Lesbók Morgunblaðsins - 02.11.1996, Qupperneq 5

MYNDSKREYTT sendibréf sendi Jóhannes Kjarval Þuru í þakklætisskyni fyrir sauð-
skinnsskóna sem hún gaf honum. Bréfið er dagsett 29. apríl 1951 og lokaorðin eru
þessi: Með þökk fyrir gjöfina ásamt tiltrú um lestur þessa skrifs mjer í vil sem gæti
verið afsökun til þín. Til listakonunnar Þuru Árnadóttur í Garði.
ÞURA í Garði á yngri árum sínum.
er ekki um að villast að hún var hlynnt jafn-
rétti kynjanna og henti gaman að hefðbundn-
um kynhlutverkum. í kveðskap sínum gerði
hún gys að hjónabandinu og sömuleiðis að
sjálfri sér:
Svona er að vera úr stáli og steini,
striðin, köld og Ijót;
aldrei hef ég yljað sveini
inn að hjartarót.
JÓHANNA
KRISTÍN JÓNSDÓTTIR
OG ÞAÐ
VARÐ LJÓS
Mig hefur aldrei um það dreymt,
sem eykst við sambúð nána.
Þú hefur alveg, guð minn, gleymt
að gefa mér ástarþrána.
Hafnaði Þura ástinni? Eða hafnaði ástin
henni? Flestar vísur hennar sem fjalla um
ást og hjónaband eru í gamantón, eða jafn-
vel kaldhæðni. En ekki allar. Stundum kveð-
ur við alvarlegan tón:
Ekki fór ég alls á mis;
þú yljaðir mínu hjarta:
Man ég enn þin brúnablys
björtu og hárið svarta.
Aldrei fellur á þig ryk
fyrir innri sjónum mínum.
Att hef ég sælust augnablik
í örmunum sterku þínum.
Hver var innblástur þessara fallegu erinda
ef ekki ástin sjálf? Maður skyldi aldrei trúa
því sem fólk segir um aðra.
Nú er leiði hennar gleymt og gróið og
spor hennar og verk hvergi sýnileg, þrátt
fyrir látlaust strit og baráttu um marga ára-
tugi. Saga hennar er ef til vill ekki merkileg,
og sumir munu ekki telja ómaksvert að skrá
hana. En þó er hún saga heillar kynslóðar,
ótal kvenna um land allt og lönd öll, sem
hafa lifað við sömu kjör: Mikla vinnu - lítil
laun og enga hvíld, fyrr en i sinni dimmu
gröf. Uppskeran? - Hinum megin? - spyr
Þura í grein um kjör fátækrar alþýðukonu,
en hún hafði ríka samúð með smælingjum
og fátæklingum landsins. Það er allt að því
að votti fyrir beiskju í orðum hennar, sem
virðist í fljótu bragði ólíkt flestu sem hún
skrifaði. En það var af hluttekningu með
öðrum, ekki af sjálfsvorkunn. Samhygð með
örlögum annarra sést víðar í verkum henn-
ar, til dæmis í ljóðinu „í Skálholtskirkju-
garði“:
Gangið þið hljótt um garðinn
til grunna er hrunin borg
hér hvílir með kramið hjarta
kona sem dó úr sorg.
Yfir örlögum hennar
ískaldur snærinn grætur
í grænum sumar sverði
sóleyjar festa rætur.
Þura unni náttúrunni og langaði til að
prýða landið tijám og blómum. Hún vann
mörg ár við garðyrkju, eins og áður segir.
Auk þess reyndi hún eftir mætti að rækta
matjurtir, blóm og tré heima í Garði, þótt
þess sjáist lítil merki í dag. Það er fremur
að ummerki verka hennar sjáist í Höfða og
ef til vill á Skútustöðum. Hún skynjaði náttúr-
una á skáldlegan hátt, ekki af nytjahyggju
eins og sumu sveitafólki hættir til. Ast henn-
ar á náttúrunni og fegurð hennar kemur víða
fram í verkum hennar, til dæmis í ljóðum
sem ort voru í hughrifum líðandi stundar á
ferðalögum um náttúruperlur landsins:
Hefurðu í Hólmatungum
hlustað á lækjarnið.
Þar blágresi í bjarka skjóli
brosir við lyngsins hlið.
Sástu sólskríkjuhjónin,
syngjandi um greinarnar,
kvæði um allan þann unað,
sem auganu mætti þar.
Fannstu víðinn væna,
vefjast að fótum þér,
sem vild’ann þig velkominn bjóða
og vera um eilífð hjá sér.
Það sem ég hef tínt til hér úr fórum Þuru
sýnir að hún átti sér ýmsar hliðar í skáld-
skapnum, þótt oftar en ekki bregði hún glens-
inu fyrir sig. Létt lund og kímnigáfa eru
náðargjafir. Þegar móðir nn'n minntist Þuru
sagði hún mér oft hvernig Þura liefði komið
upp götuna að húsinu smáhlæjandi með sjálfri
sér yfir einhveiju skemmtilegu sem henni
hafði dottið í hug á leiðinni og ætlaði að
deila með heimilisfólkinu. Eg sé hana líka
fyrir mér gangandi heim götuna, ég veit
ekki hvort hún brosir - en ég hleyp á móti
lienni og tek í hönd hennar. Það er hlýtt og
gott lófatak. Hvort hún var við karlmann
kennd skiptir ekki máli, það kemur engum
við. Gamansemin og réttlætiskenndin í skrif-
um hennar stendur sterkast eftir.
Höfundurinn er frá Garði í Mývatnssveit.
Stjarnan
í augum mínum
hefur loks
farið að skína.
Hún hvíldi sig
um stund,
mátti ekki vera að því
að virka
Furðulegur
þessi eiginleiki
að geta glaðst
yfir gefnum hlut,
yfir því
sem ekki varð
þótt hjartað
kallaði og þráði.
Ég er komin
til að vera,
komin til að gera
upp gamlar skuldir.
Ég er stjarnan
sem brotlenti
og loks nú
finn mig í því.
GUÐMUNDUR S.
SÆVARSSON
HRINGUR
ÁSTARINNAR
Með glitrandi augun
og geislandi brosið starir
hún á hann, hugsandi,
„En sú ást.“
Laufin falla
og dimmar vetrarnæturnar
bjóða fram ískalda arma sína.
Með fagureygðan glampa
brosir hún hugsandi til hans,
„Hann elskar mig. “
Grasið sprettur fram fagur-
grænt,
með fegurð kvöldsólarinnar.
Bjartar nætur leiða
unga elskendur heim á leið.
Með glitrandi augun
og dræmnu brosi starir
hún á hann, hugsandi,
„Elskar hann mig?“
Arstíðir koma og fara,
hver með sinni einstöku
fegurð.
Árin líða eins og árstíðirnar
breytast.
Með brostin augu
og rúnað andlit starir
hún hugsandi,
„Hann elskar mig ekki. “
Lúnar hendur haldast saman,
samanofnar í gegnum árin.
Með þokukenndu augnaráðinu
og lúnu brosi lítur
hún dreymandi til hans,
„En sú ást.“
Höfundurinn býr í Reykjavík.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 2. NÓVEMBER 1996 5