Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.1997, Side 13

Þú ert lítill guð
„guð í alheimsgeimi
guð í sjálfum þér“'
BRÉF TIL SONAR
MAÐURINN er eina líf-
veran sem getur sagt
nei, talað um það
sem ekki er og skil-
greint það svar. En
hann er smár gagn-
vart óendanleika
himinsins. Samt
fínnst eflaust mörgum manninum að sólarlag-
ið og náttúrufegurð sú er dagar lífs hans
færa honum, sé órjúfanlegur hluti lífs
hans...
í þessu bréfí ætla ég að reyna að skýra
út fyrir þér leiðimar sem hægt er að fara í
lífínu. Þú gætir litið á þær eins og þú stæðir
frammi fyrir því að velja hvort þú ætlaðir að
fara landleiðina, flugleiðina eða sjóleiðina til
að komast á tiltekinn áfangastað, sem í þessu
tilfelli er dauðinn.
Lífíð er svo margbreytilegt og mig langar
að sýna þér hér þijár leiðir:
Þú getur valið að skapa sjálfan þig, þú ert
fæddur frjáls með frelsi til að velja.
Þú getur ákveðið að ekkert skipti máli:
Hvers vegna eiginlega að nenna að vakna í
dag? Það kemur hvort eð er dagur eftir þenn-
an dag, og ... ekkert er nýtt undir sólinni.
Það er enginn tilgangur með þessu lífí!
Og þú getur farið þá leið að fela þig guði.
Þetta reddast allt því ég á algóðan föður á
himnum. Vegir guðs eru órannsakanlegir og
þó ég reyni að komast að tilgangi eða merk-
ingu lífs míns, mun ég hvort eð er aldrei
komast að henni. Trú mín verður þannig til
að halda utan um líf mitt.
Tómhyggjan
1. „Hér er ég og ekkert skiptir máli, öll
markmið ykkar mannanna, allar óskir ykkar
um að hlutirnir þjóni tilgangi, hafí merkingu,
séu til einhvers, séu gagnlegir, fallegir, góðir,
allt er þetta vita marklaust hjal um mark-
lausa hluti; sagan sjálf er ekki annað en saga
þessarar markleysu sem þið mennirnir hamist
í blindni við að reyna að botna í, saga sjálfs-
blekkinga ykkar og sjálfslyga. Sagan, hin eina
sanna saga er saga mín: ég er það sem allt
ykkar líf frá upphafí vega til endaloka .snýst
um, allt annað er hégómi og hismi, öll við-
leitni ykkar er ekki annað en fálm í átt til
mín.“2
Svona myndi Tómhyggjan tala. Ekkert, já
ekkert skiptir máli! Óeiginleg tómhyggja gæti
sagt að allt sé merkingarlaust og einskisvirði
og það skipti engu máli hvemig við metum
né skiljum hlutinn. „Aumasti hégómi, allt er
hégómi! Hvaða ávinning hefír maðurinn af
öllu striti sínu, er hann streitist við undir sól-
inni? Ein kynslóðin fer og önnur kemur, en
jörðin stendur að eilífu.“3 Svo til hvers að
vera að bögglast við að fara á fætur? Hvers
vegna ætti ég að vera að burðast við það í
lífi mínu að finna lífí mínu tilgang? Ég mun
hvort eð er aldrei geta fundið hann, því þar
er ekkert að fínna. Ekkert skiptir mig máli.
Ég er hetjan í draumum mínum, ég geri bara
eitthvað, af því það skiptir hvort sem er ekki
máli hvað ég geri...
„í bókinni Útlendingurinn eftir Albert Cam-
us er aðalpersónan Mersol persónugerfíngur
heimspeki tilgangsleysisins. Heimur hans er
tilgangslaus og þar með sviptur anda. í augum
Mersols er allt fánýtt, hann er ekki úr öðru
landi en hann stendur framandi gagnvart
kröfu þjóðfélagsins um sorg, tár og iðrun,
kröfu þess um sýnd og sjónarspil. Mersol kýs
eins og Camus sjálfur, að taka afleiðingum
lífsins án undanbragða, honum er ókleift að
ljúga sig frá háttemi sínu. Hann er mynd af
manninum sjálfum, einum og óstuddum -
þeim sem hvergi væntir styrks nema í sjálfum
sér. Yfír honum er enginn, framundan honum
er ekkert - annað líf blekking, guð ríkisfyrir-
tæki. Mersol er maðurinn, sem lifír að fullu
nú og hér - og deyr síðan heill og allur.“4
Við getum ekki verið að hengja einhveija
merkingu á líf vort. Eina sem þú veist fyrir
víst í þínu lífi er að þú átt eftir að deyja -
það er hinn eini sannleikur. Svo em þeir til
sem segja: Gerðu þér grein fyrir því að ekk-
ert skiptir máli og skildu þetta ekkert djúpt!
Skoðaðu þetta tóm vel frá öllum hliðum og í
því munt þú fínna frelsi. Þorðu að viðurkenna
tilgangsleysið, því það er meira en margur
þorir. I því munt þú fínna styrk til að lifa!
Hvernig get ég lifað eftir þessu? Hvers virði
er þessi skýring? Ef ekkert skiptir máli, hef
ég þá ekki frelsi til að gera hvaðeina sem ég
vil? Ef hin æðstu gæði em aðeins það sem
hver og einn kýs að kalla svo sér til handa,
og gefur skít í allt annað en það sem honum
nýtist til skemmtunar og fróunar, er hættan
sú að allt vaði uppi í eigingimi. Ekkert hefur
HVERSVEGNA ÆTTI
ÉG AÐ FINNA LÍFI
MÍNU TILGANG?
