Lesbók Morgunblaðsins - 14.09.1991, Blaðsíða 12

Rúnir og uppruni
dróttkvæða
Lengi hafa forvitnir menn velt því
fyrir sér, hvert sé upphaf drótt-
kvæðaháttar. Enn mun verða
spurt, þrátt fyrir þennan stutta
þátt. Ekki kann ég að rekja allar hugleiðing-
ar um bragarhátt þenna, en legg hér fram
skýringu mína. Þar þarf samt lengra mál
og víðtækari athuganir.
í Egils sögu Skallagrímssonar segir frá
því, að Egill reisti níðstöng í því skyni að
flæma Eirík blóðöx og Gunnhildi konu hans
i úr landi — þ.e. Noregi. Þetta gekk eftir.
Hér vísa ég til sögunnar sjálfrar, en hirði
ekki að segja hana í þessu spjalli. Þess er
einnig getið, að Egill kvað níð um þau kon-
ungshjón.
Nú þykjast menn vita, að í rúnafræðum
er byggt á tölvísi. Gamla rúnastafrófið var
24 stafir. Einnig er til rúnastafróf með 16
stöfum.
Norski rúnafræðingurinn Magnus Olsen
skrifaði um níð Egils og skýrði það mál
með tilvísun í vísur. Um þetta ritaði hann
langt mál í tímaritið Eddu, 1916. Þau skrif
þekki ég ekki, nema það sem Sigurður
Nordai vitnar til þeirra í formála Egilssögu,
útg. Fornritafélagsins, bls. XVIII-XIX. Þar
færir Magnús rök fyrir því, að í dróttkveð-
inni vísu eigi að vera 144 rúnir, og þá í
* vísuhelmingi 72 rúnir. Þetta sannar hann
með því að umrita tvær vísur Egils. níðvísur
um Eirík og Gunnhildi, í rúnir. Útkoman
sést á myndum þeim, sem hér birtast. Þessi
tölvísi jók mátt kveðskaparins og skýrir að
nokkru upphaf dróttkvæða.
Ég var nýlega að velta þessu efni fyrir
mér og þá segi ég allt I einu við sjálfan
mig: vísurnar hafa verið þrjár. Af hvetju?
Svarið er einfalt: þrisvar sinnum 144 er
432. Þarna er fengin kunnugleg taia, stund-
um nefnd konungatala. Um þau fræði, sem
tengjast þessari tölu, ræði ég fátt, og veit
fátt, en vísa því máli til þess ágæta manns,
Einars Pálssonar. Honum er málið kunnugt
hMhrmimmm
mrRmBMrr+rfWiir
ÍMThlMm-fArhí’l'f-
RM-TlúiriTTTM-flT
rRTiuTfimiiRRRrníiRÞftr
mhmhhimm
mmmimnnm
nnmmm^nnr
mriÁmmm'M
timmDirrwr
og skylt.
Nú er svo að sjá sem bragarháttur þessi
hafi fremur verið ætlaður til lofs en níðs, í
upphafi, þó snúa mætti til andstæðunnar.
Alkunn er notkun dróttkveðins háttar í
lofkvæðum, helzt um konunga og að launa
stórgjafír eða vinna til þeirra.
Fullgilt lofkvæði virðist mér að hafi verið
30 vísur, 4320 stafir!
Nú má vera ljóst, að enginn yrkir ná-
kvæmlega eftir stafatölu þessari, þar getur
munað örlitlu, því orð eru mislöng. En vegna
þess, hvað hátturinn er fastmótaður, verður
sá munur jafnan lítill. Og sé vísa rist rún-
um, er auðvelt að fá rétta stafatölu.
Til að yrkja vísu eða kvæði, þarf þó fleira
en ákveðna stafatölu; mál og efni skal það
vera. Hér koma til sögu heiðnar kenningar,
sem skáld notuðu til að skreyta og magna
brag sinn. Þeim var skipað niður eftir flókn-
um reglum, sem minna á útskurðarlist forna,
þar sem dreki teygir búk sinn og koma þó
saman haus og sporður.
Ég vil auka hér við smágrein um uþphaf
ferskeytts háttar, sem fundinn var á 14.
öld. Menn hafa deilt um, hvort hann sé leidd-
ur af dróttkvæða hætti eða stældur eftir
erlendum háttum. Vel má það fara saman,
en ég vil benda á, að rétt kveðin ferskeytla
er byggð á sama stafafjölda og dróttkveðinn
vísuhelmingur; aðalreglan 72 stafir með
sömu frávikum og í hinum forna hætti.
Ég hef nú í örstuttu máli lýst efni, sem
væri nóg í stóra bók. En hér læt ég staðar
numið að sinni.
Og að lokum:
"Ein vísa: 144 stafir.
Þijár vísur: 432 stafir.
Þrítug drápa 4320 stafir.
