Lesbók Morgunblaðsins - 26.04.1997, Blaðsíða 9

BÓKAVERSLUN
í NETHEIMUM
Því hefur verið spáð að alnetið muni gangaaf
prentuðu máli dauðu og er sumum bókhneigðum
þyrnir í auga. ÁRNI MATTHÍASSON segir að
þar sé margt gott að finna fyrir lestrarhesta,
ekki síst stærstu bókaverslun heims.
vænlegt til árangurs en áhættusamt fyrir
mann með hans skaplyndi. Listaverk hlýtur
að lúta eigin reglu og þar með temja lund
þess sem hefur áráttu til að láta allt lúta
sinni reglu.
Tölur, útreikningar svara til eins allsheij-
ar listaverks, ekkert í mannlífinu skuldbind-
ur manninn til að þjóna annarri reglu en
sjálfs sín jafn rækilega og ef hann helgar
sig heimi talna á hvaða vettvangi sem það
er. Þar með getur hann flúið þráhyggjur
sínar, ef þær ógna honum, en jafn víst er
hitt að hann verður haldinn af viðfangsefn-
inu; getur jafnvel orðið fíkill á tölur.
Eg nefndi fjarstæður. Slíkt líferni getur
beinlínis orðið úrræði asp. Hann kann að
velja sér tómstundaiðju, samhliða afar rök-
bundnu starfi, tómstundaiðju sem ekki getur
gengið upp með nokkru móti. Böndin berast
að Lewis Caroll, stærðfræðingnum breska
sem samdi söguna um Lísu í Undralandi
og orti sér til hugarhægðar ljóðabull af því
tagi sem nýtur virðingar meðal Breta ef
skemmtilegt reynist. Hvar í flokki sem þessi
ágæti höfundur á helst heima þá er hann
góð fyrirmynd um afþreyingu fyrir þá sem
tilhneigingu hafa til áráttusérvisku.
Reynslan sýnir að í flestum dæmum finna
asp. alls engin úrræði við vanda sínum,
ósamræmið milli upplags og hugar helst hið
sama alla tíð; þeir geta ekki fundið sér fró-
un í meinlausri vitleysu af einhverju tagi
hvað þá að þeim takist að þroska sjálfskiln-
ing sinn að því marki að þeir reynist liðtæk:
ir t.d. við skráningu og enn síður listir. í
staðinn leita þeir óreglunnar þar sem hana
er helst að finna, gefa sig á vald áfengis
eða annarra fíkna til lengri eða skemmri
tíma, eða jafnvel kjósa sér þá fjarstæðu sem
róttækust er við óviðráðanlegri rökvísinni,
þeir fyrirfara sér. Sjálfsmorðstíðni meðal
asp. er mjög há.
En þekki einhver til afar rökvíss manns
sem þó velur hveiju sinni vitlausasta kostinn
sem fyrir liggur þá er næsta líklegt að þar
sé á ferðinni asp i leit að sjálfum sér.
Þroskahömlur
Einstaklingurinn er að mestu leyti tilbún-
ingur sjálfs sín og samfélags. Af því leiðir
mikilvægi þess að samræmist forskrift sem
fyrir liggur í erfðalyklum manns, og uppeld-
ið hvaðan sem það er komið. Hver maður
veit af draumkenndu ósjálfræði um þarfir
sínar uns þær verða honum hugfastar fyrir
uppbyggingu og aðhald sjálfsvitundar og
huga, - uns hann er orðinn að einstaklingi
og tekur upp menningarlegri sjálfsskilning.
Vandinn í samskiptum við einhverfa er
að skilyrði til slíkra framfara virðast mjög
takmörkuð; þótt þeir kunni að búa yfir vél-
rænni hörku er getan til að koma sér upp
kenningu um huga og þar með sjálfsskiln-
ingi eftir útlitinu oftastnær lítil, í mörgum
dæmum nánast engin. Af þessum takmörk-
unum leiðir hið sakleysislega viðmót sem
höfðar til kvikmyndahúsgesta síðustu ára.
Einhverfir eru sér ekki nema að litlu leyti
vitandi um - að þeir eru.
Mannshugur er nauðsynlegt skilyrði fyrir
því að sjálfsvitund fái þrifist, en einhverfir
lifa við þroskahömlur að þessu leyti. Líklega
helst vegna þess hve ómarkviss kerfisbund-
in uppbygging alhæfinga þeirra sjálfra er.
