Lesbók Morgunblaðsins - 26.04.1997, Blaðsíða 15

NANNA JAKOBSDÓTTIR
HUGVEKJA
Hákot er stórt orð.
Hugvekja er stórt orð.
Hugmynd er líka stórt orð.
Af þessum þremur stóryrðum ætla ég að velja mér
Hugmyndina.
Hvernig sjáum við? Með augunum. Mikið rétt, það gera
mörg okkar.
Það gera flest okkar —- en ekki öll.
Sum okkar sjá með fingrunum eða jafnvel eyrunum.
En öll sjáum við fyrst og fremst með ímyndunaraflinu,
h ugmyndakraftin um.
Hugsið ykkur, að þið séuð stödd á Lækjargötunni síðla dags.
Það er mánudagur og miður Þorri.
Ósköp þreytulegt þjóðarbrot hímir þarna við Ijósastaurinn.
ÖII bíðum við eftir vagninum, sem á að flytja okkur heim.
Norðangarrinn hvæsir nístandi flaututóna í eyrun á okkur.
Við hrærum hetjulega í slabbinu með báðum fótum.
Það var þá sem ég sá hann.
Mitt á meðal okkar.
Hógvær.
Rótfestur í hversdagsleikanum,
bendir til himins,
hneigir höfuð sitt
og hellir yfir þig Ijósi.
Þetta var kærkomin upplýsing
þarna í mánudagshraglandanum.
Og þó var Ijósberinn aðeins
ofur hversdagslegur ljósastaur.
Og þá er komið að okkur, hvetju og einu
að minnast þess, að við stöndum ekki ein
í kuldanum og krapinu.
Við stöndum saman. Og mitt á meðal okkar stendur sá,
er sagði:
Ég er Ijós heimsins.
Þarna birtist vagninn okkar.
Litli hópurinn þyrlaðist
feginsamlega inn í strætó,
sem leið af stað
og sveigði mjúklega í austurátt.
Ljósastaurarnir stóðu heiðursvörð
alla leiðina heim.
IJóIi allru |>rirrn scm vilja raTtla jVurðinn sinn
Stórn garðabóhin er œtluð öllu dhugafólhi um garðrœht. Á meistaralegan hútt sameitiar hún
frceðilega núhvœmni og einfalda frantsetningu efnisins. Hún hentar vel því fólhi sem latigar
til að spre)’ta sig ú garðrœkt ífyrsta sinn en er jafnframt tnikil fróðleiksnúma fyrir þú sem
búa að langri reynslu í garðyrkju. Þetta er sannhallað alfrœðirit sem nýtist úrið um krittg
og ttteð það í höndutn md bœði endurbœta gatnlan garð og skapa tvýjan frú rótum.
Nœrmyndir afplöntum
sýna liti og lögun blótna
sem velja tná til rcektunar.
Ágúst H. Bjarnason
grasafræðingur ritstýrir
verkinu og hefur hann
fengið til liðs við sig
þrjátíu sérfræðinga sem
leggja bókinni til efni.
Þetta er nútímalegur og
einstæður fróðleikur. Stóra
garðabókin er sannkallað
nútímaverk.
Yfirlilstnyndir gefa góða
hugtnynd um hvemig
tilteknar plönlur njóta
sín í görðum.
20% afslállur í bókabúðum
Máls og mcnningar,
Laugavegi «ú Síðumúla
i bókitmi eru nokkur
hundruð myndskýringar setn
sýna í smáatriðum hvernig
, best er að vitma verkjn. Hver
mytulskýring er auðkennd
með greinargóðri fyrirsögn.
í sérstaka plöntulista tná
scekja ráð utn val á heppi-
legum tegundum til
rcektunar.
Texti og Ijósmyndir mynda
eina heild og varpa skýru
Ijósi á þau verkefni og
vinnuaðferðir sem utn
rceðir.
