Lesbók Morgunblaðsins - 14.09.1991, Blaðsíða 3

E
F
T.BgRiHT
nmiiiiaiiiiBSiiiii'ffiiiii
Útgefandi: Hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvstj.: Haraldur Sveinsson. Ritstjór-
ar: Matthías Johannessen, Styrmir Gunn-
arsson. Ritstjórnarfulltr.: Gísli Sigurðs-
son. Ritstjórn: Aðalstraeti 6. Sími 691100.
Forsíðan
Myndin er af Jacqueline du Pré, cellóleikara, sem
látin er löngu fyrir aldur fram eftir harmsögulega
ævi. Myndin er birt í tilefni umfjöllunar um þessa
frábæru listakonu, sem eitt sinn lék á tónleikum hér
í Háskólabíói.
Narrabri
er smábærtalsvert langt inni á meginlandi Ástralíu.
Þar getur orðið ákaflega heitt og mestallt mannlíf
er úti við, en íslendingurinn í bænum, Sólveig Kr.
Einarsdóttir, situr inni og skrifar. Árangurinn af
því kemur í ljós í þessum mánuði, þegar út kemur
eftir hana verðlaunabók hjá Almenna Bókafélaginu.
Sólveig segir frá veru sinni í Ástralíu og uppruna
sínum á íslandi í samtali við Lesbók.
Ævintýrið
og harmleikurinn um Jacqueline du Pré, er fyrirsögn
á útdrætti, sem Guðrún Egilson hefur unnið uppúr
nýlega útkominni ævisögu-þessa cellósnillings, sem
var undrabarn í tónlist en varð að mæta þeim hörðu
örlögum að fá sjaldgæfan lömunarsjúkdóm, mænu-
sigg, sem eyðilagði allt fyrir henni. Það er fyrri hluti
greinarinnar, sem hér birtist.
Ferðasumar
íslendingar hafa verið á ferðinni um landið sem aldr-
ei áður, enda bauð veðráttan uppá það. Lesbókin
hefur líka farið í nokkra leiðangra og hér birtast
myndir og textar frá ferðum í byggðum og óbyggð-
um.
GUÐFINNA JÓNSDÓTTIR
frá Flömrum
Með sól
Þótt grúfi nótt og stjarna ei sé til sagna,
mér syngja ljóssins þrestir í draumsins meið.
Er dagur skín, ég fullvissu þeirri fagna;
ég er förunautur sólar á vesturleið.
A vori sólin ekur um óravegi,
og ofurljóma stafar af hennar brá.
Þótt nemi sæ við ísland, hún blundar eigi,
um óttustund hún vakir þar norður frá.
Hún fyllir regnsins bikar í hafsins brunni
og bergir því á gróðursins þyrstu vör.
Og sólin vekur söngfugl í hverjum runni,
en sunnanblærinn angar við hennar för.
Með fjaðurstöfum geislans hún letrar löndin
og Ijóssins rúnir skrifar í öldugráð.
I eldsins máli reiðir hún refsivöndinn,
en reiðiorðin lætur í sandinn skráð.
Um vetrarsólhvörf rís hún við raðir fjalla,
sem risablóm sér vaggi á skuggans grein.
í dalnum geislar glitra um stund og falla
sem gullin öx á snævarins hvítu rein.
Það virðist uhdur fjötruðum jarðarfanga
að fylgja þér í draumi, ó, brúður elds.
Ég fer með sól, já, ein verður okkar ganga
frá austri til vesturs, morgunsári til kvelds.
En stutt er ævifylgd mín, þú fyrirgefur,
því feigðarhendi mig grípur hin kalda storð.
Það sakar eigi, fyrst hjarta mitt vermt þú hefur,
ef hending minna stefja var sólarorð.
Og aftur duftið vaknar að þínum vilja,
er vindar himins anda um legstað minn.
Því okkur var ei skapað, ó, sól, að skilja.
Við skiljum ekki, fyrst lífið er geisli þinn.
Guðfinna Jónsdóttir frá Hömrum, f. 1899, d. 1946, orti í anda nýró-
mantíkur og eftir hana liggja tvær Ijóðabækur. Ljóð hennar einkenn-
ast af fáguðu myndmáli og næmri náttúruskynjun.
DEILT UM
ÍSLENSKUNÁM
ið upphaf skólaársins
urðu fróðlegar umræð-
ur á síðum Morgun-
blaðsins og víðar um
íslenskukennslu.
Kveikjan var athuga-
semd sem kennslu-
málanefnd Háskóla ís-
lands hafði gert vegna hugmynda um breyt-
ingu á námi í Menntaskólanum í Hamrahlíð.
Ólafur Oddsson, kennari við Menntaskólann
í Reykjavík, rifjaði upp, að það er alls ekki
nýmæli, að háskólakennarar finni að
íslenskukunnáttu nemenda sinna.
Hér verður efni þessara umræðna ekki
rakið. Þær urðu hins vegar til að minna
mig á viðræður, sem ég átti við nokkra
nemendur úr Menntaskólanum í Hamrahlíð
skömmu fyrir þingkosningarnar síðasta vor.
Þeir heimsóttu skrifstofur allra stjórnmála-
flokkanna til að kynnast viðhorfum þeirra
til skóla- og menntamála. Kom það meðal
annars í minn hlut að ræða við þá í Val-
höll, flokksbækistöð sjálfstæðismanna.
Undraðist ég mest, hve miklar áhyggjur
nemendurnir höfðu vegna þess að dregið
hefur verið úr námskröfum í skólum. Stefn-
an hefur verið sú undanfarin ár að minnka
gildi prófa og láta jafnt yfir alla ganga án
tillits til hæfileika eða dugnaðar. Nemendur
hafa getað flætt að eigin vild og næsta
áreynslulítið um skólakerfið.