Ef maóur er huglaus, þá er hann ábyrgur fyrir hug-
leysi sínu. Hann er ekki þannig vegna þess aó
hann hafi huglaust hjarta, líffæri eóa heila. Hann
er svona vegna þess aó hann hefur gert sjálfan
sig aó hugleysingja meó athöfnum sínum.
EFTIR VILBORGU HALLDÓRSDÓTTUR
„í ÞESSU bréfi ætla ég að reyna að skýra út fyrir þér leiðirnar sem hægt er að fara
lífinu. Þú getur valið að skapa sjélfan þig, þú ert fæddur frjóls með fretsi til að velja.
gildi nema það sem hveijum manni fínnst .
hafa gildi fyrir sig, og mælikvarðamir verða
jafnmargir mönnunum og allt fer í einn graut.
Segjum að ég sé að rækta viðkvæm blóm
á lóðamörkum mínum. Nágranni minn á hund
og hann leyfir hundkvikindi sínu að róta upp
beðinu mínu, því blómin mín hafa ekkert gildi
fyrir hann og hans heim. Ekkert skiptir hann
máli nema það sem hann sjálfur hefur ákvarð-
að sem gildismat í sínu lífí. Svo hann þarf
ekki að taka tillit til lítils blómabeðs - sem
skiptir mig máli. Sjálfdæmishyggja hans inni-
ber tillitsleysi gagnvart öðmm. Þessi hugsun-
arháttur snertir kannski mest „gráa svæðið"
þar sem skarast lífsrými tveggja manna. Það
ætti ekki að auka á lífsbyrði nágranna míns
að banna hundi sínum að skemma fyrir mér.
En ef hann hefur þá staðföstu trú tómhyggju-
mannsins að ekkert skipti hann máli nema
það sem hugnast honum hveiju sinni — þá
náttúrulega fínnst honum eitt blómabeð vera
eins og hvert annað piss. Til hvers að vera
að bögglast við að rækta og róta í jörðinni,
nógur verður alltaf arfinn ár eftir ár og ekki
tek ég blómin með mér í gröfina.
Þessi nágranni minn, er samt fijáls að hon-
um fínnst. Hann er óháður öllu gildismati og
honum er fijálst að skapa sitt eigið gildi.
Hann getur sparað sér ferð til Rómar, sem
allir bekkjarbræður hans eru að fara í til að
líta ódauðleg listaverk endurreisnar því þau
hafa svo mikið gildi. Eru allri síðari tíma.
menningu svo mikils virði... Nei, ekki fyrir
hann, Pietan eftir Michelangelo, hún skiptir
hann engu máli. Það skiptir hann engu hvort
hann sér hann eður ei, einhvem marmara-
hlunk!
Á vissan hátt er þessi maður fijáls - fijáls
undan efnishyggju, fijáls undan metingnum
um hver hefur séð hvað og hvar. En þegar
sorgin knýr dyra, má búast við að hann sem
ekki getur fundið tilgang í neinu, hvað þá að
sorgin hafí tilgang, standi uppi einn og óstudd-
ur með sorg sína.
Tilvistarstefnan
Sjálfssköpunin er seinni fæðingin, sagði
sálfræðingurinn Otto Rank á fyrri hluta þess-
arar aldar. Þarna er hann að_ tala í anda til-
vemstefnunnar sem segir: Ég get valið ad
skapa sjálfan mig. Ég verð það sem ég geri
úr mér. Ég get aðlagast ástandi sem ég er
fæddur inn í, en ég er á engan hátt sáttur
við, en ég á líka þess kost að breyta þessum
aðstæðum, ég get flutt burt, ég get valið að
mennta mig. Mennt er máttur er sagt, og í
krafti þess valds sem menntun mín gefur mér
get ég reynt að hafa áhrif. Ef ég er fæddur
inn í stétt þar sem flestir eru ómenntaðir og
vinna þjónustustörf er kreijast ekki mikilla
heilabrota, get ég ef mér fínnst ég geta lært
og hefí gaman af því, valið að opna fyrir mér
nýjar víddir þekkingar. Þá vel ég að skipta
um líf! Og svo læt ég spila í jarðarförinni
minni „I did it my way“ .. . En athugaðu að
með þvi að velja ekki nýja möguleika þá ert
þú að velja. Ef þú t.d. ákveður að fara ekki
með í tiltekna ferð, ertu að velja að vera heima."
„Maðurinn er ekkert annað en eigið áform
hann er ekki til
nema íeigin framkvæmd“
segir Jean Paul Sartre, einn þekktasti Tilvist-
armarkhyggju-heimspekingur okkar tíma. Ef
ég vel að vera maður, þá er ég að takast á
hendur ábyrgð. Ég ætla að vera maður með
allri þeirri ábyrgð sem því fylgir. Ef maður
er huglaus, þá er hann ábyrgur fyrir hugleysi
sínu. Hann er ekki þannig vegna þess að
hann hafi huglaust hjarta, líffæri eða heila.
Hann er svona vegna þess að hann hefur
gertf sjálfan sig að hugleysingja með athöf-
numn sínum. Það er ekki til huglaus skap-
gerð. Skapgerð er ekki athöfn, hugleysingi
er skilgreindur í ljósi athafna sinna. Ég get
valið að takast á við angistina („die Welt-
smertz" „Die Angst") - hinn ljúfsára sárs-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 17. MAÍ 1997 1 3