Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.1997, Blaðsíða 17

MorgunblaðiA/Asdís
TUNGLSKINSEYJAN er skrifuð fyrir þrjá söngvara sem eru Loftur Erlingsson, Ingveldur G. Ólafsdóttir og Signý Sæmundsdóttir.
LOFTUR Erlingsson íhiutverki Kalmans.
SIGURÐUR
PÁLSSON
Þegar ég
skrifaði
Tunglskins-
eyjuna
VIÐ Atli höfðum talað saman um verkið.
Þetta átti að verða íhugunarverk, milli-
stig leikhúss og kammertónleika. Fáar per-
sónur. Sögumaður.
Þegar ég svo skrifaði Tunglskinseyjuna
árið 1995 rifjaði ég upp ýmislegt sem ég
var að rannsaka og hugsa um í sambandi
við landnám og kom við sögu í bókunum
Ljóð námu land og Ljóð námu menn. Blað-
aði í Eyrbyggju, Laxdælu og Landnámu en
upphafspunkturinn var samt keltneska sögn-
in um landið í vestri þar sem sólin sest en
þar er eilíft ljós og engar sorgir eru til...
Sagt er að keltar hafí alltaf veirð á leið-
inni til þessa lands og þess vegna séu þeir
alls staðar á vestustu oddum og töngum
Evrópu; Bretagneskaga í Frakklandi, Wales,
írlandi og... á íslandi.
Það er annars vegar þessi drifkraftur,
þessi draumur keltanna og hins vegar eyjar
og haf, eilíf sigling manneskjunnar frá einni
eyju til annarrar sem liggur að baki verkinu
Tunglskinseyjan. Birtingarformið er einfalt
og sígilt; ástin, eilíf ást. Hún ein skiptir
máii þegar hverfular langanir um ávinning
og völd hafa fölnað á siglingunni gegnum
lífíð. Þegar allur óþarfí og brynjur falla er
ekkert eftir nema allsleysið, ekkert nema
það sem öllu skiptir; logi kærleikans í stöð-
ugri leit sinni að landinu handan við hafíð,
landinu þar sem sólin sest.
Sögumaður segir frá bakgrunni leiksög-
unnar; valdatafli, pólitík og styijöldum en
við dveljum ekki við þær sögur, heldur ein-
beitum okkur að aðalpersónunum sem eru
karl og kona og þerna hennar. Kalman,
Auður, Unnur. Aðskilnaður elskhuganna.
Endurfundur áratugum síðar á eyju í
ónumdu landi. Eyju í Breiðafirði. Þangað
hafði Kalman flúið fyrir löngu og þar náðu
þær landi á sínum flótta, Auður (sem er
djúpúðug, þ.e. mystiker) og Unnur, þema
hennar. Tvær vinkonur á Tunglskinseyjunni
sem auður nefndi svo.
Af hveiju tunglskin?
Mér fannst við hæfí að minna á hið föla
endurskin hins mikla ljóss sólarinnar. Eða
ástarinnar. Auk þess tengist tunglið líka
kvenkyni, nótt, órum. Bið eftir nýjum degi.
í lok þess dags er hægt að sigla inn í sólar-
lagið.
eða eiga eftir að eiga sér stað í sögu persón-
anna - þá er það þeirra, jafnt sem okkar
að hlusta og íhuga.“
Hvaða þeirra?
„Persónanna, sögumanns og áhorfenda
líka.
Ég sá alveg frábæra sýningu á Carmen
í uppsetningu Peters Brook. Hann tók í
burtu alla hina hefðbundnu umgjörð óperu-
formsins. Það var enginn kór, engar þrum-
ur og eldingar; allt draslið tekið í burtu.
Og þá sá maður átökin birtast í hnotskum.
Þetta er það sem mig langaði til að gera;
gera ástarþrá þessara persónu að aðalvið-
fangsefni sýningarinnar. Eða eins og skáld-
ið orðar það í textanum: Öll þessi þrá á
jörðu og allt þetta ljós á himni.