TRE - RUNNAR - FJOIÆRINGAR - SUMARBLOM
KLIFURPLÖNTUR - RÓSIR - LAUKAR OG HNÚÐAR - KRYDDJURTIR
MATJURTIR - TJARNIR OG LÆKIR - GRASFLATIR - RÆKTUN í STEINHÆÐUM - RÆKTUN UNDIR ÞEKJU
- KAKTUSAR OG AÐRAR SAFAPLÖNTUR - VERKFÆRl OG TÆKI - MANNVIRKI í GÖRÐUM
GRÓDURHÚS OG GRÓÐURREITIR - JARÐVEGUR OG ÁBURÐUR - VEÐRÁTTA
OG RÆKTUN - SJÚKDÓMAR OG MEINDÝR - FJÖLGUN
- ÁGRIP AF GRASAFRÆDI
FORLAGIÐ
GENGIÐ FRAM-
HJÁ GUÐMUNDI
SKÓLASKÁLDI
/
Fáein orð um Islenska bókmenntasögu III og
skáld sem hafa mátt þola það að missa vinsældir
og jafnvel að gleymast.
r
SLENSK bókmenntasaga III verður að
teljast vandað og merkilegt verk sem
varpar nýju ljósi yfir bókmenntalegar
hræringar sunnan úr Evrópu til íslands
á 18. og 19. öld. Það er til dæmis sláandi
táknrænt _að hugsa sér að Ijallganga þeirra
Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálssonar á
Heklu árið 1755, hafi beinlínis opnaði lands-
mönnum nýja sýn og breytt lífsviðhorfi þeirra.
Því var trúað að Heklueldar væri logar helvít-
is, en nú höfðu mennskir menn gengið á fjall-
ið og sáu að þaðan var útsýni mikið og fag-
urt. Umheimurinn varð að taka nýja afstöðu.
Hér er af miklu að taka en mesta umfjöllun
fá bókmennirnar og að vonum skáldin. Þó
valinn maður hafi verið í hverju rúmi við gerð
bókarinnar og margt nýtt sem ber á góma,
er þó aldrei svo, að gaumgæfinn lesandi geti
ekki gagnrýnt eitthvað, eða þótt sem eitthvað
skorti svo að öllu réttlæti væri fullnægt.
Sagnaskáldið Jón Trausti (Guðmundur
Magnússon) fær mikla og verðuga umfjöllun.
Enginn efast um stórt hlutverk hans í sagna-
skáldskap íslendinga, og er þar jafnvel vitnað
til ummæla lítt þekktra manna á bókmennta-
sviði. En þegar talað er um fall hins dáða rit-
höfundar Jóns Trausta er nokkuð sterkt til
orða tekið. Það verða víst flest skáld að ganga
í gegnum sína eldskírn gagnvart viðhorfi samt-
íðarmanna. Og þótt árásir væru illvígar og
rætnar, þá stóð hann allt af sér og hélt áfram
til dauðadags, en skáldskapur hans lifir sem
kjarni þeirrar horfnu sveitamenningar sem þar
er jýst.
Á þeim vettvangi mætti ekki síður tala um
fall Einars H. Kvarans, þótt síðar væri, þegar
Sigurður Nordal gagnrýndi skáldskap hans
og þótti hann léttvægur. Einar orti fyrir sam-
tíð sína og var dáður af henni. En slíkur skáld-
skapur felur að jafnaði ekki í sér þann neista
að eiga erindi til komandi kynslóða. Guðmund-
ur Hagalín sagði eitt sinn í ritgerð um þessi
höfuð sagnaskáld: „Ef skáldskapur Jóns
Trausta er eins og þéttvaxinn, alskeggjaður
bóndi með lambhúshettu og á kúskinnsskóm,
þá er list Einars H. Kvarans líkust hefðarmey
sem dansar á tánum við bleik og vöðvarýr
ungmenni, gjörn til yfirliða og rekur stundum
upp skræki sem hræra dansfélagann til með-
aumkunar".