Hlíðarbæ, Hvalfjarðarströnd,
2. marz 1991,
Sveinbjörn Beinteinsson, Draghálsi.
riríirmm+m
rkmPimumnm
mmmmmm
MTRintRRirirRmt
RÁÐNING RÚNANNA
sua skulti kuþ kialta
kram riki baut af lautum
raiþ si raukn auk uþin
ran mins fiaR hanum
fulkmuki lat fluia
frauR auk niurþr af iurþum
laiþis lufþa striþi
latas þans ui krataR
laukbrigþÍR haÍR lakþa
latalfR fur mÍR siulfum
blakÍR bruþra sukua
bruþfak uika laka
• kunilti ak kialta
kraubts hanaR skab þana
ukr katk auk la launat
latrikstr bili kratat
IWT
T I Ð A R A N D
Japanskar konur og
hágildin þrjú
Flestar konur taka bónorði fagnandi
og fínnst ástæða til þess að halda
veislu. En Masako Saito varð alls
ekki fagnandi þegar vinur hennar
bar upp bónorðið. Saito býr ásamt systur sinni
í miðborg Tókíó og starfar sem tískuhönnuð-
ur með ágætum árangri. Það hentár henni
mjög vel eins og mörgum konum af hennar
kynslóð að vera einhleyp og ólofuð. Þessi
staða hentar ágætlega lífsstfl hennar. „Það
yrði á ýmsan hátt erfítt að halda áfram því
starfí sem ég hef ef ég festi ráð mitt,“ segir
hún. „Ég kæri mig ekki um að verða þræl-
bundin með giftingu, vildi miklu fremur hitta
hann einu sinni eða tvisvar í viku.“
Þessi viðhorf eru byltingarkennd í menn-
ingarsamfélagi þar sem hagkvæmnis-gifting-
ar voru reglan. Stúlkur sem ekki voru giftar
25 ára voru stundum nefndar ,jólakökumar“,
sem þýddi að álitið var að þá væri farið að slá
í þær fyrir hjúskaparmarkaðinn. Kvíðinn fyr-
ir því að pipra, ganga ekki út, verða of göm-
ul fyrir markaðinn var öllum stúlkum kvíð-
vænleg tilhugusun. Eldri kynslóðin og karl-
menn á biðilsbuxunum eru í senn hneyksl-
aðir og kvíðnir vegna þessara nýju viðhorfa
og sjálfræðisáráttu kvenfólksins. Ýmsir for-
dæma dætur sínar og dótturdætur fyrir þessa
hegðun. Nú er svo komið að 2,5 milljónir ein-
hleypra karlmanna eru á höttunum eftir eigin-
konum. Margir þeirra eru bændur, sem halda
árlega í einhvers konar pílagrímsferðir til
Tókíó, á traktorum sínum, aka um torg og
stræti og hvetja konur hástöfum til þess að
giftast sér. Hagtölur sýna að meðalaldur við
fyrstu giftingu kvenna hækkar stöðugt; nú
25,8 ár (í Tókíó 26,7 ár) samanborið við 24,7
árið 1975. Þetta vottar að japanskt kvenfólk
er orðið langþreytt á arfhelgum hefðum hvað
snertir „réttan“ giftingaraldur. Setsuko
Muramatsu rekur hjúskaparskrifstofu í Tókíó.
Hann segir: „Konur virðast hafa ákveðnar
hugmyndir um það sem þær vænta sér í hjóna-
bandinu, en karlmenn leita sér konu sem
myndi sjá um rekstur heimilisins, uppeldi
barnanna og vera á allan hátt hlýðin og
umhyggjusom."
Hvað er það sem japanskar stúlkur vænta
sér í hjónabandi? Þær vilja vinna en jafnframt
vilja þær sinna ýmsum áhugamálum utan
heimilisins. Og þær leita lýtalausra eigin-
manna eða svo til. Nýlega fór fram skoðana-
könnun innan banka í Tókíó meðal skrifstofu-
stúlknanna. Þar töldust 93,2% kjósa að gift-
ast og flestar þeirra dreymdi um eiginmann
sem væri gæddur „hágildunum þremur“ —
hann skyldi vera hávaxinn, vel menntaður
og með há laun. Og Muramatsu bætti við:
„Þær skilja ekki að enginn er alls kostar full-
kominn.“ Ýmsir karlmenn sem slíkar fullkom-
leikakröfur eru gerðar til, láta hjúskapinn
lönd og leið og kjósa að vera einhleypir. „Ég
kýs heldur að búa með ketti en konu,“ segir
33ja ára gamall skrifstofumaður.
Margar stúlkur, sem talað var við, telja
að höfuðvandamálið sem þjái japanska karl-
menn sé alvarlegt tilfelli af „mazu kon“ eða
móðurkomplexi. „Það er líkast því að vanti í
þá hrygginn, eða allan dug og áræði,“ segir
útgefandi tímarits, 34 ára að aldri. Hún skrif-
ar einnig smásögur. „Þeir hafa ekkert frum-
kvæði, þeir geta ekki tekið ákvarðanir. Þeir
vilja að ég sé móðir þeirra. Nei, takk kærlega
fyrir.“ Kenichi Baba prófessor í sálfræði við
Japanskar konur flýta sér
ekki í það heilaga - og þær
kunna því vel. Hvað á möm-
mustrákurinn þá að gera?
