Lesbók Morgunblaðsins - 05.08.1989, Blaðsíða 5

Táknræn teikning af skipbroti forréttindastéttanna - og anda Rousseaus varpað með stækkunargleri á þjóðþingið.
skreyttu sig þrílita borðanum og sem gengu
svo langt að kvænast. Prestastéttin var
tvíátta. Forustumenn ríkiskirkjunnar skrif-
uðu páfa og báðu um samþykki hans. Ekk-
ert svar barst. Það var ekki fyrr en misseri
síðar, 10. marz 1791, að bréf páfa bárust.
Þá hafði franska þjóðþingið samþykkt að
prestar og biskupar skyldu sveija eið að
kirkjulögum og stjórnarskrá. í nóvember
1790 hafði þingið samþykkt lögin um svar-
daga klerkdómsins. Viðbrögðin voru allt
önnur en þjóðþingið hafði vænst, sjö biskup-
ar af 36 sóru og helmingur eða tæpur helm-
ingur sóknarpresta. Þessir atburðir og páfa-
bréfin á útmánuðum næsta árs ollu þátta-
skilum, trúarskilum í Frakklandi. Viðbrögð
páfa voru ótvíræð, þegar þau loksins voru
gerð opinber. Hann fordæmdi byltinguna,
mannréttindayfirlýsinguna og kirkjulögin
og bannaði kaþólskum klerkum að sverja
ríkisvaldinu eiða. Þessi bréf komu öllum á
óvart, ekki síst konungi, sem hafði staðfest
lögin og tekið sér eiðsvarinn skriftaföður.
Hann tók sér nú andófsklerk sem skriftaföð-
ur. Trúarlegar ástæður mótuðu skoðanir
hans. Bréf Píusar páfa VI virtust opna augu
mikils hluta þjóðarinnar fyrir því sem var
að gerast innan kirkjunnar að frumkvæði
byltingarstjórnarinnar og snerti þann streng
í franskri þjóðarsál, sem var sterkari hlekkj-
um alræðisstjórnarinnai1 í París þá, og er
sterkari hlekkjum allra alræðisstjórna vítt
um heim. Þeir sem tóku þjónustu af eið-
svörnum klerkum áttu á hættu að falla í
bann kirkjunnar.
Páfi útlistaði í bréfum sínum þá hættu
sem bjó í kenningum frönsku heimspeking-
anna og hugmyndafræðinganna og sem
sannarlega kom á daginn þegar á árinu
1792. Hann benti á þá hættu og lygi, sem
birtist í hugmyndakerfum byltingamanna
um hið fullkomna samvirka samfélag sem
væri reist á óskhyggju og teldi manninn
færan um að frelsa sjálfan sig úr viðjum
mannlegs breyskleika. Páfi vitnaði í ritning-
arnar, játningarit kirkjunnar og kirkjufeð-
urna. Hann varaði við græðginni og hrokan-
um og því villidýri sem blundar í bijóstum
mannanna og kristin kenning ein getur
hamið.
Þessi viðkvæmi strengur var trúarkennd
frönsku þjóðarinnar og það kom fljótlega í
ljós hvað þetta þýddi, að andstaðan gegn
byltingarstjórninni í París stóijókst og mik-
ill hluti frönsku þjóðarinnar hélt tryggð við
þá kirkju, sem hún var skírð til. Kirkjan
klofnaði um „mannasetningar" stjórnarinn-
ar í París. Óeirðir fóru í vöxt og „skynsemis-
kristnir klerkar" voru hafðir að háði og
spotti.
Þeim manni sem mælti fyrir byltingunni
af mestri orðsnilld og reyndi síðar að hemja
þau öfl, sem hann og félagar hans höfðu
vakið, mistókst að koma á því stjórnar-
formi, sem hann taldi heppilegast. Þessi
maður var Mirabeau, sem lést 2. apríl 1791.
Þar með var konungur sviptur þeim ráð-
gjafa sem var honum hollastur.
KONUNGUR REYNIR FLÓTTA
Konungur komst að því að nú voru ný
öfl tekin að hasla sér völl á þingi og í
París. Þann 18. apríl hugðist hann halda
til St. Claud og dveljast þar yfir páskana.
Múgurinn kom í veg fyrir brottför koriungs,
þrátt fyrir tilraunir Lafayettes til að greiða
för hans. Það var nú augljóst að konungur
var fangi í höll sinni og því sá hann aðeins
eitt ráð til að afla sér fornra valda. Það var
Stéttirnar þrjár hamra sarnan stjórnarskrána.
að stijúka til öruggra hersveita á landamær-
um ríkisins. Strangt eftirlit var haft með
konungi og hirðinni. Varðmenn stóðu vörð
nótt og dag umhverfis höllina og þjónaliðið
var að mestu leyti njósnarar stjórnarinnar.
Orðrómurinn um flóttaáætlanir konungs
fóru víða.
Undirbúningur var hafinn undir flóttann.
Sænskur greifi, Fersen að nafni, skipulagði
tilraunina. Hann var fulltrúi Gústafs III
Svíakonungs við frönsku hirðina. Fersen var
mikill vinur konungs og drottningar. Hann
sá nú um allar útveganir og skipulagningu
flóttans, keypti glæsivagn, sem hann skráði
á nafn vinkonu sinnar, Korff barónessu.
