Lesbók Morgunblaðsins - 26.04.1997, Blaðsíða 19

SAGAN ER
HÉROG LIFIR
Morgunblaðið/Jón Sigurðsson
Ég þreytist seint á því að hvetja höfuðborgarbúa til að bregða sér út á land til að sjá
þar áhugaverðar leiksýningar, segir í dómnum.
LEIKLIST
F c I a £ s h c i ni i I i ú Blönduósi
LEIKFÉLAG BLÖNDUÓSS
HÚS HILLEBRANDTS
eftir Ragnar Arnalds Leikstjóm og leikmynd:
Sigrún Valbergsdóttir Búningar: Unnur Krist-
jánsdóttir Lýsing: Kári Gislason Dragspilsleik-
ari: Jóhann Öm Amarson aðstoðarleiksljóri:
Guðrún Pálsdóttir Leikskrársmiðir: Sigurður
Ágústsson, Ágúst Sigurðsson I helstu hlutverk-
um: Helga Jónína Andrésdóttir, Kolbrún Zop-
haníasdóttir, Guðmundur Karl Ellertsson,
Benedikt Blöndal Lámsson, Kristín Guðjóns-
dóttir, Kristín Gunnarsdóttir, Jón Ingi Einars-
son, Sturla Þórðarson, Runólfur Aðalbjöms-
son, Hafliði Brynjólfsson, Ólafur Jónsson,
Hólmfríður Jónsdóttir, Ivar Snorri Halldórsson
Frumsýning í Félagsheimilinu
á Blönduósi 23.04.
ÞAÐ þykja alltaf nokkur tíðindi þegar
frumsýnd eru ný íslensk leikrit enda skil-
greinir þjóðin sig sjálfa, eða einhvern hluta
af tilveru sinni, með þeim hætti meðal ann-
arra, sífellt aftur og upp á nýtt. Ragnar
Arnalds sækir efnivið þessa ieikrits í lifandi
og nálæga sögu Húnvetninga og greinir frá
því þegar þeir heimtu eigin verslun úr hönd-
um Dana eftir miðja síðustu öld, og Blöndu-
ós breyttist úr „óbyggðu beitarlandi í iðandi
verslunarpláss á mjög skömmum tíma“ eins
og segir í leikskrá. En leikskráin er í senn
fræðandi og fyndin, sett upp í blaðsbroti,
rituð á aldamótamáli og útbíuð í gamaldags
joðum. Þá segir í leikritinu af Þórdísi á Vind-
hæli, en hún var alþýðukona sem festi ofurást
á danska kaupmanninum Hillebrandt og fórn-
aði fyrir hann öllum veraldlegum eigum.
Efniviðurinn sem Ragnar velur sér býður
upp á talsverða dramatíska spennu og svipt-
ingar í sálarlífi aðalpersónanna. En í Húsi
Hillebrands hefur höfundur valið sér hið víð-
ara sjónarhorn þannig að örlög einstakling-
anna víkja úr forgrunni fyrir framvindu sögu
héraðs og staðar. Af þessu leiðir að áhorfand-
inn verður fróðari um ytri atvik en þau innri
sem með persónunum búa og skynjar þunga
örlaganna líða hjá á sviðinu eins og myndir
á þili. Þessi frásagnaraðferð er hefðbundin,
epískari en hún er leikræn og þótt hún skeri
einstaklingum nokkuð þröngan stakk er hún
er áhrifarík á sinn hátt. Það fannst á áhorf-
endum sem fögnuðu vel og kappsamlega,
enda er hérna í boði sýning sem sprengir af
sér hefðbundinn ramma leiklistarinnar (þótt
í hefðbundnu formi sé) og verður að eins
konar hópefli héraðsmanna, staðsetningar-
kvarða fyrir þá kennd að vera til á þessum
tiltekna stað og af honum og af þessum gilda
mannlífstoga. Þessi kennd sem hér er vakin
er djúpstæð og þörf og ef rétt er á haldið
(eins og hér), meinlaus og ekki heimóttarleg,
og örugglega ekki hættuleg fyrir norðan.
Sýningin er prýðilega unnin hjá Sigrúnu
Valbergsdóttur leikstjóra, sem einnig hann-
aði haglega leikmynd. Allt rennsli er
áreynslulaust, varla hik á nokkrum manni,
og brennideplar framvindunnar vel skil-
greindir á sviðinu. Leikarar kunnu textann
sinn vel og voru ekkert að flýta sér að koma
honum frá sér, en það er merki um að þeim
líði vel í rullunni og til marks um nærgætna,
þenkjandi leikstjóm.