Gunma-háskólann telur að mjög sterk tengsl
milli sonar og móður hafi aukist mjög á eftir-
stríðsárunum, þegar mikill hagvöxtur og
efnahagsleg velferð tók stór stökk fram á
við. Karlmennirnir unnu fyrir heimilinu og
konurnar voru heima, heimavinnandi hús-
mæður og þær sáu um og dekruðu oftar en
ekki syni sína. Fullorðnir vilja þeir ógjarnan
sleppa pilsfaldi móður sinnar og tengjast vilja-
sterkri útivinnandi eiginkonu.
Það reynist erfiðara og erfíðara að finna
rétta makann, jafnvel fyrir þá sem vilja óðir
og uppvægir kvænast. Makamiðlun er mikil
atvinnugrein í Japan, hjónamiðlunarskrifstof-
ur og kynningarstofnanir fyrir þá eða þær
sem eru í „ratleik" eftir maka, eru fjölmarg-
ar. Sérhæfð makaleitunarþjónusta kemur hér
til aðstoðar. Nú eru starfandi hundruð slíkra
fyrirtækja og þau 12 viðamestu hafa selt um
250.000 félagskort. Nútímá tækni, tölvu-
tækni, hefur verið tekin upp. Altmann Co.,
Ltd., er eitt þeirra stærstu. Þeir auglýsa að
þeir láti í té persónulega ráðgjöf og ekkert
skorti á persónulega afgreiðslu. Auk þessa
fer fram tölvuvinnsla, þar sem einkenni leit-
enda eru skráð og tölvan látin finna út hent-
uga pörun. Fyrirtækið annast einnig ýmiss
konar uppákomur, um 250 á ári — þar á
meðal eru kvöldverðarboð, tennisleikir og
jafnvel ferðir til útlanda, allt í þeim tilgangi
að leiða fólk saman og stuðla að nánari kynn-
um með hjúskap fyrir augum. Á síðastliðnu
ári skipulagði miðlunin ferð 35 kvenna til
New York svo að þær mættu hitta japanska
kaupsýslumenn, sem dvöldu um þessar mund-
ir í Bandaríkjunum; tvö pör sem hittust á
þessu ferðalagi eru nú gift. „Ég greiddi
300.000 yen (meira en 2.000 dollara) í félags-
gjald“, sesgir 28 ára skrifstofumaður. Mer
finnst það hátt gjald. Miðlunin athugar upp-
runa og bakgrunn þeirra sem koma til greina.
Það myndi taka mig langan tíma að athuga
það.“
Stjórnendur margra stærstu fyrirtækja og
samlaga Japans hafa þá trú að giftir eða
kvæntir starfskraftar séu áreiðanlegra starfs-
lið en ógiftir. Þess vegna leitast stjórnendur
margra fyrirtækja við að koma á varanlegum
kynnum kynjanna í þeirri von að slíkt leiði
til hjúskapar.
Mitsubishi- og Mitsui-fyrirtækin starfrækja
innanhúss hjúskaparmiðlun og ráðgjöf til
þess að stofna til heppilegs hjúskapar meðal
starfskrafta fyrirtækjanna, sem stjórnendur
álíta að komi báðum aðilum til góða og myndi
auk þess stuðla að starfsfestu innan fyrirtækj-
anna. Sum fyrirtæki bjóða starfsliðinu sem
er í giftingarhUgleiðingum í ferðir til útlanda
í þeim tilgangi að kynna starfskrafta sína
þar, einnig sjá þessi fyrirtæki um ferðir starfs-
krafta sinna erlendis til Japans í sama til-
gangi, þ.e. í makaleit. Meidensha-fyrirtækið,
sem framleiðir vélar til rafmagnsframleiðslu,
borgar flugfar og sjö daga dvöl fyrir einhleyp-
inga sem vinna á vegum þess erlendis. Fyrir
fleiri og fleiri japanskar konur eru þessir til-
burðir fyrirtækjanna til hjúskaparmiðlunar
ekki sérstaklega freistandi. Áfstaða japanskra
kvenna kemur skýrt fram hjá Kyoko Hir-
akawa, 34 ára gamalli, sem segir: „Fyrrum
hefði mér ekki liðið sérstaklega vel komin á
minn aldur og einhleyp. Fólk hefði gert athug-
asemdir í hálfkveðnum vísum og talað mér á
bak. Nú vinn ég og sé algjörlega fyrir mér
og gott betui;." Og nú þarf ekki að uppfylla
móðurímynd einhvers eiginmanns. Þessi efni
eru mikið rædd í fjölmiðlum í Japan, í blöð-
um, tímaritum og sjónvarpi, en þar má oft
sjá og heyra umfjöllun um þessi efni.
Susan H. Greenberg ásámt Hideko Tarayama
I Tókíó.
12