í manneskj-
unni. Við erum svo berskjölduð þegar við
syngjum. Þá er ekkert á milli okkar og
heimsins. Ekkert hljóðfæri. Ekkert. Það er
ekkert hægt að fela og í söng ertu í alger-
um tengslum við sjálfan þig.“
— En viltu segja mér meira frá tónverk-
inu þínu?
Ég valdi að semja fyrir klarinettufagott,
trompet, básúnu, slagverk, fiðlu og celló.
íslenska hljómsveitin er nokkurskonar
kammersveit og vandræði að geta ekki haft
fleiri strengjahljóðfæri. Leikari og söngvari
skipta á milli sín flutningi ljóðsins. Það
byijar á óibundnu máli, sem leikari flytur,
síðan eru sjö erindi í bundnu máli fyrir
söngvara og leikarinn tekur svo aftur við
með óbundið mál. Söngkonan kemur utan
úr sal, fer syngjandi í gegnum salinn og
upp á svið. Hún stendur fyrst hjá fíðlu og
celló, síðan klarinettufagott og slagverki,
þá hjá trompet og básúnu og síðast slag-
verki. Síðan hljóma allir saman. Ljóðið, sem
heitir Klukkukvæði, er um kirkjuklukku sem
talar. Þetta er kirkjuklukka, sem er frá 12.
öld að öllum líkindum. Á henni er svohljóð-
andi áletrun á latínu: Pax mea est Bamba:
Possum depellere Satan. Það útleggst á
íslensku: Rödd mín er Bamba: Farðu burt
Satan. í þessum latnesku frösum nota ég
bæði leikara og söngvara. Söngkonan fer
svo í lokin aftur út úr sal syngjandi. Ég
reyni að dramatísera sviðsetningu, mér
fínnst ljóðið bjóða upp á það. Jóhanna Þór-
hallsdóttir syngur, mezzósópran.
— En kemur ekki til greina að semja
tónlist við málverk, Iíkt og Ijóð?
Það gæti verið spennandi. Reyndar hefur
Hafliði Hallgrímsson t.d. gert það. Samdi
verk fyrir gítar, við málverk eftir Chagall.
En ég hef oft hugsað hvað gömlu tónskáld-
in áttu gott. Um þessar mundir syng ég í
Ævintýrum Hoffmanns, litla rullu. Eg er
inni í 27 mínútur í upphafi sýningar og kem
ekki inn aftur fyrren í lokin. En er allan
tímann á kaupi. Éf ég reyndi að semja svona
verk í dag, yrði einfaldlega sagt við mig,
þetta er of dýrt. Ég yrði að sætta mig við
að strika það út. En ég er alltaf með eitt-
hvað í gangi. Núna er ég að semja verk
fyrir tvo slagverksleikara.
— Hvernig fara tónskáld að við tónsmíð-
ar? Er það kannski atvinnuleyndarmál?
„Það er mjög mismunandi eftir einstakl-
ingum. Sumir setjast alltaf við hljóðfærið
og semja aldrei öðruvísi. Ég sem verkið
fyrst í huganum og skrifa síðan niður. Þá
get ég breytt í rólegheitunum. Það er yfir-
leitt fátt sem kemur mér á óvart, ef ég
heyri lag spilað eftir mig. Það kemur þó
fyrir, að ég eða flytjandinn kemur mér á
óvart og það er mjög gaman. Ég hef ekki
samið tónlist við íslensk ljóð áður. íslensk
nútímaljóð eru oft mjög erfíð. Mikið af ess-
hljóðum. Stundum er tónlistin svo innbyggð
í ijóðið að það er erfítt að bæta þar nokkru
við. Þegar tónskáld semur lag við ljóð, er
maður í raun að bæta einhveiju við. Ut frá
eigin hjarta og eigin skynjun. En ef tónlist-
in er mikil í ljóðinu, er það „banalt" að semja
tónlist við þau. Það er t.a.m. mikil tónlist
í ljóðum T.S. Eliot, enda er ekki mikið sam-
ið af tónlist við ljóð hans. Ekki heldur við
verk Shakespeares. Þó er hvort tveggja til
og það hefur verið samin tónlist við bæði
Hamlet og Macbeth, sem er mjög fræg. En
svona tónlist verður að vera fíma vel gerð.
Það er hérumbil útilokað að semja við hin
stórkostlegu ljóð T.S. Eliots. Göthe söng
víst alltaf þegar hann skrifaði, söng orðin
og setningamar jafnóðum. Og þegar Schu-
bert fór að semja tónlist við ljóð hans, á
Göthe að hafa gagnrýnt hann fyrir að þetta
væri alls ekki lagið, sem hann söng. En
óperutextar, eða óperuliberetti, eru oft
sára-ómerkilegur skáldskapur. Og enn þann
dag í dag. Þeir eru kannski sambærilegir
við dægurlagatexta nútímans. En það er
tónlistin sem lyftir þessu upp í hæðir. Schu-
bert notaði að vísu bæði Göthe og önnur
fín skáld. Þannig er með lagið Die Schöne
Mullerin eftir Muller, skáldskapur sem hefði
sennilega gleymst, nema vegna Schuberts.
Annað dæmi er ljóðið Frauen Liebe und
Leben. En annars em óperutextar oft ótrú-
lega væmnir. Tónskáldin sömdu yfirleitt
ekki ljóðin eða textana, að vísu sumir eins
og Wagner og Mahler. Stundum er það líka
þannig, að plottið í tónlistinni er það flókið,
að textinn má ekki vera of flókinn.
— En hvernig gengur að sameina þessi
hlutverk, söngvari, kennari og tónskáld?
Það er oft erfítt að sameina þau. En
stundum er það líka þannig, að þegar ég
hef mikið að gera á öllum vígstöðvum, verð-
ur til ákveðið flæði. Þá er ég í svo mikilli
snertingu við tónlistina, að engu er líkara,
en allar gáttir opnist. En auðvitað er vand-
ræði að geta ekki unnið eingöngu sem tón-
skáld. Kennslan tekur oft ansi mikið af
mér, og maður þarf að leggja sig vel fram
til að sinna hveijum einstaklingi. En þegar
vel tekst til, er kennslan líka gefandi.
— Hvað um önnur tónverk sem þú hefur
samið?
Ja, það er t.d. klarinettukonsert sem gef-
inn var út á plötu. Hann heitir, „Melodius
birds sing madrigals", þá hef ég skrifað
sinfóníu, sem hefur verið flutt tvisvar, og
var m.a. valin til flutnings á „Norrænum
músíkdögum". Ég á engin uppáhaldshljóð-
færi, en hef samið mikið yfir klarinettu.
Ég hef ekki samið mikið af sönglögum, ef
til vill vegna þess að ég er söngvari og er
alltaf að meðhöndla þessi fínu lög. Ég hef
kannski þess vegna minni þörf fyrir það. I
En píanistar og þeir sem eiga mest við eitt-
hvert eitt hljóðfæri freistast oft til þess að