Þá eru búningarnir fínir og fjölbreyttir,
augsýnilega unnir af smekkvísi og alúð.
Leikarar, sem eru margir, standa sig með
ágætum, og varla sanngjarnt að hampa ein-
um frekar en öðrum. Þó mæðir hvað mest á
eftirtöldum: Helgu Jónínu sem Soffíu, en hún
geislar af meyjarþokka og sviðsöryggi. Kol-
bún Zophaníasdóttir sem Þórdís er kvik á
sviði og hefur góða, skýra framsögn og sömu
sögu má segja um Guðmund Karl og Bene-
dikt Blöndal sem leika kaupmennijia. Ólafur
Jónsson og Hólmfríður Jónadóttir voru
spaugileg sem Sigga svarkur og Ólafur
himnastigi og Runólfur Aðalbjörnsson var
eins og Tirisíus kominn um tvö og hálft árþús-
und sunnan af Grikklandi, blindur, forspár,
næmur á tímans nið.
Það koma margir að þessari sýningu og
það er partur af því félagslega gildi sem
svona sýningar hafa. Að þessi sýning skuli
einnig hafa dijúgt, menningarsögulegt og list-
rænt gildi er happafengur fyrir héraðið og
öllum sem að henni standa, höfundi sem
öðrum, til sóma.
Ég þreytist seint á því að hvetja höfuð-
borgarbúa til að bregða sér út á land til að
sjá þar áhugaverðar leiksýningar og geri
það hér enn. Það er reynsla sem er sérstök
og kannski dýrmæt: Maður gengur á vit
sinnar þjóðar og vökvar í sér rótina sem
visnar svo snöggt í æði hinnar alþjóðlegu,
ókláruðu hugsunar sem er nútíminn. En
maðurinn velur sér nútíma, vilji hann á ann-
að borð halda áfram að hugsa. Ég valdi
mér minn nútíma með því að fara á Blöndu-
ós og hitta fortíðina.
Þar sá ég á sviði topphúfu háa og spakan
hund sem af lágfættri, hvítfelda hógværð
tilveru sinnar svipti brott blekkingarblæju
leiksins svo allir í húsinu runnu saman í
eitt. Og þegar ég hringdi á Sveitasetrið tú*^
að falast eftir gistingu ráðlagði húsráðandi
þar mér að fara annað því það yrði hávaða-
samt þar á ballinu. Og því gisti ég á Glað-
heimum í vistlegum bústað þar sem Blanda
niðaði mér í svefninn. Þar sagði eigandinn
mér, bláókunnugum manninum, að skilja
greiðsluna eftir á borðinu þegar ég færi.
Þetta var sá nútími sem hann valdi sér. Ég
er nokkuð viss um að hann bjó hann til úr
fortíðinni.
Guðbrandur Gíslason
EVELYN GLENNIE OG
MARTHA ARGERICH
TÓNLIST
Sígildir diskar
JAMES MACMILLAN
James MacMillan: Veni, Veni Emmanuel -
konsert fyrir slagverk og hljómsveit, After the
Tryst, „... as other see us...“, Three Dawn Ritu-
als, Untold. Einleikari: Evelyn Glennie. Hljóm-
sveitarsljórar: Jukka-Pekka Saraste og James
MacMillan. Hljómsveit: Scottish Chamber Orc-
hestra. Kammerhópur: Einleikarar úr Skosku
kammersveitinni. Útgáfa: BMG-CATALYST
09026 61916 2. Verð: kr. 1.899 - Skífan.
ÞANN 13. mars sl. hélt Sinfóníuhljómsveit
Islands tónleika í Háskólabíói fyrir troðfullu
húsi. Enda ekki að furða þar sem einleikari
kvöldsins var hin ofursnjalla Evelyn Glennie
sem lék einleikshlutverkið í slagverkskonsert
James MacMilIans, Veni, Veni Emmanuel, við
geysileg fagnaðarlæti áhorfenda. Ég átti því
láni að fagna að heyra verkið tvisvar þar sem
ég fór með hóp nemenda á aðalæfingu hljóm-
sveitarinnar að morgni sama dags. Viðbrögð
þessara 17-20 ára gömlu unglinga voru
ógleymanleg: þau komu út með fögnuði í
hjarta, hrifningin var svo einlæg og upplifun-
in svo sterk að ég er viss um að samtímatón-
listin hefur nælt sér í nokkrar sálir þennan
dag. Þarna fékk unga fólkið sönnun þess að
tónlist samtímans þarf ekki að vera sársauka-
full fyrir eyrun og mengandi fyrir umhverfið
og ég þykist þess fullviss að hinn breiði aldurs-
hópur sem sækir tónleika S.Í. hafi orðið hins
sama áskynja á tónleikum kvöldsins. Skoska
tónskáldið James MacMillan er nefnilega „um-
hverfisvænt" tónskáld, hjá honum finnast lagl-
ínur, taktur, spenna, dramatík og samt virkar
tónlistin alveg ný og fersk.