Myndrænt vitundarflæði sálarlífsins þeirra
er að sama skapi fijálsara sem heimur hug-
takanna er þeim óaðgengilegri. Líf þess ein-
hverfa er draumkennt þrátt fyrir stirðbusa-
legt viðmót og árangursríkust boðskipti
þeirra eru myndræn. Slíkar kennsluaðferðir
(TEECH) henta með sömu rökum öllum
sérþarfahópum sem búa við mikið ósamræmi
huga síns og reyndar. Hugsunin hlýtur að
vera að sama skapi myndræn sem vitundin
er síður bundin huga, slíkri menningarsmíð.
Það sem oft heillar menn í fari fáráðlings-
ins er frelsið að láta ekki stjórnast af stað-
og tímabundinni mótun hugar heldur af
flæði sálarlífsins sem kallað er ýmsum upp-
byggilegum nöfnum, eftir því hvaða kenn-
ingar um huga menn aðhyllast, meðal margs
annars rödd hjartans, tilfinninga- eða and-
ríki. Við kennum þeirrar mótsagnar að sjálf-
stjórn þess hugprúða bindur hann stað og
stund með forgengilegum hætti þótt kunni
að fylgja mikil völd og mannvirðingar. Frelsi
hins sem bara er og ekki veit að hann er
minnir fremur á þann anda sem við væntum
að í öllu búi og hafí óþrotlega biðlund þrátt
fyrir takmörk okkar og getuleysi til að vinna
bug á þverstæðum lífs okkar eins og þess-
ari að hugur og dauði eru jafnan saman í för.
Höfundurinn er rithöfundur.
ALNETIÐ er til marga hluta
nytsamlegt þó að mönnum
hafí gengið erfíðlega að
nýta það til verslunar og
viðskipta. Dæmi eru þó
um hagnýtingu þess í því
skyni og fer fjölgandi, ekki
sist er bókaverslun blóm-
leg á netinu og harðandi samkeppni á því
sviði. Þar takast meðal annars á Barnes &
Noble-bókarisinn bandaríski og smáfyrirtæk-
ið Amazon, sem rekur stærstu bókaverslun
í heimi, með yfir milljón bóka lager.
Jeff Bezos, forstjóri Amazon, er viðskipta-
jöfur sem hefur lítinn áhuga á bókum. Hann
segist hafa ákveðið að reka verslun á alnet-
inu og 20 gerðir varnings hafi komið til álita.
Eftir mikla yfírlegu leist honum best á bæk-
ur, ekki síst vegna þess að til á ensku var
hálf önnur milljón bóka í útgáfu, en þijár
milljónir alls í heiminum. Bækur eru varning-
ur sem auðvelt er að skrá og halda utan um
í tölvutæku formi; stöðluð vara sem auðvelt
er að dreifa og flytja. Að auki gæti bókaversl-
un á netinu hæglega slegið við hefðbundinni
bókaverslun í úrvali, því ekki sé nokkur leið
að reka hefðbundna bókaverslun sem væri
með yfir milljón titla í boði. Amazon„opnaði“
síðan á netinu fyrir bráðum þremur árum
og hefur velta fyrirtækisins aukist um 34%
á mánuði að meðaltali síðustu tvö ár.
tvJ
Aðal Amazon er úrvalið eins og áður er
getið, því verslunin státar af ríflega milljón
titla bókalager. Verð bókanna er og lægra
en almennt enda þarf fyrirtækið ekki að leigja
mikið húsnæði fyrir bækurnar; lagerinn er
sýndarlager 1.100.000 bóka. Kaupandinn
leggur inn pöntun eftir bókaskrá Amazon,
sem síðan kaupir um hæl bókina af viðeig-
andi heildsala eða útgefanda. Bókin berst
samdægurs til Amazon og er send til kaup-
andans daginn eftir að pöntun er gerð. Það
eina sem til þarf er gott tölvukerfí og pökkun-
araðstaða til að taka við bókum frá forlögum
og heildsölum og pakka inn til sendingar.
Amazon fær bækurnar beint frá heildsöl-
um og selur á lægra verði en almennir bóksal-
ar og eigandinn segist þess fullviss að það
sé meðal skýringa á því hvers vegna honum
hefur vegnað eins vel og raun ber vitni á
meðan grúi fyrirtækja hefur farið flatt á því
að versla á netinu. Hann segir að bókaunn-
endur kjósi gjarnan þægindin af því að geta
fundið það sem þeir leita að fljótt og vel og
hvenær sem er sólarhringsins, en þeir kunni
einnig vel að meta afsláttinn.
