Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.1997, Blaðsíða 16

ASVIÐINU eru þrjú lönd.
Og þar eru átök; valda-
barátta og styijöld. Þar
eru höf og siglingar. Ný
lönd og gömul lönd; fjöll
og dalir, gróður og dýralíf
- og eyjar. Umfram allt
eyjar.
A sviðinu eru þijár persónur, Kalman, Auð-
ur og Unnur, og einn sögumaður.
Þótt þeir ytri þættir sem hér hafa verið
taldir, séu ofnir inn í tónlistina, rétt eins og
innra líf persónanna, er ekki vandalaust í
augum leikmanns að koma þeim tii skila á
sviðinu. Einkum og sér í lagi þar sem eng-
inn kór er til að styðja sig við og tónlistin er
á köflum í ætt við hugleiðslutónlist.
Kristín Jóhannesdóttir; leikstjóri, hefur
löngum farið sínar eigin leiðir í uppsetning-
um á sviði og í kvikmyndum, en Tunglskins-
eyjan er fyrsta óperan sem hún setur á svið.
Eftir að hafa skoðað lausnir hennar á öllum
þeim ferðalögum sem þessi ljúfa ópera býr
yfir, lék mér forvitni á að vita hvort óperan
eigi sér einhveija fyrirmynd.
„Ja, fyrirmynd og fyrirmynd," segir Krist-
ín, hugsi. „Það var alveg ljóst frá upphafi
hver „strúktúrinn“ yrði, vegna þess að form-
ið var kammerópera, með fáar persónur og
einfalda sögu. Því varð að finna henni ein-
hveija myndbirtingu sem gat ekki verið neitt
í líkingu við hefðbundnar óperuuppsetningar.
Fyrsta uppsprettan að formi myndbirting-
ar er handrit Sigurðar, sem heitir á óperu-
máli „líbrettó".
Nú, þar kom þessi tilfinning gagnvart
persónunum og þeirra tilfinningum; þessari
miklu eilífu ást og aðskilnaði og áralangri
fjariægð.
Það er ekki heiglum hent að koma saman
sögu um tvær persónur sem eru aðskildar
mestan hluta þessa sögusviðs sem óperan
nær yfír, þannig að einhvem veginn varð
að tengja þær.
Ég sá fyrir mér, frá upphafí, að það sem
þyrfti að vera inni í myndinni, var þetta haf
sem tengdi þau og aðskildi. Þess vegna batt
ég þau saman á ígildi hafs og lét hafíð um
leið vera tilfínningaþráð á milli þeirra, eins
og einhvers konar naflastreng ástar.
^ í þessari endalausu ferð persónanna í leit-
inni hvort að öðru og ástinni - þegar þau
koma frá einu landi til annars og eldast,
vegna þess að sagan gerist á mörgum ára-
tugum - þá fella þau hami. Þar kemur notk-
un búninga inn í myndina. Þessir hamir
verða síðan náttúran í kringum þau; eyjam-
ar sem þau búa á, um leið og þeir sýna
ákveðið tímabil í ævi þeirra.
Ég leitaði mjög lengi í heimildum um
uppruna kelta um hvemig þeirra átrúnaður
og viðhorf til umhverfís birtust í gegnum
söguna. Ég hafði nú reyndar mjög lengi
þekkt þessa sögu; um keltana sem komu
að austan og vora alltaf að reyna að komast
í vesturátt. Þangað sem sólin færi, þegar
hún settist, því að þeir trúðu því að þar
væri landið þar sem engar sorgir væra til;
þar sem ljósið væri alltaf til staðar.
Þetta vora gamlir sóldýrkendur.
Það era keltneskar byggðir á Spáni, í
Frakklandi og alls staðar á vestustu strönd-
ím Evrópu. Menn fóra eins langt og þeir
komust og settust síðan við ströndina, þegar
þeir héldu að þeir kæmust ekki lengra.
Allt þetta fólk sem er á leiðinni vestur,
hefur komið að austan. Þótt sagnfræðiheim-
ildir nái ekki lengra aftur en að afmarka
upprana kelta við Mið-Evrópu, má fínna
fyrstu heimildir um kelta á vissum svæðum
í Austurríki. Þó er ég ekki viss nema þeir
hafí komið enn austar frá. Enda, þegar við
föram austur, þá koma fram trúarbrögð, sem
fela í sér trú á ljósið sem uppsprettu alls
og sólin verður táknmynd fyrir, til dæmis
Japan og Kína.
Það var mikil og skemmtileg uppgötvun
að lesa að írska skáldið Yeates hafí á sínum
tíma farið til Japans og rannsakað menn-
ingu, siði og trúarbrögð þarlendra. Þá komst
hann að því að það eru sláandi líkar mynd-
SIGNÝ Sæmundsdóttir í hlutverki Auðar.
ÞESSI ÞRA A
JÖRÐU
- OG ALLT ÞETTA
LJÓS Á HIMNI
Tunglskinseyjan, kammerópera Atla Heimis Sveins-
sonar sem sýnd var í Peking á dögunum, veróur
frumsýnd hér heima, í Þjóóleikhúsinu, 21. maí.
SUSANNA SVAVARSDÓTTIR hefur fylgst meó æfing-
um og spjallar vió Siguró Pálsson, höfund óperu-
texta, Kristínu Jóhannesdóttur, leikstjóra, og
Guómund Emilsson, hljómsveitarstjóra.
birtingar í trúarbrögðum og ýmsum venjum
þessara þjóða, íra og japana.
í ljosi þessa leyfí ég mér í þessari sviðs-
setningu að vísa mjög skýrt í japanskar
hefðir, bæði trúarhefðir, leikhúshefðir og
þessa trú þeirra á ljósið sem sköpunarapp-
sprettu.
Við Þórunn María, búningahönnuður,
unnum út frá þessu í búningahönnun og
mér fínnst hún hafa leyst þetta alveg undur-
samlega vel; að sameina ytri veruleika og
innri sannleika keltanna.“
Þú talar um japanska leikhúshefð. Ertu
þá að tala um hreyfíngar persónanna á
sviðinu?
Já, til dæmis með ákveðnum tilvísunum
í NOH leikhúsið, þ.e.a.s. tilvísun í japanska
helgisiði shintotrúar, en Yeates fann reynd-
ar hliðstæu þeirra í gömlum siðum íra. NOH
leikhúsið er trúarathöfn með mjög marg-
brotnu táknmáli og merkingu. Þar er ekki
málið að sýna ytri átök, heldur að upplifa
í innsta kjama sálarinnar ástand manneskj-
unnar.
Þetta má þó alls ekki miskiljast. Ég er
ekki að setja á svið NOH leikhús. En við-
horfíð er svipað. Sviðsetningin er eins kon-
ar innsetning, helgiathöfn.
Þegar maður stendur frammi fyrir strúkt-
úr í ópera sem er annars vegar saga sem
þarf að segja og hins vegar kammertónleik-
ar — þar sem hljómsveitarkaflarnir eru að
segja sögu tilfínninga sem hafa átt sér stað,
r.
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 17. MAÍ 1997