Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.1997, Side 20

HUGMYNDAAUÐGIOG
VANDAÐ HANDBRAGÐ
A morgun veróur opnuó sýning á skartgripum eftir
56 norræna gulismiói í sýningarsölum Norræna
hússins. JÓHANN HJÁLMARSSON ræddi vió Ófeig
Björnsson af þessu tilefni og blaóaói í fyrstu bók-
inni sem er helguó norrænni skartgripalist.
Morgunblaðió/Ásdís
HÁLSSKRAUT eftir Elsie-Ann Hochlinfrá Noregi.
DANSKI gullsmiðurinn Jan Lohman
setur upp sýninguna í Norræna
húsinu ásamt Ofeigi Björnssyni
gullsmið. Jan Lohman og norski
gullsmiðurinn Konrad Mehus eru hug-
myndasmiðir sýningarinnar. Lise Funder
listfræðingur frá Danmörku hefur annast
skipulagningu sýningarinnar og er sýningar-
stjóri. Fulltrúar íslands í Fyrsta norræna
skartgripaþríæringnum eru Katrín Didriks-
en og Ófeigur Björnsson.
Sýningin var fýrst opnuð við hátíðlega
athöfn í Listiðnaðarsafninu í Kaupmanna-
höfn í janúar 1996. Leiðin hefur síðan legið
til Noregs, Finnlands og Svíþjóðar og hing-
að kemur sýningin frá Álaborg. Héðan fer
hún til Stokkhólms og henni lýkur í Berlín.
Sýningin hefur hvarvetna vakið mikla
athygli og hlotið góða aðsókn. Aðsóknarmet
var slegið í Kaupmannahöfn, en þangað
komu 28.000 gestir. Vegna áhuga í öðrum
löndum hafa hliðstæðar sýningar verið sett-
ar upp í Frakklandi og Kanada.
Eins og yfirskrift sýningarinnar, Fyrsti
norræni skartgripaþríæringurinn, gefur til
kynna er tilgangurinn sá að efna á þriggja
ára fresti til sýningar á því athyglisverðasta
á sviði gullsmíða á Norðurlöndum hveiju
sinni, að mati dómnefndar.
Skartgripirnir eru afar fjölbreyttir að
formi og efnisvali. „Listræn hönnun og
vandað handverk hafa löngum verið aðals-
merki norrænnar skartgripagerðar og þess
gætir í ríkum mæli hjá þeim gullsmiðum
sem eiga verk á sýningunni,“ segir í kynn-
ingu.
í tengslum við sýninguna hefur verið
gefin út bókin Nordisk Smykkekunst. Hún
er 250 síður með 162 litljósmyndir og 42
svarthvítar ljósmyndir. Útgefandi er Nyt
Nordisk Forlag Arnold Busck. í bókinni eru
greinar eftir sérfróða menn um skartgripal-
Jst á Norðurlöndum, auk þess eru upplýs-
ingar um listamennina. Bókin er sú fýrsta
sem gefin er út sérstaklega um gullsmíðar
á Norðurlöndum.
Norrænir sjóðir hafa veitt styrk til sýning-
arinnar, m.a. Norræna ráðherranefndin,
Norræna list- og listiðnaðamefndin, Norska
menningarráðið, Menningarráð danska
ríkisins auk fleiri aðila.
Hugmyndaauógi norrænna hönnuöa
„Sýningin spannar vítt svið, sýnir hug-
myndaauðgi norrænna hönnuða sem byggja
á vönduðu handbragði,“ segir Ófeigur
Bjömsson gullsmiður. Þegar hann er spurð-
ur um hvort það sé eitthvað sem Norður-
landaþjóðimar eigi sameiginlegt í skart-
gripagerð er svarið að hefðin sé kannski
hið vandaða handbragð sem hefur einkennt
norræna skartgripagerð. „Aðalsmerki nor-
rænnar listhönnunar er að höndla einfald-
leikann," segir Ófeigur, „menn reyna að
forðast skreytilist."
Er listræn skartgripahönnun í vexti?
„Það er ánægjulegt að sjá hve gróskan
er mikil í skartgripagerð, það er sífellt unn-
ið í fleiri efni sem eiga fullan rétt á sér.“
BRJÓSTNÆLUR eftir Ófeig Björnsson.
Ófeigur bætti við: „í hönnun sinni á skart-
gripum em menn famir að nálgast verkefn-
ið án fyrirfram gerðra hugmynda um efnis-
val.“
Aðalsteinn Ingólfsson listfræðingur er
höfundur íslenska kaflans í Nordisk
Smykkekunst. Þrátt fyrir mikið umrót og
fjölbreytni í íslenskri skartgripagerð segir
hann að tveir meginstraumar setji nú mark
sitt á íslenskt nútímaskart. Hann talar um
annars vegar þaulhannað, sparlega formað
og þokkafullt skart og hins vegar mjög
frjálslegt, allt að því expressjónískt, úr
óhefðbundnum efnum og til óhefðbundins
brúks. Fulltrúa þess síðarnefnda telur hann
Ófeig Björnsson og Katrínu Didriksen og
smiði af yngstu kynslóð, en segir að þegar
best lætur slái þessum ólíku straumum sam-
an.
