Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.1997, Blaðsíða 14

auka þess að vera til. Og til að ég geti lifað
með angistinni verð ég að geta horfst í augu
við hana og þá horfist ég um leið í augu við
sjálfan mig með öllum mínum kostum og
göllum.
„Til að eitthvað geti farið verður það fyrst
að vera.“6 Og þegar ég er búinn að standa
nakinn úti í sólinni - undir sálarspeglinum
-stóra - hefur ljós hennar hreinsað mig, því
ég leyfði henni að gera það. Ég valdi að bera
galla mína og kosti til þess að ég geti lifað
með þeim, tii þess verð ég auðvitað að þekkja
þá, og kannski losað um nokkra galla í þeim
tilgangi að verða betri maður.
Þannig er það ávallt ég sem vel hvemig
ég túlka hlutina. Ef maðurinn er aðeins til í
eigin framkvæmd mætti sjá hann fyrir sér sem
borðtenniskúlu. Kyrrstæð er hún ekki ýlqa
merkileg, hvít létt plastkúla. En þegar hún er
á hreyfingu í samspili leiksins þá flýgur hún,
spýtist áfram af ógnarkrafti, klýfur loftið og
er nánast óhöndlanleg. Hún verður persónu-
gerfingur flugþrár mannsins!
Dansinn er svipaður flugþrá:
„Þú verður að elska dansinn til að halda
þig við hann - hann gefur þér ekkert til baka,
engin málverk sem þú getur hengt upp á vegg,
engin ljóð sem þú getur gefið út, engin hand-
rit sem þú getur skreytt hillumar þínar með
- ekkert nema hið eina svífandi augnablik
I þegar þú fínnur að þú ert til.. .“6
Og sé dansinn hreyfiafl, þá er skáldskapur-
inn og tónlistin það líka. „Ef guð er ekki til
þá er allt leyfilegt," skrifaði Dostojevski. Við
gemm allt sem okkur sýnist sögðu pönkaram-
ir árið 1976, „No future" sungu þau, krakkar
úr fátækrahverfum stórborga, afkomendur
kynslóða atvinnuleysingja. Þeim fannst þau
ekki eiga neitt annað val en að gefa skít í
- allt. Við emm ein og við þurfum ekki að af-
saka okkur. Við emm dæmd til að vera frjáls
og þannig ákváðum við að tjá þetta víðfeðma
frelsi okkar. „NO FUTURE“ öskrar Johnny
Rotten á báti sem siglir um Thamesá, því það
er búið að úthýsa hljómsveitinni Sex Pistols
úr öllum tónleikasölum þá stundina.
Tilvistarstefnan færir manni valið og frels-
ið. Valið til að breyta og frelsi þess sem tekur
fulla ábyrgð á sjálfum sér og ákvörðun sinni.
Hún hvatar til athafna og sköpunar. Með því
að segja að maðurinn sé aðeins til í eigin fram-
kvæmd fá orð Shakespeares enn eina merking-
una: „Að vera eða ekki vera...“ Ætlum við
,að vera aðeins flöktandi skuggar á ieiksviði
lífs okkar, eða viljum við verða þátttakendur
[ þess? Ókostur þessarar hugsunar er, að hún
j gæti gert fólk óþolandi metnaðargjamt - það
, væri alltaf að spá í hvað það ætti að fram-
) kvæma næst svo það fyndi að það væri iif-
i andi! Það að eiga þess kost að breyta, að
í geta valið að skapa sjálfan sig, er ómetanlega
dýrmætt. Ég held að fólk, hér á íslandi þar
/ sem hugmyndir um tilgang lífsins virðast svo
' óijúfanlega tengdar því að fjölga sér, yrði
mun hamingjusamara og sáttara ef það skap-
aði sjálft sig meir en skapaði færri böm og
gerði það seinna á ævinni.
Fyrir utan að skapa sjálfan þig geturðu
skapað listaverk en þú getur einnig skapað
vináttu, umburðarljmdi, hamingju, hlustun.
Með því að skapa það með sér, að hlusta á
1 sitt nánasta umhverfi og annað fólk, gæti
( maðurinn afstýrt mörgum árekstrinum. Hin-
i um sjálfskapaða nútímamanni hættir til að
; vaða áfram og virða hvorki lífsrými staða né
manna. Þama mætti bianda smá lotningu
gagnvart sköpunarverkinu inn í túlkun á til-
' vistarstefnunni.
