Lesbók Morgunblaðsins - 05.08.1989, Blaðsíða 4

Franska stjórnarbyltingin — 4. hluti
Páfínn skerst í leikinn
— og konungur reynir að flýja
Hingað til hefur saga mannkynsins líkst sögu
villidýra, nú hefst saga mannsins.“ Svo
mælti Mirabeau, og síðar bætti hann við:
„Þegar byltingu er hrundið af stað, eru eng-
in vandkvæði með framhald hennar, vand-
kvæðin eru að hemja hana.“
Þegar þjóðþingið og konungur voru kom-
in til Parísar hófst þjóðþingið handa um
margvíslegar breytingar á franska stjórn-
kerfinu. Deilt var um valdsvið konungs,
neitunarréttinn eða frestandi neitunarvald.
Konungur var nú ekki lengur konungur
Frakklands af Guðs náð, hann varð konung-
ur Frakka og vald hans var ákveðið með
lögum, sem fulltrúar þjóðarinnar sömdu.
Dómarar voru nú valdir af þjóðinni. Frakk-
landi var skipt upp í 83 umboðsstjórnar-
svæði eða sýslur, sem rninntu um margt á
lítil sjálfstjórnarlýðveldi. í stað hinna gömlu
lénsumdæma með ýmiskonar sérrétti var
ríkinu skipt í samkynja umdæmi. Mál og
vog voru samræmd um allt ríkið, metrakerf-
ið og tugakerfið var tekið upp. Eignarréttur-
inn og val fulltrúa á löggjafarsamkomuna
voru hornsteinar hins nýja skipulags. Kon-
ungssinnar höfðu látið töluvert að sér kveða,
en eftir að þingið fluttist til Parísar, kvað
minna að þeim. Stéttaþingið, þjóðþingið og
löggjafarþingið lagði grunninn að frönsku
stjórnkerfi fram á 19. og 20. öld.
Leynimakk Við Mirabeau
Mörgum þótti nóg um þær breytingar sem
þingið samþykkti, töldu of langt gengið.
Meðal þeirra var Mirabeau, sem taldi var-
hugavert að takmarka svo vald konungs sem
gert var. Því var það, að hann hóf sam-
starf við konung með leynilegum tilþoðum
um samstarf gegn róttækari hluta þingsins,
sem krafðist þess í raun að konungur yrði
einhverskonar fangi þingsins. Mirabeau
varð ráðgjafi konungs og lagði á ráðin á
hvern hátt konungur gæti haldið völdum
og áhrifum. Konungur tortryggði Mirabeau,
þótt hann færi að nokkru að ráðum hans
um að afla sér stuðnings þingmanna með
mútum. Konungur samþykkti aftur á móti
ekki þá tillögu Mirabeaus að flýja París og
taka forystu fyrir þeim hersveitum, sem enn
virtust hliðhollar konungi utan Parísar og
lýsa stjóm þjóðþingsins ómerka. Konungur
taldi, að slíkar aðgerðir myndu leiða til borg-
arastyijaldar, sem hann vildi fýrir alla muni
komast hjá. Meðan Mirabeau linnti ekki
sendingum hvatningar- og ráðgjafabréfa til
konungs, hélt þingið áfram að ijalla um
nýskipan fransks samfélags. Mótmælendum
var veitt trúfrelsi, einnig gyðingum í vissum
hlutum ríkisins, rætt var um afnám þræla-
halds, en þrælaverslun var þó ekki bönnuð
í nýlendum Frakka, en það var einhver
ábótasamasta grein utanríkisverslunarinn-
ar.
Fjárhagur ríkisins var meira en lítið
óhægur, ríkisskuldabréfin, sem gefin voru
út snemma árs 1897 hríðféllu í verði og við
blasti ríkisgjaldþrot þegar leið á árið. Sam-
skipti ríkis og kirkju höfðu oft verið erfið
í Frakklandi. Níu munkareglur höfðu verið
afnumdar á stjórnarárum Lúðvíks XV og
Calonne hafði bent á kirkjueignir sem ein-
hverskonar varasjóð þjóðarinnar. Með af-
námi tíundarinnar hafði verið stigið spor í
þá átt að afnema fjárhagslegt sjálfstæði
kirkjunnar og síðla árs 1789 þegar allt var
komið í óefni, var bent á að borga ríkisskuld-
irnar með upptöku kirkjueigna. Annan nóv-
ember 1789 samþykkti þingið tillögu Tall-
ayrands biskups í Autun, áður fram komna,
um að gera kirkjueignir upptækar, jarðeign-
ir kirkjunnar yrðu þjóðareign. Þingið ákvað
því í marzmánuði 1790 að selja kirkjueign-
irnar. Jafnframt voru gefnar út ávísanir til
greiðslu ríkisskulcja, tryggðar með kirkju-
eignum. Trúin á ávísanirnar rýrnaði þegar
á leið og fólk hélt í myntina. Seðlaútgáfan
var aukin og ávísanirnar féllu í verði, dýr-
tíðin jókst.
