Lesbók Morgunblaðsins - 02.06.1990, Side 8

Listahátíð 1990
André Masson
málarinn með vængjuðu höndina
Framlag Listasafns íslands til Listahátíðar í ár
er m.a. sýning á teikningum og olíumálverkum
eftir franska listamanninn André Masson
(1896-1987). Svo er milligöngu Errós og franska
læknsins Gilberts Haas fyrir að þakka að hægt
í dag verður opnuð í
Listasafni íslands sýning
á verkum franska
málarans André
Massons. Hann tengdist
um tíma hreyfingu
súrrealista og þótti mjög
vitsmunalegur og
skarpskyggn
myndlistarmaður, vel
lesinn í bókmenntum og
heimspeki. Kynlífið,
ástiri, dauðinn og
goðsagnir voru honum
endalausar uppsprettur.
Eftir LAUFEYJU
HELGADÓTTUR
var að fá þessa sýningu til Iandsins, eins
og raunin var einnig um sýningar tveggja
síðustu Listahátíða á verkum Chagalls og
Picassós.
Flest verkin á þessari sýningu koma frá
Gallerí Louise Leiris í París og þar eð þau
spanna allan feril listamannsins gefa þau
ágætt yfirlit yfir listsköpun þessa marg-
breytilega myndskálds og snillings.
Þegar nafn André Massons er nefnt koma
orðin súrrealismi og sjálfsprottið myndmál
strax upp í hugann. Súrrealismi vegna þess
að Masson tengist stofnun þess hóps og
sjálfsprottið myndmál vegna þess að hann
er talinn brautryðjandi þeirra myndmálstil-
rauna og í framhaldi af því einn aðal áhrifa-
valdur bandaríska aksjónmálverksins og þá
sérstaklega Jackson Pollocks.
André Masson fæddist í Balagny (Oise)
í Norður-Frakklandi 1896, sama ár og þrír
aðrir merkismenn, Antonin Artaud, Tristan
Tzara og André Breton. Þegar hann var
átta ára fluttist fjölskylda hans til Brussel,
þar sem hann sækir tíma í teikningu og
verður fyrir áhrifamikilli listrænni upplifun
þegar hann sér verk eftir James Ensor í
fyrsta skipti. Þegar hann er kominn á ungl-
ingsár fer hann á Listaakademíiina í París
og kemst þar fljótlega í kynni við kúb-
ismann. Hið nákvæma og stranga myndmál
kúbistanna heillaði hann og flest verkin sem
hann málar á þessum árum bera þess sterk-
lega merki að hann hefur hrifist af skoðun-
um þeirra og hugmyndum. Svissneski lista-
maðurinn Paul Klee var einnig í miklum
metum hjá honum.
í verkinu Örvastungni fuglinn (1925) sem
Masson málar nokkru eftir að hann er far-
inn að kljást við sjálfsprottna myndmálið
er eins og hann sé að gera tilraun til að
innleiða persónulega lýrik í hina ströngu
niðurskipan kúbíska myndmálsins. Goggur
fuglsins, andlit og vængir er allt auðþekkj-
anlegt, en örvastunginn líkaminn rennur
saman við aflangt geómetrískt línuspil flat-
arins.
> Hinn frægi listaverkasali Daniel Henry
Kahnweiler, sem var einn helsti stuðnings-
André Masson
maður kúbistanna á þessum tíma, sér mynd
eftir Masson um 1922 og það verður til
þess að hann skipuleggur sýningu á verkum
hans tveimur árum siðar í Gallerí Símon.
Það er á þeirri sýningu sem André Breton
sér myndina Höfuðskepnurnar fjórar
(1923-24), hrífst mjög af og kaupir hana
samstundis. Síðan skundar hann til fundar
við listamanninn sjálfan á 45 Rue Blomet
og býður honum að slást i hópinn með sér
og fleirum til þess að stofna hreyfingu sem
nefnd skyldi súrrealismi. Haustið 1924 birt-
ir André Breton svo stefnuskrá súrrealista
þar sem hann útskýrir lífsskoðanir þeirra,
kenningar og markmið.
45 RueBlomet
Um 1923 flyst André Masson í Rue Blum-
et og litlu seinna verður Juan Míró ná-
granni hans fyrir algjöra tilviljun. Vinnu-
stofa Massons verður brátt samkomustaður
listamanna þar sem menn eins og Antonin
Artaud, Georges Limbour, Michel Leiris og
Roland Tual voru daglegir gestir. Þótt heim-
ili Breton á Rue Fontaine væri Mekka súr-
realistanna gerði hann sér oft ferð á Rue
Blomet að hitta Masson og þarna rákust
líka oft inn Aragon, Eluard og Prévert og
stundum Gertrude Stein og Ernest Heming-
way, sem bæði keyptu snemma myndir af
Masson.
Þeir sem Masson átti mesta samleið með
á þessum árum voru Artaud, Libour, Leiries
og Tual og hann segir í viðtali: „Nietzsche,
Sade og Dostojevskí voru þeir sem við tók-
um ofan fyrir. Þeir voru að okkar mati
höfundar nýrra hugmynda, niðurrifsmenn
hefðbundinna gilda. Við vorum líka mjög
hrifnir af Rimbaud, Freud, Fantomas ...
Musil las ég líka og Marcel Schwob var í
miklu uppáhaldi hjá Leiris, einnig Nerval
og Blake.“
Georges Bataille kom svo seinna í hópinn
og er augljós skyldleiki með verkum Mas-
sons og Batailles, sérstaklega á þeim árum
þegar Masson fjarlægist súrrealistana eða
um 1929-37. Listsköpun þeirra verður mjög
„freudísk" og meginviðfangsefni beggja eru
guðirnir Eros og Þanatos og hinar ýmsu
girndir og nautnir mannskepnunnar. Mass-
on myndskreytti t.d. þijár fyrstu bækurnar
sem birtust eftir Bataille, L’Histoire del
’æil (Saga augans) sem var skrifuð undir
dulnefninu Lord Auch 1928, L’Anus Solaire
1931 og Sacrifice (Fórnin) 1936. Einnig tók
hann þátt í að myndskreyta tímaritið Aceph-
ale sem Bataille ritstýrði og kom út fjórum
sinnum á ári.
La pianotaure,1937