<
Forsjárhyggi a
„Vertu trúr allt til dauðans - og ég mun
1 gefa þér lífsins kórónu.“
„Hvemig getur ungur maður haldið vegi
) sínum hreinum? - Með því að gefa gaum að
'■ orðum hans.“’
„Trúin er aflvaki lífsins, ef maðurinn er lif-
* andi trúir hann á eitthvað. Án trúar er ekki
hægt að halda áfram að lifa" - að þessari
niðurstöðu kemst rithöfundurinn Leo Tolstoj
'þegar hann um miðbik ævi sinnar sá ekki til-
ganginn í því að vera að lifa og tók að skoða
/ merkingu lífs síns gaumgæfilega. Það er ekki
I í eðli forsjárhyggju að reyna að grafast fyrir
um tilgang lífsins, því það er ekki á okkar
valdi að komast að honum. Við eigum að virða
j það að merking og tilgangur eigi að vera
I okkur hulin...
Guð er minn hirðir, á hann mun ég treysta.
1 Ég hef þörf fyrir að vita af einhveiju umvefj-
i andi í kringum mig í lífínu. Trú mín er mér
'i þessi faðmur. Faðmur foreldranna minna á
H himnum, heilagrar guðsmóður og algóðs
| himnafóður. Ég hef þörf fyrir að biðja, ef á
;> Pmóti blæs. Ég bið til Maríu meyjar og hún
S verður sameiningartákn trúar minnar. Segja
§ mætti að í henni fínni ég markmið sem ég
get beint öllum mínum lífskrafti að. Hún ein-
i faldar mér lífið — jafnframt sem hún lýsir upp
, líf mitt, hjálpar mér við ætlun mína í krafti
„ Tilverustefnan fœrir
pér valid til ad breyta,
skapa pig og pitt líf.
Og úrforsjárhyggjunni
fcerbu bænina — pessa
brú sem tengirsköpun
tilvistarstefnunnar vib
forsjárhyggjuna pegar
pú skapar pérpann
raunveruleik sem pú
vilt lifa í. “
bænarinnar. Þegar ég bið, þá hef ég tekið
ákvörðun um að veita öllum mætti mínum
að tilteknu málefni og bið hana að koma til
móts við mig.
Og trú mín, sem flytur fjöll, færir mig
þannig „útúr mér“, að þegar ég bið þenst ég
út og verð stærri sjálfum mér, á svipaðan
hátt og þegar ég er hamingjusamur. Þama
er María mey búin að draga mig hálfa leið í
áttina að ætlun minni. Ég treysti síðan á að
hún sjái um hinn helminginn. Hún fær mig
til að nefna það sem ég er að biðja um, ít-
reka það og margskoða og senda það í „fram-
köllun" ofan í undirmeðvitund mína, og senda
síðan bæn mína til hennar í þeirri vissu að
hún muni gera hana að veruleika. Kannski
hvatar trúin með bænina innanborðs okkur
til að taka ábyrgð á eigin lífi með því að
kenna okkur að biðja!?
„ Verið ekki hugsjúkir um neitt
heldur gjörið í öllum hlutum óskiryðar
kunnar Guði
með bæn og beiðni ásamt þakkargjörð"8
Því þegar þú biðst fyrir, þá gerir þú þér
grein fyrir því hvers þú óskar, og færir síðan
ósk þína í orð. Þar með ertu kominn langleið-
ina að því að skapa þann raunveruleik sem
þú vilt lifa í.
Þama skarast tilvistarstefnan með sitt val
til að skapa við forsjárhyggjuna þar sem þú
treystir einnig á eitthvað þér æðra til að hjálpa
þér. Þannig er bænin orðin brúin milli þessara
tveggja stefna.
Ein mótrök gegn forsjárhyggju eru þau að
maðurinn gefist upp við að reyna að breyta
heiminum og í stað þess að reyna að breyta
sjálfum sér, feli hann allt sitt í hendur guðs.
„Verði guðs vilji," og það sé í rauninni sama
hvað hann geri, hvað hann hugsi því æðra
honum sé ætíð einhver alvaldur máttur eða
vilji sem hann fær eigi breytt. En í þessari
forsjárhyggju er fólgið það frelsi, að hann
getur verið viss um að hann sé í öruggum
höndum - „á hendur fel þú honum sem
himnna stýrir borg“.
Nidurslada
Ég tel að við höfum öll þörf fyrir að höndla
líf okkar á einhvem hátt. Indíánar bjuggu sér
til net til að fanga drauma sína í, kölluðust
þau draumanet og em heilagir vemdargripir.