En stjarna fleiri höfuðskálda hefur fallið um
skeið, þótt ekki sé um rætt í þessari bók. í
lestrarbók Sigurðar Nordals er þjóðskáidið
Steingrímur Thorsteinsson dregið svo niður,
að menn eins og Steinn Steinarr skáld risu upp
til andmæla, og hinu gamla skáldi til varnar.
En þrátt fyrir það varð dómur Nordals um
skáldið til þess að sól þess gekk til viðar um
hríð og þótti ekki viðeigandi að hafa ljóð Stein-
gríms um hönd. Svo varð þangað til ungt skáid,
Hannes Pétursson, reit ævisögu Steingríms sem
varnarrit hins gamla þjóð-
skálds. Raddir heyrðust um
það að verkið væri tilgangs-
laust; þessari þróun yrði
ekki snúið við. Þau orð urðu
ekki sannmæli. Ritverkið
hafði þau áhrif, að nú hefur
stjarna hins gamla skálds
Steingríms risið á ný og
hann hiotið aftur það sæti
sem honum bar.
En eitt er það einkum
að mati undirritaðs, sem
gagnrýnisvert er og vantar í þessa annars svo
merkilegu bók, að eitt af þekktustu skáldum
þessa tímabils fær nær enga umfjöllun: Guð-
mundur Guðmundsson skólaskáld. Aðeins er
hans getið, en af einhveijum ástæðum fær
hann ekkert rúm í verkinu. En ef rúmleysi
var um að kenna, hefði mátt sleppa einhverju
úr svonefndum bókmenntum fyrir vestan haf,
mjög ómerkilegum, þegar frá er skilinn risinn
Stephan G. Stephansson.
Guðmundur Guðmundsson frá Hrólfsstaða-
helli, sem nefndur var skólaskáld, þetta ijóð-
ræna söngvaskáld, setti sinn sérstæða svip á
samtíð sína, á bókmenntasöguna og þanneð
á skáldafylkingu þess tíma. Ljóð Guðmundar
skólaskálds eru enn sungin, jafnvel mest ís-
lenskra ljóða. Ástæðan er markviss hag-
mælska hans og fegurðarskyn, sem Grétar
Ó. Fells kallaði álfheimadýrð. Hér ber að nefna
ljóðabálk þann sem skáldið orti um kristnitök-
una á alþingi: Ljósaskipti. Það er stórvirki í
skáldskap, þrungið rómantískri fegurð, og
verðugt þess að gefa því gaum á þúsund ára
afmæli kristnitökunnar árið 2000. Lokaerindið
í Ljósaskiptum hljóðar svo:
Svo kveð ég mér hljóðs- og strýk og strýk
um strengina léttum boga,
ergrundir og tindar, tangi og vík
ítöfradýrð kvöldsins loga.
Ég seiði íljóðhörpu sólarijóð
um sigur hins góða og bjarta,
er lífsvaka glóðþrungið byltist blóð
sem brimsog um þjóðar hjarta.
Guðmundur skólaskáld varð sem fleiri að
ganga í gegnum sína eldskírn. Um það vitnar
biturt ádeilukvæði hans eins og Glámsaugun.
Einn fremsti menntamaður síns tíma, Alex-
ander Jóhannesson, síðar háskólarektor, skrif-
ar í formála fyrir ljóðum skáldsins:
„Öll veröldin varð að hljómdýrð, er barst
til skáldsins frá ströndum Huldulanda. Feg-
urðartilfinning hans var rík og bragkennd
hans óvenju næm, og allt sem hreif hug hans •,
varð að heillandi gullstrengja ljóði“.
SIGURÐUR SIGURMUNDSSON
frá Hvítárholti.
Guðmundur
Guðmundsson,
skólaskáld.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 26. APRÍL 1997 I 5 *