Faðir pilts í síðasta bekk grunnskólans
vakti einnig máls á þessum ókostum skóla-
stefnunnar í einkasamtali. Sjálfur hafði
hann nýlega farið til framhaldsnáms í
Bandaríkjunum og kynnst hinni hörðu sam-
keppni þar og hve mikils virði það var, að
hafa verið vel undir námið búinn. Honum
blöskraði að heyra þær röksemdir, að í
grunnskólanum þyrfti ekki að leggja mikla
alúð við námið, þar sem framhaldsskólinn
í hverfinu væri hvort eð er skyldugur til
að taka við þeim hverfisbúum, sem þangað
vildu fara. Hafði faðirinn svipaðar áhyggjur
og menntaskólanemarnir. Hann kveið því,
hvað við tæki, þegar kröfur til nemendanna
ykjust og samkeppni þyngdist.
Þegar háskólamennirnir gerðu athuga-
semd við íslenskukennsluna í Menntaskólan-
um í Hamrahlíð, var þeim bent á, að ekki
væri nóg að segja, hvað þeim fyndist, þeir
yrðu að byggja mat sitt á haldbetri forsend-
um. Hið sama má segja um ályktanir, sem
dregnar eru af samtölum við fáeina einstakl-
inga í kosningabaráttu. Athugasemd há-
skólamannanna hefur þó vakið mikla at-
hygli á viðkvæmu máli, sem ástæða er til
að rannsaka nánar. Hið sama er að segja
um ábendingarnar um aðhaldsleysið í skóla-
kerfinu, þær snerta kjarna skólastefnunnar,
sem fylgt hefur verið. Ástæða er til að líta
á hugmyndafræði hennar hér eins og verið
er að gera annars staðar.
Innan Háskóla íslands hafa menn meðal
annars komist að þeirri niðurstöðu, að slaki
þeir á námskröfum leiti bestu nemendurnir
til erlendra háskóla, þar sem þeir takast á
við verðug viðfangsefni. Þeir sem stunda
nám í íslenskum grunnskólum eða mennta-
skólum eiga erfitt um vik í þessu efni. Þeir
verða almennt að sætta sig við það, sem
að þeim er rétt. Bitnar það ekki frekar á
betri nemendum en slakari, ef leitast er við
að fella alla í sama mótið og útiloka að
nokkur geti skarað fram úr? Hefur fámenn
þjóð efni á að reisa slíkar skorður í mennta-
kerfi sínu?
í Háskólanum er nú rætt um, hvort ekki
sé nauðsynlegt að taka upp inntökupróf í
skólann. Reynslan af prófleysinu á lægri
stigum skólakerfisins veldur því að traust
á framhaldsskólamenntun hefur rýrnað. Er
stúdentsprófið orðið einskis virði? Væri ekki
skynsamlegt að haga skipan skólamála
þannig, að nemendur áttuðu sig á því, áður
en þeir standa á tröppum Háskólans, hvort
þeir eigi þangað erindi eða ekki?
Samkeppni þjóða snýst ekki síst um
menntun og hæfileikann til að bregðast með
réttum hætti við nýjum aðstæðum. Illa
menntuð þjóð verður þröngsýn og hrædd
við umhverfi sitt. Hún hneigist til einangr-
unar í þeirri trú, að hún geti búið sér best
kjör með sem minnstri samvinnu við aðra,
en að baki býr í raun ótti við að láta að sér
kveða í opnu og nánu samstarfi við aðrar
þjóðir. Minnimáttarkenndin ræður ferðinni.
Að mínu mati hefur of mikil áhersla ver-
ið lögð á ótta í umræðum um stöðu íslenskr-
ar menningar og samstarf við aðrar þjóðir.
Oft skín í gegnum málflutninginn hræðsla
við, að ellefu alda sögu íslensku pjóðarinnar
sé að ljúka. Tækniframfarir og samskipti
við nágrannaríkl eiga að ógna tilvist þjóðar-
innar og framtíð íslenskrar menningar.
Okkur kunna vissulega að verða settir aðrir
ytri kostir en áður. Er þó rétt að flokka
tækni til að ná sjónvarpsgeislum frá gei-vi-
hnöttum sem eitthvað ógnvænlegt? Á ekki
að líta á nýju tæknina sem ómetanlegt tæki-
færi fyrir þjóð úr alfaraleið til að rækta
tengsl við aðra?
Umræðurnar um íslenskunámið leiða
þannig hugann að því, hvort íslenska skóla-
kerfið sé fært um að veita þjónustu, er
stenst kröfur nýrra tíma. Enginn keppir að
vísu við okkur í íslenskukennslu. í því efni
er einungis við okkur sjálf að eiga. í umræð-
um um íslenskuna megum við ekki leggja
ofuráherslu á varðstöðu um menningararf-
inn. Varðveislusjónarmiðið má ekki verða
okkur fjötur um fót. Málvernd felst ekki í
því að færa klukkuna til baka heldur nýta
tungumálið sem öflugt tæki til að auðvelda
okkur aðlögun að breyttum aðstæðum. Mis-
takist það grípa menn til annarra tungu-
mála til að leysa vandann. Þess vegna eiga
umræðurnar um stöðu íslenskunnar í skóla-
kerfinu erindi til okkar allra en ekki aðeins
þeirra, sem nú stunda nám í skólum á ís-
landi eða kenna þar.
BJÖRN bjarnason
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 14. SEPTEMBER 1991 3