Með því vom þeir að reyna að gera líf sitt
áþreifanlegt. Vinna mannsins er þannig eins-
konar veiðiferð. Hann gerist veiðimaður sem
reynir að fanga sitt ætlunarverk í lífinu hvort
heldur það er listaverk, lifibrauð hans eða fjöl-
skylda. „Ég nota vinnuna til að fanga tímann
til að gefa honum það form sem ég get höndl-
að,“ sagði ljósmyndari nokkur. Maðurinn vill
Ieggja sitt af mörkum til heimssögunnar, að
eitthvað sé til eftir hann þegar hann deyr.
Hann vill láta sitt eftir liggja!
Lífið er eins og ferðalag:
Þú siglir
lengst inn ísjálfan þig
sérð margt sólsetrið á mörgum
vötnum
fjöll rísa ífjarska
fólki bregða fyrir
snertir öxl þess
þaðsnýrsér
ogþað ert þú sjáifur
eitt sinn
ókominn
ófædduf
og í sjálfu sér skiptir áfangastaðurinn ekki
máli, því lífið er ferðalagið. Oft kemstu í hann
krappan, gengur um dimman dal en þá máttu
aldrei gleyma því, að þó það sé dimmt hjá
þér núna, þá er bjart á fjallatoppunum og þú
ert bara ekki kominn þangað. Og mundu
ætíð að þú ert ekki steinmnnin stytta af
manni. Þú ert homo mobile - hinn hreyfan-
legi maður sem ert á þinni lífsgöngu og átt
eftir að ganga inn í birtuna á fjöllum.
Hvað viltu hafa í lífsmal þínum? Hver er
þín veisla í farangrinum?
Ef ég fengi að velja fyrir þig, sem ég auð-
vitað fæ ekki því við eigum ekki bömin okk-
ar, emm aðeins farvegur þeirra, en ef þá
myndi ég velja valið þér til handa.
Að þú myndir velja að taka ábyrgð á þínu
lífí, að þú myndir ákveða með sjálfum þér að
þú gætir breytt. „Að þú veltir því fyrir þér
hvemig þú gætir vitað eða hugsað réttast um
tilgang lífs þíns og hvemig þeim tilgangi yrði
náð. Hvað þú ættir að meta mest í lífinu þínu.
Hveijar væm þær leiðir sem þú ættir kost á
til að verða sem farsælastur og til sem mestr-
ar gæfu sjálfum þér og öðrurn."10
Það er nefnilega svo að maður þarf ekkert
endilega að vera niðri í dimmum daJ þunglynd-
is til að fá eigi séð birtuna. Oft í mannhafinu
jafnvel á gleðistundum í dansinum þá er eins
og hugsun okkar einskorðist við næsta mann.
Eins og maður héldi að allar ár féllu til Dýra-
fjarðar, eða inn í klíkuna sem maður er í og
klíkan verður tilgangur lífs manns. Klíkan sem
er eitt hið óáþreifanlegasta, óhöndlanlegasta
og ósýnilegasta fyrirbæri sem til er. Ein setn-
ing getur sundrað klíku! Auðvitað er maðurinn
félagsvera. Á ég að vera einn eða hvað? Gal-
einn!? Á ég að gerast einsetumaður sem íhug-
ar líf sitt og tilgang flarri heimsins glaumi?
„I heiminum er auðvelt að lifa eftir skoðun
umheimsins, í einverunni er auðvelt að lifa
eftir skoðun sjálfs sín, en sá maður er mikill
sem tekst það mitt í mannmergðinni að við-
halda sjálfstæði einverunnar.““
Lokaoró
Þetta voru leiðimar sem mig langaði að
sýna þér. Það sem heillar mig mest, er að
taka hið besta frá hverri um sig. Tómhyggjan
færir þér frelsi þess sem býr sér til sitt eigið
gildismat. Tilverustefnan færir þér valið til
að breyta, skapa þig og þitt líf. Og úr forsjár-
hyggjunni færðu bænina - þessa brú sem
tengir sköpun tilvistarstefnunnar við forsjár-
hyggjuna, þegar þú skapar þér þann raunveru-
leik sem þú vilt lifa í! Og gættu að löngun-
inni, því hún er sem segull er dregur að og
tengir það sem þú kýst þér í lífinu. Jafnvel í
draumum þínum býr óskin þín, því athugaðu
það að draumar þínir eru ekki bara draumar,
þeir eru vegvísar er vísa leiðina áfram. Og á
lífsleiðinni mætum við lífsleiðanum en einnig
missinum. Hvað eigum við að gera þegar
hann kveður dyra? Verðum við þá ekki að
hverfa aftur til upphafsins? Þegar við vorum
ein - við fæðumst ein og deyjum ein. Og
muna að við vorum til áður en missirinn kvaddi
dyra, - og halda áfram þaðan. í gamalli bók
segir, að hinn vitri maður deyi pínulítið á
hveijum degi, meðan hann fer úr gömlum
hugtökum, gömlum hugsunum og fer frá
gömlum leiðum sem hann fór eftir, við að
hugsa og lifa.
