Lesbók Morgunblaðsins - 02.11.1996, Qupperneq 15

Sigurður Pétursson sýslumaður i Nesi, „léttlátr, ok meir gefinn fyrir
gaman enn standa fyrir vandfærni ok vítum“.
Leikendaskrá frumuppfærslu „Slaðurs og trúgirni" 5. desember 1796,
en eins og sjá má lék Árni Helgason frú Sigriði.
Hólavallaskóli um 1880.
allt jafnlétt, átti hann hvorki konu né börn
svo menn viti“, var grafskrift Espólíns í
Árbókum hans.
Slaöur og trúgirni
Fyrsta leikrit Sigurðar heitir í handriti
hans Slaður og trúgirni, comædia í 3ur
flokkum. Fyrst var það prentað í sýnisbók
Rasmusar Rask undir nafninu Auðunn lög-
réttumaður 1819, en í útgáfu Árna Helga-
sonar á verkum Sigurðar 1846 bar leikurinn
heitið Hrólfur og hefur gengið undir því
nafni síðan. Leikurinn var fyrst leikinn
1796 og leiðbeindi Sigurður leikendum
sjálfur.
Leikurinn hefst með því að Hrólfur kem-
ur að norðan á heimili Auðuns lögréttu-
manns og berst mikið á. Auðunn er einfeldn-
ingur hinn mesti og trúir eins og nýju neti
öllu sem Hrólfur lýgur að honum. Svo fer
að hann kaupir af Hrólfi fyrir mikið fé alls
kyns glingur og drasl, og lætur gæðing
sinn fyrir afsláttarhross Hrólfs. Þegar þessi
viðskipti eru um garð gengin hverfur þorp-
arinn á brott og sést ekki síðan. Lýkur
þannig fyrsta þætti. í öðrum þætti gerist
það meðal annars að Auðuni líst svo vel á
Hrólf að honum finnst hann fýsilegur sem
tengdasonur, þvert ofan í vilja dóttur sinnar,
Onnu, sem ann fátækum bóndasyni sem
Andrés heitir.
En allt fer vel að lokum, upp kemst um
Hrólf og elskendurnir ná saman.
Lárus Sigurbjörnsson hefur leitt að því
rök að uppbygging leiksins bendi einmitt
til þess að Sigurður hafi ekki haft neina
erlenda fyrirmynd er hann reit leikinn, enda
geti lesandi nánast fýlgst með því í eigin-
handarhandriti Sigurðar hvernig leikritið
verður til, þátt eftir þátt, fyrir eftirgangs-
muni þeirra, sem leika áttu. Lárus rökstyð-
ur þá skoðun sína að verkið hafi upphaflega
ekki átt að verða lengra, „því að þar, sem
Sigurður setur síðar þáttaskil, hefur hann
upphaflega haft atriðaskiptingu, og endast
honum aðeins efnin til loka annars þáttar,
sem eru greinilega afmörkuð að þeirra tíðar
hætti með því, að allir leikendur fara út.“
Narfi, eöur sá narraktugi biöill
Næsti leikur Sigurðar heitir í eigin-
handarafriti hans Narfi, eður sá narraktugi
biðill, gleðispil í þremur flokkum. Ekki eru
menn á eitt sáttir hvað varðar erlend áhrif
í Narfa. Lárus Sigurbjörnsson telur það
víst að leikurinn sé skrifaður undir áhrifum
frá Holberg og svo er einnig með Steingrím
J. Þorsteinsson, en Guðmundur Kamban er
aftur á móti ekki sáttur við það. í eftirriti
Jóns Péturssonar er leikurinn kallaður ís-
lenski narrinn með dönsku ósniði og er þar
vísað til „danska narrans með frönsku
ósniði“, þ.e. Jean de France. Þar segir og
að gleðispilið hafi verið „fyrsta sinni spilað
í Reykjavíkurskóla þann 28da jan. 1799“.
Ámi Helgason segir svo frá þessari framsýn-
ingu í bréfi árið 1861:
„Frá [Herranóttinni] segi eg eptir því, sem
gekk til um árið 1798 [líklega misminni],
því þá var eg Udenlandsminister [í Herra-
nóttinni]. Sigurður gamli Pétursson skapaði
allt þetta og samdi handa okkur þá komed-
iu Narfa, er leikin var undir eins, í hvörri
eg mátti agera Dalsted og fékk hrós hjá
amtmanni Vibe, fyrir hvað vel mér hefði
tekist, sagðist hafa hugsað, að Dalsted þessi
væri gamli Jakobæus í Keflavík."
í þessari tilvitnun sést greinilega að per-
sónur leiksins vora sniðnar eftir mönnum
sem vora þekktir meðal skólapilta og má
þar nefna Dalsted kaupmann sem augljós-
lega er sniðinn eftir kaupmanni úr Keflavík,
og Narfa, sem virðist vera gerður að hluta
úr feðgum sem skólapiltar þekktu vel til,
þeim Jóni skjallara og Jóni sora syni hans.
Jón skjallari fékk viðurnefni sitt „af því
hann skramaði mikið um dugnað sinn og
vitsmuni, og hrærði íslenzku og dönsku
saman í tali sínu“. Jón sori var óvinsæll
sökum þess að hann „lá í eyrunum“ á pró-
rektor, og fór svo að hann var hýddur á
Reykjavíkurtjörn með útbleyttri skjóðu, og
lagði hann af komur sínar í skólann.