James MacMillan fæddist árið 1959. Auk
þess að vera eitt eftirtektarverðasta tónskáld
samtímans er hann nú kennari í tónsmíðum
við Skosku tónlistar- og leiklistarakademíuna
í Glasgow. Hann er nú gestatónskáld Hljóm-
sveitarinnar Philharmonia í l/)ndon og sam-
vinna hans við Skosku kammersveitina hefur
fætt af sér fyölda tónverka sem hafa vakið
mikla athygli. Árið 1990 var tónverkið The
Confession oflsobel Gowdie frumflutt á Prom-
enade-tónleikum í London við mikil fagnaðar-
læti áheyrenda sem þar eru jafnan í yngri
kantinum. Árið 1993 var Edinborgarhátíðin
helguð tónverkum hans.
Diskurinn sem hér er til umfjöllunar inni-
heldur 5 hljómsveitar- og kammerverk MacM-
illans sem eru samin á árunum 1987-1993.
Næturljóðið After the Tryst fyrir fiðlu og píanó
með sínu rómantíska píanóundirspili er sér-
kennileg blanda tveggja stíltegunda og fellur
sérlega vel að eyrum. Sama má segja um „...as
others see us...“ þar sem MacMillan bregður
upp mynd af sjö einstakiingum úr sögu Eng-
lands og notar til þess skoskt dansstef. En
það er Veni, Veni Emmanuel sem „stelur sen-
unni“. Þetta er gífurlega mögnuð og hrífandi
tónsmíð sem samin er í kringum hinn al-
þekkta 15. aldar aðventusálm Kom þú, kom,
vor Immanuel. MacMillan hóf að semja verkið
á fyrsta sunnudegi aðventu 1992 og lauk því
á páskadag 1993. Laglína sálmsins, og þá
sérstaklega Gaude-hluti hans (0, fagnið nú!),
brýst fram úr tónvefnum í brotum (í fyrsta
sinn í nr. 1, 1:20), tekur á sig ýmsar myndir
og þá m.a. fjöruga sveiflu í Dance - Hocket
(nr. 3). Ástæða er til að minnast á hreint lygi-
lega fallegan Gaude, Gaude-kaflann (nr. 5),
þar sem Evelyn Glennie spilar á víbrafón og
marimbu af miklum næmleika. í Dance -
Chorale (nr. 7) heyrist fagnaðarstefið svo að
lokum allt í málmblásarasveitinni. Niðurlagið
er ótrúlega áhrifamikið en þar leggja allir
hljómsveitarmenn frá sér hljóðfærin og slá í
litlar bjöllur og einleikarinn spilar á klukku-
spil. Glæsileg frammistaða allra þeirra sem
hlut eiga að máli og frábær upptaka.
Fleiri hljómdiskar með verkum MacMillans
eru fáanlegir hér á landi og rakst ég nýlega
á disk sem inniheldur m.a. Sinfonietta og
feiknarlega glæsilegan píanókonsert, The Ber-
serking (RCA Victor Red Seal 09026 68328
2,). Þar er það Peter Donohoe sem leikur krefj-
andi einleikshtutverkið á píanóið af sinni al-
kunnu snilld. Þetta er mjög eigulegur diskur,
tónlistin er aðgengileg (konsertinn minnir
reyndar á köflum á „Age of Anxiety" Leon-
ards Bernsteins) og nauðsynlegur í safn alira
MacMillan-aðdáenda og þeirra sem vilja víkka
sjóndeildarhring sinn.
Rachmaninoff - Tchaikovsky
Sergei Rachmaninoff: Píanókonsert nr. 3,
op. 30. Peter Ilyich Tcaikovsky: Píanókon-
sert nr. 1, op. 23. Einleikari: Martha Ar-
gerich. Hljómsveitarstjórar: Riccardo Chailly
og Kirill Kondrashin. Hljómsveitir: Útvarps-
hljómsveitin í Berlín og Bæverska útvarps-
hljómsveitin. Útgáfa: Philips 466 673-2.