Þau Ófeigur og Katrín eru einu íslending-
amir á Þríæringnum. Katrín byggir á gam-
alli hefð í nútímalegum skartgripum sínum,
víravirki og kljásteinsvefnaði, Ófeigur aftur
á móti brýst undan hefðinni með áberandi
hætti, sérstaklega vegna þess hve efniviður
hans er óhefðbundinn: fjörugijót, fjaðrir og
leður em þar á meðal.
Menningarmálaráðherra Noregs, Turid
Birkeland, opnar skartgripasýninguna kl.
16 á morgun að viðstöddum Bimi Bjarna-
syni menntamálaráðherra og Rut Ingólfs-
dóttur. Sýningin verður opin daglega kl.
14-19 og henni lýkur 8. júní.
STÓRA STÖKKIÐ
MILLIALDA
NORRÆNA húsinu era um þessar mund-
ir sýnd líkön af Svíþjóðarbátum sem
komu til íslands fyrir hálfri öld. Einnig
era sýnd líkön af eldri og yngri skipum
og ljósmyndir. Líkönin gerði Grímur Karls-
son skipstjóri í Njarðvík, en hann á mikið
safn af skipslíkönum sem hann hefur gert.
Grímur var spurður um þetta áhugamál
sitt. Hann sagði að það væri eldgamalt.
Svíþjóðarbátamir væru þáttur í sögu þjóðar-
innar og hluti af nýsköpun.
Hann benti á að á sýningunni væra tvær
myndir af árabátum að taka land í Grinda-
vík. Á milli áraskipanna og Svíþjóðarbát-
.^jnna væra ekki nema 21 ár. Í Grindavík
hefði hafnleysið að vísu verið sérstaklega
bagalegt. Menn sem hefðu verið um tvítugt
á árabátunum hefðu verið komnir á Sví-
þjóðarbátana rúmlega fertugir. Þeir „fara
milli alda á tuttugu árum“, eins og Grímur
orðaði það.
„í kreppunni höfðum við ekki neitt“, sagði
Grímur. „Á stríðsáranum urðum við mold-
ríkir. Mokafli var og toppverð fékkst fyrir
aflann og við gátum ekki eytt neinu.“ Grím-
ur segir að margir bátanna hafi verið vísir
að þeirri stórútgerð sem síðar varð og stend-
ur enn í dag. „Nýsköpunin hófst þarna,
•þarna tókum við stóra stökkið í því að afla
okkur atvinnutækja.“
Grímur segir að allt hafi gerst á þessum
tíma og gaman sé að rifja þá upp. Þeir
hafí verið ótrúlegir og sömu aðstæður séu
Grímur Karlsson skip~
stjóri hefur unnió aó
geró skipslíkana lengi
og sýnir nú árangurinn
í Norræna húsinu.
Hann sagói JÓHANNI
HJÁLMARSSYNI frá þeim
árum þegar nýsköpun
hófst í þjóófélaginu eftir
myrkar aldir, stóra
stökkið var tekið.
óhugsanlegar. Þetta vora fímm ár, 1940-45,
svokölluð hemámsár. Hann lýsir tímabilinu
þannig að allur heimurinn hafi borist á bana-
spjót, mest áhersla var lögð á að framleiða
hergögn og menn vora í vandræðum með
mat.
íslendingar faeddu Englendinga
Að sögn Gríms fengu Englendingar 40%
af öllum físki sem þeir neyttu frá íslending-
um og Færeyingar tóku þátt í að flytja
hann á skútum sínum. íslendingar voru þá
130.000. Hafið var vígvöllur og tók sinn
toll af íslendingum eins og öðram. Helga
EA 2 stundaði tundurduflaveiðar og sökkti
104 duflum á áranum 1943-44.
Grímur vill ekki gera mikið úr hagleik
sínum sem er augljós þeim sem skoða sýn-
inguna. Hann segist hafa gripið í þetta á
sjómennskuáranum þegar hann var í iandi
og eftir að hann hætti á sjónum. Gaman
hafi verið að gera líkön gömlu bátanna; rifj-
ast hafi upp fyrir sér gleymdar sögur. „Saga
skipanna er saga okkar sjálfra og er merki-
leg og verður æ merkilegri þegar frá líður“,
segir Grímur. Hann er greinilega ánægður
með að geta átt þátt í gerð heimilda um
„mestu uppgangstíma sem þjóðin hefur lif-
að“ og spyr: „Hvemig gátu íslendingar
komist af í gegnum aldir, skó- og veijulaus-
ir?“
Þú lítur á þetta starf þitt fyrst og fremst
sem björgun heimilda?
„Ég legg mitt af mörkum til þess. Ef við
eram ekki klárir á sögunni vitum við ekki
hvar við stöndum og hvert við viljum stefna.
Gerð skipslíkananna er hluti af því hvar við
vorum“, sagði Grímur Karlsson.
Sýningin sem er í anddyri Norræna húss-
ins stendur til 10. júní og er opin daglega
kl. 9-19, nema sunnudaga frá 12-19. Að-
gangur er ókeypis.
-,20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 17. MAÍ1997