Áætlunin var að halda til norðausturlanda-
mæranna til liðsveitanna við Metz, þar sem
de Bouillé markgreifi hafði aðalstöðvar sína
og réð þar tryggum hersveitum. Þann 20.
júní um kvöldið tókst konungi og ijölskyldu
hans að komast óþekkt út úr höllinni, dul-
klædd og síðan var haldið af stað. Liðsveit-
ir de Bouillé markgreifa áttu að koma til
móts við flóttafólkið á ákveðnum stað og
fylgja því til Metz.
Allt gekk vel í fyrstu, hinn stóri og þung-
hlaðni vagn komst út úr París og síðan var
ekið sem leið lá til Varennes. Reyndar gekk
ferðin hægar en ætlað var og smáóhöpp
töfðu ferðina. Liðsveitin, sem skyldi mæta
á tilteknum stað, kom ekki i tíma og ferð-
inni lauk með því að kennsl voru borin á
konung í Varennes.
Það var uppi fótur og fit í París, þegar
vitnaðist um flótta konungsfjölskyldunnar.
Lafayette gaf út tilskipun um að allir góðir
borgarar skyldu bjarga konungi og fjöl-
skyldu hans úr höndum þeirra sem hann
áleit að rænt hefðu fjölskyidunni og flytja
konung aftur til Parísar. Það var of stór
biti fyrir Lafayette að kyngja, að konungur
hefði flúið sjálfviljugur. Afstaða og stað-
hæfing Lafayettes mótaðist einnig af því
að vegna öryggis fjölskyldunnar yrði að
kenna öðrum um flóttann. Sveitir voru
sendar í allar áttir frá París og fljótlega
vitnaðist hvar konungur var niðurkominn,
þar sem hann var stöðvaður í Varennes.
Þjóðvarðliðar tóku'þar við flóttafólkinu og
haldið var aftur til Parísar. Ferðin til baka
var ein martröð fyrir flóttafólkið. Enginn
tók mark á staðhæfingu Lafayettes um rán
fjölskyldunnar og þegar ekið var inn í París
25. júní stóð þegjandi manngrúinn meðfram
öllum strætum sem konungsfylgdin fór um.
Einstöku sinnum heyrðist hrópað „Lifi þjóð-
in“. Auglýsingar frá byltingarstjórninni
höfðu verið límdar upp hvarvetna. Á þeim
stóð: „Þeir sem hylla konung verða húð-
strýktir, þeir sem móðga hann verða hengd-
ir.“
Lafayette tók á móti konungi á tröppum
Tullerihallar og samkvæmt hefðinni innti
hann eftir fyrirmælum. Konungur svaraði:
„Yðar er að gefa fyrirskipanir, ekki mitt.“
Framhald síðar.
Höfundur er rithöfundur.
EL FORMAN
Júlíana
Sveinsdóttir
listmálari
Baldur Pálmason þýddi
— dauðinn er listaverk háleitt,
hinzt,
hljóðnuð er aldan á miklum sævi;
hólmi, sem gnæfði í hjarta innst
hjúpaður auðngráum kyrrum
blævi —
— fuglar blaka skins og skugga
vængjum
skeiðfrár hestur hvílist rótt á
grund —
—• hún, dóttir íslands,
drápu og sögu skráði
daga vorra,
á strigann festi eldskrift báls og
brands
oghafði litaskyn úr dulardraumi —
— ogerhún vefjarvoðar strengi sló
var það æviyndi listakonu
Höfundurinn var dönsk skáldkona.
Frá hendi dönsku skáldkonunnar El Form-
an (1892-1970) komu fimm Ijóðabækur,
hin fyrsta Tómleiki 1956 og hin síðasta
Þrestir 1965. Sagt er að í Ijóðum sínum
hafi hún oft og tíðum lýst þeim áhrifum,
sem hún varð fyrir af listaverkum annarra.
SIGRUN VALGEIRSDOTTIR:
Nýrdagur
Til vinkonu
Niðurinn hverfur
allt íeinu ertu stödd íkyrrðinni
þögnin er skerandi
það fer að rigna
skýin hella úr sér
með þrumum og eldingum
allt himinhvolfið
hefur gengið í lið
á móti þér
aleinn
stendurðu
og veist ekki í hvora áttina
skal haldið.
Loks leggurðu þó af stað
eftir kjarrinu
sem rífur
og fæturnir vera blóðugir
— Einstaka þarf að höggva
dimman frumskóginn
eiturslanga verður á veginum
en með hyggindum tekst að bíta
þær af sér
lélegt verkfæri eins og
tijágrein getur verið
nothæft.
Fyrir óralöngu
stóðstu þarna í lundinum
og beiðst þess að
flokkur fólks
kæmi
til að vísa veginn
nú stendurðu við fossinn
og leggur drög að því
hvernig þú eigir að
komast framhjá.
Höfundur er nemandi í sagnfræði og
fjölmiðlun við HÍ
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 5. ÁGÚST 1989 5