Tölvur eru til þess búnar að vinna úr upp-
lýsingum og sannast hjá Amazon, því hægt
er að leita eftir titli bókar eða hluta úr titli,
heiti höfundar eða efnisorðum, aukinheldur
sem flokkunin gefur kost á því að láta forrit-
ið stinga upp á bókum; ef kaupandanum lík-
aði vel bók ákveðins höfundar getur hugbún-
aðurinn stungið upp á bók sem hann gæti
líka haft gaman af - þjónusta sem bóksalar
gáfu áður en bækur urðu eins og hver önnur
þurrvara. Einnig gefur Amazon færi á að
eiga samskipti við aðra bókaáhugamenn, því
lesendum gefst kostur á að senda fyrirtækinu
athugasemdir eða hugleiðingar um bækur
sem þeir hafa lokið við að lesa, síðan geta
aðrir sent sínar hugleiðingar eða athuga-
semdir og svo koll af kolli. Höfundum gefst
einnig kostur á að láta falla nokkur orð um
bækur sínar, og í skrám Amazon má víða
rekast á slíkar athugasemdir þar sem höfund-
urinn hefur skýrt tilganginn með samningu
bókarinnar eða látið einhver orð falla um
tilurð hennar sem ekki voru áður ljós. Einnig
geta lesendur sent höfundum tölvupóst fyrir
milligöngu Amazon og leitað svara við áleitn-
um spurningum.
Lengi vel hafði sá sem þetta skrifar leitað
að bók eftir portúgalska skáldið Femando
Pessoa, sem heitir á ensku The Book of
Disquiet. í fyrstu heimsókn inn á Amazon
fyrir tæpum tveimur árum fannst bókin und-
ireins og barst skömmu síðar. Annað dæmi
má nefna um leit að bókum eftir ítalska rit-
höfundinn Antonio Tabucchi og fundust fyrir
stuttu nokkrar bækur sem ekki hefur verið
unnt að komast yfir hér á landi. Meira að
segja var þar að finna bækur sem ekki voru
komnar út en væntanlegar og hægt að panta
þær. Amazon býður einnig upp á þá þjón-
ustu að skrá sig á lista með tilgreint áhuga-
efni og þegar bækur um það eða tengdar
koma síðan út fær viðkomandi tölvupóst og
getur þá fest sér bókina með hraði. Enn má
því segja að nýjasta tækni sé að endurvekja
í netheimum þá þjónustu sem horfin er úr
bókabúðum í mannheimum, og bókinni vissu-
lega til góðs.
Teklst á um bóksölu
Eins og áður er getið horfa ýmsir bókaris-
ar til velgengni Amazon öfundaraugum, ekki
síst Barnes & Noble, sem er öflugasta bóka-
verslunarkeðja heims. Þar á bæ hafa menn
og brugðist við með því að stefna inn á net-
ið af þunga; byijuðu á því að semja við net-
þjónustuaðilann America Online fyrir rúmum
mánuði um að koma upp á vegum þess
400.000 titla bókaverslun, en America Online
er að reisa eins konar sýndarkringlu á netinu
þar sem á að vera hægt að kaupa allt á
milli himins og jarðar. Þar verður beitt þeirri
sölutækni Amazon að gefa ríflegan afslátt;
allar innbundnar bækur verða seldar með 30%
afslætti, en pappírskiljur með 20% afslætti.
Þær bækur sem ekki eru á lager og þarf að
sérpanta fást á forlagsverði. I framhaldi af
þessu samstarfi við America Online hyggst
Barnes & Noble síðan setja upp eigin bóka-
verslun á netinu sem á að gera betur en
Amazon í úrvali og verði. Forsvarsmenn
Amazon ætla þó ekki að bíða og sjá hvað
setur, því þeir eru þegar farnir að bregðast
við og hafa meðal annars lækkað verð á
metsölubókum sínum um 40% og auka nú
bókaúrval sitt upp í hálfa þriðju milljón titla,
meðal annars með því að bjóða bækur á
öðrum tungumálum. Einnig hefur verslunin
fjölgað útsölustöðum með því að bjóða öðrum
veffyrirtækjum að setja inn tengingar til
Amazon og fá fyrir söluþóknun fyrir hveija
bók sem selst í gegnum slíka tengingu. Með
því móti má til að mynda gera þeim sem eru
að leita upplýsinga á vefslóð ferðaskrif-
stofu kleift að kaupa ferðabækur, eða
þeim sem eru að leita að uppskriftum
eða upplýsingum um matvöru að
kaupa matreiðslubækur. Með þessu
móti tókst fyrirtækinu að fjölga út-
sölustöðum um 300 án þess að leggja
í nokkra fjárfestingu, sem undirstrikar hvern-
ig verslunarhættir á netinu kalla á nýja hugs-
un og hugmyndir.
Enn sem komið er telja markaðsfræðingar
að bóksala á netinu sé ekki nema um eitt
prósent af heildarsölu bóka í heiminum, en
spá því að fram að aldamótum eigi salan
eftir að fara upp í fimm til sex prósent.
Bókaverslun Amazon er á slóðinni
http://www.amazon.com
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 26. APRÍL 1997 9