Lesbók Morgunblaðsins - 06.09.1997, Síða 4

SIGURÐUR Guðmundsson var
annar í röð þeirra íslendinga
sem fyrstir nutu háskóla-
menntunar í byggingarlist í
upphafi aldarinnar, næstur á
eftir frumhetjanum, Guðjóni
Samúelssyni. Árið 1925 hóf
hann rekstur fyrstu einka-
reknu arkitektastofunnar hér á landi og starf-
rækti hana allt tii dauðadags árið 1958, sein-
ustu tuttugu árin í samvinnu við Eirík Einars-
son arkitekt. í rúma þijá áratugi var Sigurður
einn helsti leiðtogi í stétt íslenskra arkitekta
og með verkum sínum hafði hann mikil áhrif
á þróun íslenskrar húsagerðarlistar. Nú um
helgina verður opnuð í miðrými Kjarvalsstaða
sýning með teikningum, ljósmyndum og líkön-
um af helstu verkum hans.
Sigurður Guðmundsson fæddist 4. maí 1885
á Syðri-Hofdölum í Skagafirði. Foreldrar hans
voru Ingibjörg Sigurðardóttir frá Efstabæ í
Borgarfirði og Guðmundur Pétursson, bóndi
og hreppstjóri á Hofdöium. Sigurður var af
hagleiksmönnum kominn og aðstæður hans í
bernsku voru hagstæðar til menntunar og
þroska. Ömmubróðir hans í föðurætt og al-
nafni var Sigurður Guðmundsson málari.
Árið 1904 hóf Sigurður nám við Hinn al-
menna menntaskóla í Reykjavík og lauk gagn-
fræðaprófi árið 1907. Hann stundaði áfram
nám til stúdentsprófs, allt til þess að hann
ákvað að læra arkitektúr, en á þeim tíma var
stúdentspróf ekki skilyrði við inngöngu í arki-
tektadeildir erlendra listaskóla. Árið 1915
sigldi Sigurður til Kaupmannahafnar og innrit-
aðist í arkitektadeild Listaakademíunnar. Þar
stundaði hann nám meira og minna til ársins
1925, án þess þó að ljúka fullnaðarprófi. Fjár-
hagur var þröngur og jafnhliða skólanum vann
Sigurður fyrir sér á teiknistofum í Kaup:
mannahöfn og einnig sem blaðamaður. I
Reykjavík og Kaupmannahöfn komst Sigurður
í kynni við ýmsa merkustu listamenn sinnar
kynslóðar á sviði bókmennta og myndlistar
og skrifaðist hann á við marga þeirra.
Norreen klassík
Á námsárunum við Listaakademíuna í
Kaupmannahöfn frá 1915 til 1925 komst Sig-
urður Guðmundsson í kynni við norræna klas-
sík, sem þá var ríkjandi stefna í byggingarlist
á Norðurlöndum og einkenndi m.a. fyrstu
verk arkitektanna E.G. Asplund og Alvars
Aalto. Áhrif stefnunnar eru auðsæ í fyrstu
verkum Sigurðar er hann teiknaði á árunum
1925-30, svo sem Barnaskóla austurbæjar
og innréttingu Reykjavíkur Apóteks í Austur-
stræti 16. Sigurð má með réttu kalla eina
íslenska fulltrúa norrænnar klassíkur, þar sem
Guðjón Samúelsson var undir áhrifum af sög-
ustíl og þjóðernisrómantík aldamótaáranna.
Þeir arkitektar sem næstir komu á eftir Sig-
urði hófu ekki nám fyrr en um 1927, þegar
norræna klassíkin var að víkja fyrir funksjóna-
lismanum. Þessi staðreynd gefur verkum Sig-
urðar frá árunum 1925-30 sérstakt gildi í
íslenskri húsagerðarsögu.
Þegar Sigurður Guðmundsson kom heim til
starfa að loknu námi var þróun byggingar-
og skipulagsmála skammt á veg komin hér á
landi og mörg erfið verkefni biðu úrlausnar.
Fáir þekktu til starfa arkitekta og oft var við
skilningsleysi og fordóma að glíma. Einungis
einn háskólamenntaður arkitekt var starfandi
á íslandi um það leyti, Guðjón Samúelsson,
sem skipaður var húsameistari ríkisins árið
1920. Hafði hann tekið við því starfi af Rögn-
valdi Á. Ólafssyni, sem lést úr berklum langt
fyrir aldur fram árið 1917. Auk Guðjóns störf-
uðu í Reykjavík nokkrir iðnaðarmenn með
framhaldsmenntun í byggingafræðum og
unnu við að teikna íbúðarhús og atvinnuhús-
næði. Strax eftir að Sigurður kom heim árið
1925 hóf hann rekstur sjálfstæðrar arkitekta-
stofu að erlendri fyrirmynd og var hann braut-
ryðjandi í þeim efnum hér á landi. Var hann
einn jafnan nefndur Sigurður arkitekt áður
en það orð varð almennt viðtekið starfsheiti.