Þar sem ríkisvaldið hafði staðfest trú-
Hér segir frá nýskipan
og trúarskilum í
Frakklandi í kjölfar
byltingarinnar. Kirkjan
var orðin veraldleg
stofnun og gerði
uppreisn gegn
páfavaldinu, en páfi
fordæmdi byltinguna.
Konungur var fangi í
höll sinni og nú var
vandlega undirbúinn
flótti hans, sem lauk með
því að menn báru kennsl
áhann í Varennes.
Eftir SIGLAUG
BRYNLEIFSSON
Konungur handtekinn í Varennes og þarmeð voru örlög hans ráðin.
Pius páíi VI. Það kom til kasta hans
að taka afstöðu og niðurstaðan varð sú,
að hann fordæmdi byltinguna og allt
sem hún stóð íyrir.
frelsi, svipt kirkjuna tíundinni og eignum
sínum og þar sem meginhluti þjóðarinnar
var kaþólskrar trúar, þá hlaut ríkisvaldið
að greiða laun presta og biskupa, þeir voru
taldir embættismenn ríkisins. Kirkjan var
endurskipulögð, prestar og biskupar skyldu
kosnir eins og aðrir embættismenn. Þjóðin
og kirkjan voru ein heild, þjónar kirkjunnar
skyldu vera embættismenn siðgæðisins,
ríkissiðgæðisins.
UPPREISN Gegn
PÁFAVALDINU
Með samþykkt þingsins „um borgaralega
stöðu klerkdómsins“ frá 12. júlí 1790 var
brotið blað í sögu páfavaldsins og frönsku
kirkjunnar. Kirlqan var orðin veraldleg
stofnun og henni bar skylda til þess að efla
frelsi og framfarir í samfélaginu, sem hún
var hluti af. Þetta var uppreisn gegn páfa-
valdinu og einnig hafði komið til beinnar
uppreisnar þegna páfans í Avignon í júní-
mánuði sama ár og íbúarnir höfðu krafist
innlimunar Avignon í franska ríkið.
Hlutverk kirkjunnar á Frakklandi eins
og víðast hvar annarsstaðar var guðsdýrkun
og einnig rak kirkjan spítala, margvíslega
aðstoð við fátæklinga og skóla. Því var
þeim kirkjulega stofnunum, sem sinntu
þessum verkefnum leyft að starfa áfram
en undir eftirliti ríkisvaldsins.
Nú nálgaðist afmælisdagur falls Bastill-
unnar 14. júlí. Á meðan hurfu önnur mái í
skugga hátíðahaldanna, sem þá fóru fram
vítt um land og sérstaklega í París. Hátíða-
höldin sýndu sameiginlegan og almennan
vilja þjóðarinnar fyrir afrekum byltingarinn-
ar og vissu um að ný öld væri hafin. Mikill
ijöldi fólks af öllum stéttum Parísar vann
að því að gera stórkostlegt hringleikahús
úr torfi, sem gat rúmað nokkur hundruð
þúsund áhorfendur og þangað flykktust
Parísarbúar til að minnast falls harðstjórn-
arinnar og nýs tímabils í sögu mannkyns-
ins. Frelsistrjám var plantað út í þorpum
og bæjum Frakklands og byltingamenn
streymdu til Parísar með tré sín, sem plant-
að var um alla borgina til að minnast þessa
eftirminnilega dags og sem tákns bjartrar
og mennskrar framtíðar frelsis, jafnréttis
og bræðralags frönsku þjóðarinnar og allra
þjóða. Hugsjónaeldurinn logaði um allt
Frakkland. Talleyrand söng messu með að-
stoð 300 klerka á Marsvöllum með 1.200
manna hljómsveit. Biskup blesSaði gulleld-
inn, hinn rauða ríkis- og gunnfána Frakka
og þá 83 fána hinna 83ja sýslna Frakk-
lands, sem bornir voru fram af fulltrúum
sýslnanna. Síðan fóru fram svardagar full-
trúa hers og flota og fulltrúa þjóðarinnar.
Þjóðinni og ættjörðinni var svarin trú og
hollusta ásamt löggjafarþingi og konungi.
Konungur og drottr.ing sóru, og hrópin
„Lifi konungurinn, lifi drottningin, lifi ríkis-
arfinn" kváðu við. Dansinn dunaði í París
næstu þijá sólarhringa. .
Eftir þessi hátíðahöld töldu margir að
byltingunni væri lokið og framtíðarsaga
mannsins væri hafin. Lúðvík XVI heyrðist
segja við hátíðahöldin: „Ég er ennþá kon-
ungur Frakka."
PÁFABRÉF OG TRÚARSKIL
Konungur samþykkti lögin um „borgara-
Iega stöðu klerkdómsins" eða hin nýju
kirkjulög 22. júlí. En mikill hluti frönsku
þjóðarinnar var þeim algjörlega andsnúinn.
Hin forna staðhæfing kirkjunnar um að þar
sem guðslög og mennsk lög greindi á,
skyldu guðslög ráða, réð afstöðu mikils hluta
hins þögla fjölda, einkum úti á landsbyggð-
inni. Fólki leist ekki á þá klerka, sem