Narfa svipar í mörgu til Hrólfs, leikurinn
fer fram á heimili lögréttumanns, komu-
maður lýgur á sig alls kyns ávirðingum og
að lokum trúlofast bóndadóttirin fátækum
dyggðamanni.
Þessi sýning á Narfa var söguleg í fleiri
en einum skilningi. Ekki einatt var þetta
fyrsta „alvöru“ íslenska leikritið sem sett
var á svið, heldur var þetta í síðasta sinn
sem Herranótt var haldin í skólanum. Til
siðs var að valinn var konungur Herranæt-
ur og ráðherrar sem störfuðu með honum.
Það kemur og fram að Árni Helgason var
„Udenlandsminister“ þessa Herranótt, en
ekki er þess getið hver var konungur. Kon-
ungur tók þá upp nýmæli, sem skilja má á
Árna Helgasyni að séu frá Sigurði komin.
Árni segir svo frá:
„[Hátíðin endaði] svo, að sá krýndi kóng-
ur lagði niður völdin, þakkaði sínum Magn-
ater sæmd þá, sem þeir hefðu gert sér með
því að velja sig til kóngs, en sagðist nú
ekki vilja vera meiri en þeir, heldur bara í
samfélagi við þá, og eptir megni með þeim
efla ríkisins heillir. Það hneixlaði að svona
var að farið vissa menn héldu að hér stæði
til revolution, eins og þá var á ferð í Paris.“
Þetta varð til þess að Geir biskup lagði
bann við því að Herranótt yrði aftur haldin.
í bréfí frá honum til Ólafs Stefánssonar stipt-
amtmanns segir um þetta mál:
„Að eg ekki til þessa hefi svarað yður
Hávelborinheita eins ástúðlegu, sem ætíð
mikilsmetandi tilskrifum, viðkomandi þeirri
svokölluðu Herranótt í Reykjavíkurskóla,
kemur bæði af því að eg hef ætlað mér að
tala við yður um þá sök munnlega, en lítil
ákoma á fæti hefir bannað mér í hér um
viku að komast út af bænum, líka hitt að
að eg hef ekki í höndum conseptið af því
sem fram fór í skólanum ... hvort eg fyrir
skemmstu fékk lánað. Eg hef lesið það
ígegnum optar en einu sinni, og segi það
satt, að eg hefi þar ekkert orð fundið, sigt-
andi til að lasta monarchiska Regjering,
eður til að uppvekja óleyfileg Friheds Princip-
ia. Aungvu að síður hef eg hreint neitað
þeim af piltunum, sem nú fyrir skemmstu
báðu um mitt leyfi til nýs herranóttarhalds,
að gefa mitt samþykki til þess, þar eg vildi
að þeirra jafnvel saklausa gaman ekki gæti
verið nokkram til hneixlis.“
Þrátt fyrir þetta bréf, sem dagsett er 25.
nóvember 1799, er þó talið líklegt að Narfí
hafí verið sýndur aftur þetta ár óg oft upp
frá því. Herranótt var þó ekki endurreist
fyrr en löngu síðar og þá í nokkuð breyttri
mynd.
Heimildir m.a.: Ársrit Hins íslenska fræðafélags í Kaup-
mannahöfn, Kaupmannahöfn 1927-1928. Björn Magn--*
usson Ólsen Minningarrit um Rasmus Kristján Rask,
Reykjavík 1888. Blanda III, Reykjavík 1923. Guðmund-
ur Kamban - Faðir vorrar dramatísku listar — Lesbók
Morgunblaðsins 24. júní 1969. íslands Árbækr í sögu-
formi af Jón Espólín, Kaupmannahöfn 1854. íslenskar
æviskrár frá landnámsöld til ársloka 1940, tínt hefur
saman Páll Eggert Ólason, Reykjavik 1951. J.H. Wess-
els Samlede Digte — Kjebenhavn 1878. Klemens Jóns-
son, Saga Reykjavikur, Reykjavík 1944. Lárus Sigur-
bjömsson - Upphaf leiklistar í Reykjavík [ Þættir úr
sögu Reykjavíkur — Reykjavík 1934. Lárus Sigur-
bjömsson - Fyrstu leikritaskáld íslands — Leikhúsmál •
1960. Leikrit Sigurðar Péturssonar Hrólfur og Narfi —
Leikritasafn Menningarsjóðs 1., Reykjavík 1950. Lud-
vig Holberg - Jóhannes von Háksen, Rasmus Rask ís-
lenskaði, Jón Helgason bjó til prentunar — Kaupmanna-
höfn 1934. Ludvig Holberg - Jóhannes von Háksen,
Rasmus Rask íslenskaði, Jón Helgason lauk þýðing.' -
unni og bjó til prentunar — Reykjavík 1950. Ný félags-
rit, sjöunda ár, Kaupmannahöfn 1848. Safn til sögu
íslands og Sslenskra bókmennta að fomu og nýju, Kaup-
mannahöfn og Reykjavik 1907-1915. Steingrímur J.
Þorsteinsson - Upphaf leikritunar á íslandi — Reykja-
vík 1943.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 2. NÓVEMBER 1996 1 5