A þriðja áratug aldarinnar var steinsteypa
orðin algengasta byggingarefni hér á iandi. Á
þeim tíma var notkun hennar útbreiddari hér
en í nálægum löndum. Tii marks um þetta
segist Sigurður Guðmundsson í viðtali lítt
hafa kynnst notkun steinsteypu í námi sínu í
Danmörku. Hann tók þó brátt að beita sér
fyrir nýjungum á sviði múrverks og steypu-
tækni í fyrstu húsum sínum. Meðal þeirra var
grófhúðun steyptra útveggja með svonefndu
perluákasti. Þá aðferð notaði hann fyrst í
húsinu á Laufásvegi 70 (1927). Dökkur, ólitað-
ur perlumúr einkenndi mörg af fyrstu verkum
Sigurðar, en mörg þeirra húsa hafa síðar ver-
ið máluð. Önnur nýjung sem fyrst var reynd
í sama húsi var járnbending steypu í veggjum,
sem fyrir vikið urðu þynnri en áður hafði tíðk-
ast. A árunum 1926-30 teiknaði Sigurður
nokkur fleiri íbúðarhús í Reykjavík í anda
norrænnar klassíkur. Sakir einfaidleika og
fágaðs útlits skáru þau sig úr þeim skrautlega
stíl sem þá einkenndi reykvísk steinsteypu-
Ljósmynd/Pótur Sörensson.
INNRÉTTING Reykjavíkur Apóteks (1928-30). Lyfjabúðin hefur einstakt listsögulegt gildi þar sem hún er eina heilsteypta innrétting-
in hér á landi með skýrum einkennum norrænnar klassíkur.
SIGURÐUR
ARKITEKT
EFTIR PÉTUR J. ÁRMANNSSON
Síóla árs 1929 teiknaói Siguróur fyrsta íbúóarhús
hér á landi eftir hugmyndum módernismans, hús
Ólafs Thors í Garóastræti 41, en bygging þess
markaói tímamót í íslenskri húsageróarsögu.
BARNASKÓLI Austurbæjar (1924-30). Fyrsta stóra verkefni Sigurðar Guðmundssonar
eftir að hann fluttist heim frá námi. Mjög var til hússins vandað og var það lengi talið
eitt fullkomnasta skólahús á Norðurlöndum. Fínlegar útfærslur við dyr og glugga mynda
mótvægi við reglufasta heildarmynd hússins.
Sigurður
Guðmundsson
hús. Útlitsmyndir
þessara húsa voru
flestar samhverfar
um miðju, vegg-
fletir sléttir og
giuggagerðir
byggðar upp með
margfeldi sömu
grunneiningar.
Formið var í flest-
um tilvikum ein-
faldur teningur og
lítið um útskot og
útbyggingar. Hús-
in höfðu hreinan
heildarsvip og yfir-
veguð hlutföll þar
sem engu var ofaukið. Dæmi um þetta eru
húsin Asvallagata 14, Bergstaðastræti 74-
74A og 75, Fjólugata 1, Hringbraut 26 og
Laufásvegur 63, 70, 73 og 75.
Funksjónalismi
Síðla árs 1929 teiknaði Sigurður fyrsta íbúð-
arhús hér á landi eftir hugmyndum módernis-
mans, hús Ólafs Thors í Garðastræti 41, en
bygging þess markaði tímamót í íslenskri húsa-
gerðarsögu. í greinum um list þessa tímabils
hafa þau Hörður Ágústsson og Júlíana Gott-
skálksdóttir bent á þá áhugaverðu staðreynd
að hér á landi ruddi funksjónalismi í arkitektúr
sér til rúms mun fyrr en módernismi í öðrum
greinum sjónlista.12) Þessi athyglisverði vaxt-
arbroddur íslenskrar nútímalistar í upphafi
heimskreppu birtist með einna skýrustum hætti
í nokkrum íbúðarhúsum sem hönnuð voru á
teiknistofu Sigurðar Guðmundssonar á árunum
1929-33. Hin nýju viðhorf sem einkenndu
þessi hús áttu sér alþjóðlegar rætur en þau

4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 6. SEPTEMBER 1997