Til þess að koma þessu til skila, höfum
við annars vegar búninga og hins vegar
ljós. Mér finnst Björn Bergsteinn, ljósamað-
urinn okkar, hafa skilið þetta inntak til
fulls. Hann áttar sig alveg á því að það er
ekki verið að birta ytra samhengi. Það sem
við sjáum, er þetta innra ljós.“
Eintöl sál-
arinnar
ÞEIR sögðu í Peking að Tunglskins-
eyjan minnti á hina hefðbundnu
kínversku óperu. Tónskáldið segir
form hennar eiga rætur í gríska harm-
leiknum. Það má segja að hún sé fram-
úrstefnuverk, en þó vísar hún aftur
fyrir sig, í trúarlega tónlist, ættaða
úr kaþólsku um leið og hún ber í sér
þann kyrrláta þokka sem hugleiðslu-
tónlist hefur. Hún er ekki eins og neitt
sem maður hefur heyrt áður, en hefur
þó sterk höfundareinkenni; stundum
krefjandi, stundum kyrrlát, stundum
ágeng, en stundum þarf maður að leita
að henni í huga sér. *
Við í nútimanum erum alltaf að
reyna að skilgreina augnablikið sem
er að líða, flokka það í fyrirfram
ákveðnar hirslur, en verðum dálítið
vandræðaleg, þegar stöðluð hirsla fyr-
irfinnst engin fyrir það sem við höfum
í höndunum.
En þá er að leita til þeirra sem
meira vita og spyija eins og fávís kona.
Annars heldur maður bara áfram að
vera fávís.
Guðmundur Emilsson er tónlistar-
stjóri Tunglskinseyjunnar. Hann
stjórnaði fyrst konsertflutningi á henni
í Þýskalandi fyrir tveimur árum, síðan
frumsýningu á sviðsuppfærslunni í
Peking og núna hér heima. Hann ger- ^
þekkir því verkið og er líklega manna
best til þess fallinn að svara því hvern-
ig tónlistin í Tunglskinseyjunni verði
skilgreind.
„Eg myndi skilgreina hana sem afar
sérstæða óperutónlist,“ segir Guð-
mundur, „og frábrugðna því sem við
höfum heyrt".
Hvað er frábrugðið?
„í fyrsta lagi eru díalógar, eða sam-
töl, nánast hverfandi í verkinu. Þetta
eru nánast allt eintöl; eintöl sálarinn-
ar. Það er aðeins eitt samtal milli ^
tveggja einstaklinga í verkinu. Það er
á dauðastund þernunnar Unnar. Þá
tala þær Auður saman. Eftir að Unnur
er dáin, upphefjast eintölin aftur, sem
bendir óhjákvæmilega til hinna upp-
runalegu, grisku harmleikja.
í öðru lagi leikur hljóðfæraflokkur-
inn hlutverk sem slagar upp í það að
vera jafn þýðingarmikið og hlutverk
söngvaranna - og er það kannski og
jafnvel meira, ef betur er að gáð, vegna
þess að hann spilar frá upphafi til
enda, en ekki bara millispil og undir-
leik, eins og í hinni hefðbundnu óperu.
Og er þá mikið sagt, vegna þess að
hlutverk söngvaranna er æði mikið og
erfitt.
Nú, ef við skilgreinum tónlistina sem^
slika, óháða óperuforminu og hefðum
þess, þá getum við lýst þessari tónlist
sem mjög persónulegri og markvissri
leit tónskáldsins að tónmáli sem á sér
ekki neina augljósa hliðstæðu eða fyr-
irmynd.
Þetta er spuni, líkt og skrifaður í
fast að því dáleiðslu ástandi, þar sem
farið er með alla eðlisþætti tónlistar-
innar óhikað út á ystu nöf, hvort held-
ur um er að ræða tónhæð, styrkleika,
hljóðfæraval, hljóðfæranotkun, áferð
eða textúru, nótnagildi, eða það sem
kalla mætti áfanga - sem er vægast
sagt stórbrotið.
Þar með er ekki sagt að verkið sé
fráhrindandi eða þurrt á manninn eða
akademískt. Það eru undurfagrir kafl-,*
ar í verkinu, sem verða enn fegurri
fyrir þær sakir að þeir standa í mikil-
úðlegu umhverfi.
Þessir þættir verksins höfða beint
til allra, hvar sem þeir eru annars í
sveit settir músíklega séð, þ.e.a.s. óháð
fordómum.
Ég held að Atli hafi að sumu leyti
reynt að fara fram úr sér og ef til
vill hefur honum tekist það. Þess vegna
hvet ég alla sem hafa áhuga á tónlist
að láta þetta tækifæri ekki úr greipum
sleppa.
Þeir sem voru svo ljónheppnir að ^
vera viðstaddir þegar Tíminn og vatn-
ið var frumflutt á Listahátíð 1994, eiga
aldrei eftir að sjá eftir því. Ég held
að það sama gildi um Tunglskinseyj-
una.“
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 17. MAÍ 1997 1 Tt