Lesbók Morgunblaðsins - 14.09.1991, Blaðsíða 6

Ævintýrið og harmleikur-
inn um Jacqueline du Pré
rið 1987 lézt í London brezki sellósnillingurinnn
Jacqueline de Pré aðeins 42ja ára að aldri.
Lát hennar kom ekki á óvart því að árum
saman hafði hún þjáðst af hinum illræmda
MS-sjúkdómi sem hafði heltekið hana á há-
tindi ferils hennar. Þó að hún væri þá inn-
an við þrítugt hafði hún fyrir iöngu skipað
sér í röð mestu tónlistarmanna heims og
sjálfur Mistislav Rostropovitsj hafði lýst því
yfir að hún gæti orðið meiri sellósnillingur
en hann.
Nokkrum árum áður en sjúkdómurinn
lagði Jacqueline að velli komst hún í kynni
við bandarískan rithöfund, Carol Easton,
sem tók að sér að rita sögu hennar. Bókin
kom úr tveimur árum eftir lát listakonunn-
ar og byggist að nokkru leyti á kynnum
þeirra en jafnframt hefur höfundur leitað
fanga víða og rætt við fjölmarga sem brugð-
ið gátu ijósi yfír æviferii du Pré ailt frá
vöggu til grafar. Þó er athyglisvert að eigin-
maður hennar, tónsnillingurinn Daniel Bar-
enboim, og systkini hennar tvö höfnuðu
tilmælum um að leggja efni til bókarinnar.
Carol Easton hefur unnið mikið þrek-
virki. Henni tekst að draga upp lifandi
mynd af feimnu en töfrandi undrabarni,
listamanni sem lagði heiminn að fótum sér
og loks sárþjáðri og einmana konu, sem á
stundum fylltist örvæntingu og beizkju yfir
grimmd örlaganna. I lýsingu hennar stingur
ýmislegt í stúf við þá goðsögn sem spunn-
izt hefur um snillinginn og hetjuna Jacquel-
ine du Pré.
í bókinni tekst
höfundinum að draga
upp lifandi mynd af
feimnu en töfrandi
undrabarni, listamanni
sem lagði heiminn að
fótum sér og loks
sárþjáðri og einmana
konu, sem hafði misst
allt sem henni var
verðmætast og fylltist
beizkju yfir grimmd
örlaganna.
Eftir CAROL
EASTON
ElNMANALEG BERNSKA
Hún fæddist í Oxford 26. janþar árið
1945. Foreldrar hennar voru Derek du Pré
frá Jersey, sem starfaði lengst af við kaup-
sýslu, og kona hans Iris en hún var ágætur
píanóleikari, kunnug í tónlistarheiminum
og hafði unnið til verðlauna. Eftir að hún
giftist sneri hún sér algerlega að heimilis-
haldi en örvaði mjög tónlistargáfu barna
sinna allt frá frumbernsku. Systkini Jacqu-
Kolteikning afJacqueline eft-
ir Zsuzsi Roboz, 1969.
Undrabarn: Jacqueline du Pré á unglingsárum með cellóið sitt.
eline, Hilary og Piers, sýndu talsverða
hæfileika en Iris komst brátt að raun um
að það var Jacqueline sem hafði hlotnazt
sérstök náðargáfa. Fyrstu kynnum sínum
af sellói lýsti Jacqueline síðar á þessa lund:
„Ég man að ég var inni í eldhúsinu heima
og horfði á gamla útvarpstækið okkar. Ég
prílaði upp á strauborðið, kveikti á því og
heyrði að þama var verið að kynna hljóð-
færi. Þetta hlýtur að hafa verið bamatíminn
hjá BBC. Hljóðfærin höfðu engin sérstök
áhrif á mig þar til kom að sellóinu og
þá... varð ég ástfangin á augabragði.
Eitthvað í þessu hljóðfæri talaði til mín og
það hefur verið vinur minn alla tíð síðan.“
Hún sagði við móður sína að hún vildi búa
til svona hljóð. Hún var þá tæplega fimm
ára.
