Lesbók Morgunblaðsins - 02.06.1990, Blaðsíða 4

Magnús A. Arnason: Nafnlaus mynd frá
því um 1930.
táknrænu verkum, en að öðru jöfnu leggur
Ríkarður sig fram við að samræma högg-
myndir og þjóðlega útskurðar- og nytja-
list. Ríkarður byggði myndsköpun sína á
þjóðlegum grundvelli, hans hugmynda-
heimur var hinn forni íslenski menningar-
arfur. Hann vann jöfnum höndum að högg-
myndalist og útskurði, virðingin fyrir hand-
verkinu einkenndi verk hans. Vildi hann í
sínu naturalíska myndmáli samræma hefð-
bundna höggmyndagerð og þjóðlega út-
skurðarhefð. Verk hans eru oftast hlaðin
merkingarríku táknmáli. Hann var ákaf-
lega mikilvirkur listamaður, gerði fjölmarg-
ar mannamyndir og minnisvarða, auk lág-
mynda og tréskurðar í kirkjum og öðrum
opinberum byggingum. Bijóstmynd af
Tryggva Gunnarssyni í garði Alþingishúss-
ins, lágmyndin Banakossinn (1950) í Þjóð-
leikhúsinu, minnisvarði um Stephan G.
Stephansson (1953) á Arnarstapa í Skaga-
firði, biskupsstóllinn í Landakotskirkju,
ræðustóll í Hvanneyrarskóla og útihurðin
á Arnarhvoli í Reykjavík eru nokkur dæmi
um verk hans.
Guðmundur frá Miðdal, sem var líkt og
Ríkarður góðvinur Einars, deildi með Ein-
ari ákveðnum skírskotunum i íslensk nátt-
úrufyrirbrigði, en hvað varðar sjálft mynd-
málið þá leggur Guðmundur áherslu á for-
mið og rökrétt samhengi ólíkra myndefnis-
þátta. Hann lagði áherslu á formræna ein-
földun og afgerandi framsetningu. Þó svo
að oft örli á ljóðrænum tón í verkum Guð-
mundar eru persónurnar sem hann skapar
oftast statískar og gefa sjaldnast neitt upp
um innri líðan. Þær virðast ortar í þriðju
persónu. Myndgerð Guðmundar féll því vel
að gerð minnismerkja, sem þurftu að tala
skýrt og afdráttarlaust til áhorfenda. Hann
skreytti ýmsar opinberar byggingar í sam-
vinnu við Guðjón Samúelsson húsameist-
ara. T.d. lágmynd á framhlið Landspítal-
ans, Iágmynd yfir inngangi Landakots-
kirkju, silfurbergsskreytingu í anddyri
Háskóla íslands, stuðlabergsskreytingu í
lofti salar Þjóðleikhússins og lágmynd í
stigagangi leikhússins. Af öðrum verkum
hans má nefna höggmyndir í Reykjav-
tilefni Listahátíðar 1990 er efnt til sögulegrar sýning-
ar á íslenskri höggmyndalist 1900-1950. Þar er
ekki ætlunin að gefa heildaryfirlit yfir feril hvers
listamanns heldur er lögð áhersla á að sýna helstu
liststrauma í höggmyndalistinni á fyrri hluta aldar-
Markviss höggmyndalist
hefst hér með Einari
Jónssyni, en Sigurjón
Ólafsson og Ásmundur
Sveinsson eru hinsvegar
upphafsmenn
módernismans í íslenskri
höggmyndalist. Verk
þeirra eru nú sýnd á
Kjarvalsstöðum ásamt
verkum eftir Ríkarð
Jónsson, Guðmund frá
Miðdal, Nínu
Sæmundson, Magnús A.
Árnason, Martein
Guðmundsson og
Gunnfríði Jónsdóttur.
Eftir GUNNAR B. KVARAN
mnar.
Upphaf 20. aldar var merkilegur tími í
stjórnmálasögu landsins og ekki síður í
menningarsögunni. Þá komu fram á sjónar-
sviðið metnaðarfullir skapandi listamenn
sem vildu styrkja menningarímynd þjóðar-
innar samtímis sem þeir lögðu grunninn
að íslenskri listasögu.
Þó vitað sé um nokkra einstaklinga -sem
höfðu lagt stund á listnám á 19. öld var
það ekki fyrr en með Einari Jónssyni í lok
19. aldar sem við getum talað um upphaf
íslenskrar höggmyndalistar. Hann naut
snemma mikillar virðingar hjá landsmönn-
um líkt og sjá má af styrkveitingum honum
til handa og af stofnun Listasafns Einars
Jónssonar sem ríkið lét reisa og var form-
lega opnað árið 1923, fyrst listasafna á
íslandi. Einar Jónsson var afgerandi braut-
ryðjandi á sínum tíma og flestir þeir mynd-
höggvarar sem á eftir komu á fyrri hluta
aldarinnar höfðu meiri eða minni persónu-
leg kynni af honum og verkum hans.
Einar Jónsson hafnaði snemma natural-
ískri myndgerð. Hann lagði höfuðáherslu
á frumleikann og þróaði einkar stórbrotið
myndmál sem byggist á „þýðanlegum tákn-
um, persónugervingum og allegóríum“. En
þrátt fyrir að myndir Einars hafi að geyma
fleiri en eitt merkingarsvið, þá má í mörg-
um verka hans í byrjun aldarinnar og fram
til um 1910, er hann kynnist hugmyndum
guðspekinnar, greina skírskotanir bæði í
landið og íslenska menningu. Ekki getum
sagt að Einar hafi haft djúpstæð áhrif á
Gunnfríður Jónsdóttir: Síldarstúlkur,
1947.
myndmál yngri myndhöggvara. En víst er
að Einar hafði umtalsverð áhrif á afstöðu
manna líkt og Ríkharðs Jónssonar og Guð-
mundar frá Miðdal til listarinnar og hvað
varðar þjóðlegar hugmyndir þar að lút-
andi. Ríkarður tileinkar sér að vissu marki
frásagnaraðferð Einars Jónssonar í sínum

Einar Jónsson: Ýmir og Auðhumla, 1907-1909.
íslensk höggmynda-
list 1900-1950
4