... Að fá að vera þátttakandi í þessari
áreynslulausu fegurð náttúrunnar, þessum
fullkomleik, það gerir lífið þess virði að Iifa
því. Hamingjan er hluti fegurðarinnar og þeg-
ar maðurinn er hamingjusamur - þenst hann
útúr sjálfum sér og hamingja hans verður
smitandi og litar þannig nánasta umhverfi.
Skapar þannig meiri hamingju í formi gjafar
til annarra.
Ef maðurinn er aðeins til í fram-
kvæmd sinni,
þá er það að vera
að gefa...
Heimildaskrá:
Páll Skúlason: Four perspectives on the meaning of Life
Steingrímur Thorsteinsson: Ljóðmæli, Rvík. 1925.
Páll Skúlason: Pælingar H, Rvík. 1989.
Biblían.
Albert Camus: Úr formála þýð. Bjama Benediktssonar frá
Hofteigi.
Elísabet Jökulsdóttir: Úr leikritinu Eldhestur á ís, Rvík. 1990.
Vilborg Halldórsdóttir: Úr Lesbók Mbl. 28. tbl. 22. ágúst
1992.
Sigurður Nordal: Líf og Dauði, Rvík. 1940.
Ralph Waldo Emerson: Úr greininni Self-reliance.
Tilvitnanir:
1 Úr Ijóðinu Lífshvöt e. Steingrím Thorsteinsson.
2 Pælingar II bls. 152.
3 Predikarinn.
4 Albert Camus: Útlendingurinn, úr formála þýðandans,
Bjama Benediktssonar.
5 Úr leikritinu Eldhestur á Is e. Elísabetu Jökulsdóttur.
6 Einkunnarorð The Merce Cunningham Dance Ensemble.
7 Úr Biblíunni.
8 Filippíbréfíð 4. kafli.
9 Ljóð e. VH er birtist í Lesbók MBL. 28. tbl. 22. ágúst 1992.
10 Sigurður Nordal: Líf og Dauði, Rv. 1940.
11 Ralph Waldo Emerson: Self-reliance.
G. ÁGÚST JÓNSSON
DRAUMUR
HINS
DJARFA
MANNS
Án miskunnar breytist bíltúrinn
í brottför.
Án miskunnar bíður karlalaus
veröld
kvennanna heima.
Án miskunnar klýfur kinnungur
skipsins
spegilsléttan flötinn.
Án miskunnar sundra
sárbeittir hnífar mannanna
fullkomnum líkömum fiskanna.
Án miskunnar fljúgast slor-
sæknir fuglar á,
• / kjölfarinu.
Án miskunnar sest einsemdin að
í sálum sumra manna.
Án miskunnar hefur kokkurinn
kæsta skötu á laugardögum.
An miskunnar endurtekur sig
einhæft lífið, viku eftir viku,
mánuð eftir mánuð,
ár eftir ár.
FEBRÚAR-
DAGUR
Út úr bakaríinu ilmar af brauði
og bátarnir láta úr höfn.
Ljóshærð stúlka gengur hjá
í glænýjum snjó,
grunlaus um lífíð.
Ég mæti hamingjunni
á horninu við bankann. .
Hún gerir langan bug
á leið sína.
Höfundur er fyrrverandi sjómaður.
SIGURGEIR
ÞORVALDSSON
MORÐ-
INGI
í dauðans angist
heyrði ég hvíslað
í eyra mér:
„Þú ert svívirðilegur
morðingi — morðingi!
Þú hefur drepið
góðan dreng —
þú drapst þinn
innri mann“!
Ég varð skelfingu lostinn,
en er ég kannaði málið
komst ég að raun um,
að þetta var rétt —
ég var hættur að hugsa
eins og saklaust barn.
Nú er ég ekkert
nema það,
sem aðrir sjá!
Höfundurinn býr í Keflavík.
4 '14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 17. MAÍ1997