Móðir hennar útvegaði henni kennara
þegar í stað og þó að hún þyrfti að spila
á selló í fullri stærð náði hún strax.á því
tökum. Það var eins og hún kæmist í ann-
an heim þegar hún fór höndum um hljóðfær-
ið. Henni var brátt komið í tónlistarskóla
þar sem kennslan var markvissari, hún fékk
hljóðfæri í hæfilegri stærð og framfarirnar
urðu óðfluga.
En litla stúlkan, sem náði strax sam-
bandi við hljóðfærið sitt, var feimin og átti
erfitt með að ná sambandi við jafnaldra
sína. Síðar sagðist hún jafnvel hafa orðið
fyrir áreitni og einelti í skóla. Allt kapp var
lagt á að rækta tónlistargáfu hennar og í
afmælisboðum vom einungis skipulagðir
tónlistarleikir. Jacqueline sýndi enga sér-
staka hæfileika í námi og smám saman
þurftu ýmsar námsgreinar að víkja vegna
anna við tónlistarnámið. Iris móðir hennar
virðist hafa verið mjög metnaðargjörn fyrir
hönd dóttur sinnar en samt hlýleg, a.m.k.
á ytra borði. Hún fylgdi henni hvert fótmál
og lék ævinlega undir með henni. Derek
sýndi námi dóttur sinnar lítinn áhuga og
allt bendir til þess að systkini hennar hafi
verið afbrýðisöm vegna allrar þeirrar at-
hygli sem hún fékk. Síðar á lífsleiðinni full-
yrti Jacqueline að hún hefði farið á mis við
kærleika í foreldrahúsum. Gamlir kennarar
og skólafélagar Jacqueline minnast hennar
sem hljóðlátrar en brosmildrar stúlku. Hún
virðist ekki hafa átt neina nána vini — og
sú bekkjarsystir hennar, sem stóð henni
næst, segir að hún hafi skotið félögum
sínum skelk í bringu, þegar hún settist við'
sellóið og ólgandi tiífinningar og skaphiti
fengu útrás. Það var eins og hún breyttist
í allt aðra mannveru. — Mér þótti óskap-
lega vænt um Jackie en enn þann dag í
dag hef ég ekki hugmynd um hver hún
var, — segir þessi gamla skólasystir.
Skjótur Frami Og
VIÐURKENNIN G
Þegar Jacqueline var á 10. ári hóf hún
nám hjá William Pleeth, mjög virtum selló-
leikara og kennara í London. Hann kveðst
hafa komið auga á hæfileika hennar þegar
í stað og þeir „sprungu út eins og blóm-
hnappur þannig að maður vissi að allt gat
gerzt“. Hún náði sérhveiju atriði með svip-
uðum hraða og óbeizlaður hestur. Fljótlega
varð mjög kært með Pleeth og þessum bráð-
efnilega nemanda og henni þótti vænna um
hann en föður sinn. Hann sótti fljótlega
um styrk handa henni úr sjóði, sem portúg-
alski sellósnillingurinn Guilhermina Suggia,
fyrrum ástkona Pablo Casals, hafði stofnað
til styrktar framúrskarandi nemendum í
sellóleik. Sir John Barbirolli var formaður
sjóðsins og 25. júlí árið 1956 léku umsækj-
endur fyrir hann og aðra dómnefndarmenn.
Jacqueline var 11 ára gömull og yngst
umsækjenda en hún hafði varla leikið nema
í tvær mínútur þegar Barbirolli lýsti yfir:
„Þarna kom það.“
Dómnefndin veitti Jacqueline 175 sterl-
ingspund til að standa undir kostnaði við
tvær vikulegar kennslustundir hjá Pleeth
við Guildhall-tónlistarskólann með því skil-
yrði að hún æfði sig a.m.k. fjórar klukku-
stundir á degi hveijum en héldi jafnframt
áfram almennu námi. Eftir þetta lauk eigin-
legri bernsku Jacqueline. Hún hafði átt lítið
sameiginlegt með skólafélögum sínum en
nú var henni nánast kippt út úr eðlilegu
umhverfi. Ævisöguritarinn telur víst að sú
sérstaða, sem henni hlotnaðist með
Suggia-styrknum, hafi verið henni skaðleg
á ýmsa lund því að hún hafi verið innhverf
6