Verð: kr. 1.899 - Skifan.
ÞESSA dagana er sýnd í borginni óskars-
verðlaunamyndin „Shine“ sem fjallar um erf-
iða ævi ástralska píanóleikarans Davids Helfg-
otts. Hann leikur nú á tónleikum víða um
heim og er geisladiskur með leik hans á tón-
leikum í Kaupmannahöfn kominn út. Leikur
Helfgotts hefur fengið mjög misjafna dóma
og ef dæma má af fyrrnefndri tónleikaupptöku
sem nú er fáanleg í hljómplötuverslunum er
leikur hans vægast sagt afleitur þrátt fyrir
stór orð útgefenda um óviðjafnanlega snilli
hans í kvikmyndinni leikur Helfgott m.a. hluta
af þriðja píanókonsert Rachmaninoffs. Margir
bíógestir hafa hrifist af myndinni og þeirri
tónlist sem þar er leikin og fór undirritaður
því á stúfana í því skyni að finna handa þeim
góða útgáfu af þessum konsert. Og það tókst.
Upptökur af verkinu skipta tugum og sem
betur fer er það svo, að sjaldnast fer það á
markað sem ekki stenst ítrustu kröfur um list-
ræn gæði og hljóðritun. Argentínski píanóleik-
arinn Martha Argerich hefur getið sér orð sem
einn magnaðasti píanisti samtímans og þykir
fátt jafnast á við það að vera viðstaddur tón-
leika hennar, og get ég reyndar vitnað um
það sjálfur. Diskurinn sem hér er til umfjöllun-
ar er tekinn upp á tónleikum í Berlín í desem-
ber 1982 (Rachmanínoff) og árið 1980 í
Múnchen (Tchaikovsky). Heilsufar Berlín-
arbúa hefur greinilega verið með versta móti
á þessum tíma, því hóstakór áheyrenda virðist
á stundum ætla að taka völdin (t.d. í hæga
kaflanum, nr. 2) og það verður að segjast að
þessi berlínarhósti er ansi pirrandi á hljóðlátum
stöðum verksins. En annars er flutningurinn
á Rachmaninoff gífurlega rafmagnaður: þegar*
Argerich sýnir klærnar rignir bókstaflega eldi
og brennisteini (t.d. frá kadensu fyrsta kafla,
10:12, til loka kaflans, nr.l ) og líklega þarf
fólk að vera steindautt ef það fær ekki gæsa-
húð yfir svona spilamennsku. Flutningur Ar-
gerich og Chailly er mjög hraður og „spont-
ant“ og tekst þeim að halda dampinum linnu-
laust frá upphafi til enda. Leikur hljómsveitar-
innar er reyndar ekki alltaf samtaka og hreinn
en þetta virðast smáatriði miðað við heildar-
áhrifín. Og svo verða menn að muna að tónlei-
kaupptökur geta aldrei orðið eins dauðhreinsað-
ar og stúdíóupptökur - sem betur fer.
Heilsufar Múnchenarbúa þegar Tchaikov-
sky-konsertinn var tekinn upp var sem betur
fer miklu betra en það var í Berlín. Flutning-
ur b-mollsins einkennist af sama eldmóðinum,
mikilli dýnamík og snöggum (e.t.v. svolítið'-
ýktum) hraðabreytingum. Hraðaval fyrsta
kafla er í hægara lagi og á stundum gefa
menn sér góðan tíma til íhugunar (3:30 -
4:10, nr. 4), spretta rækilega úr spori (7:47
- 7:59, nr. 4) og hægja svo verulega á. Ann-
að dæmið er úr hægum og ljóðrænum öðrum
kaflanum þar sem upphafið og endirinn er
fluttur frekar hægt en prestissimo-hlutinn
hreint ótrúlega hraður og leikandi (3:04 -
4:17, nr. 5) og talsvert hraðari en í frægri
Horowitz/Toscanini útgáfu frá 1941 - og er
þá mikið sagt! Maður spyr nú bara: Hvernig
er þetta hægt?? En feilnóta Mörthu Argerich
(0:05, nr. 6) í upphafi lokakaflans færir manni
sanninn um að hún sé þrátt fyrir allt mannleg. *
Hljóðritunin ber þess merki að um tónlei-
kaupptöku sé að ræða, píanóið er óþarflega
framarlega en kemur þó ekki að sök.
Valdemar Pálsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 26. APRÍL 1997 19