Lesbók Morgunblaðsins - 06.09.1997, Qupperneq 6

e
ILANDI þar sem miðnætursólin skín,
sumarlangt, haustin eru gullin og
birtan blá. Þar sem jökullinn er und-
ir jörðinni, alltaf, og veturinn er
hvítari en hvítur með nótt sem er
svartari en nótt. Þar eru hreindýrin
þarfasti þjónninn og hrossin gegna
hlutverki sauðfjár. Þar eru demantar
og gull og járn og kol í jörðu. Samt
drýpur ekki smjör af strái. Þar berst fólkið
fyrir lífi sínu og list sinni, engu síður en
hér. Landið er Jakútía, hinum megin á
hnettinum í norðaustur. En í dag hefur Jak-
útía færst okkur nær, opnað gægjugat inn
í sinn sérstæða og heillandi heim, með átak-
inu ÍSJAKI, sýningum á myndlist, í þeirri
von að hér megi verða til upphaf að menn-
ingarstarfi tveggja lítilla þjóða, Islendinga
og Jakúta. í tilefni af því verða þijár sýning-
ar opnaðar í Reykjavík í dag; í Ráðhúsinu,
Nýlistasafninu og MÍR-salnum. Það eru jak-
útsku listamennirnir Nikolai Pavlov og Yuri
Spiridonov sem sýna verk sín, ásamt þeim
Kjuregej Alexöndru Argunovu, sem búsett
er hér á landi og sonum hennar Jóni og Ara
Alexander Evais Magnússonum og Ragnari
Axelssyni ljósmyndara.
Þeir Nikolai og Yuri eru komnir um lang-
an veg með sín undurfögru verk og sýna
okkur heim sem er heillandi, jafnvel þótt
hann sé enn kaldari en okkar eigin.
Nikolai Pavlov sýnir olíumálverk í Nýlista-
safninu og í Ráðhúsinu sýnir Yuri Spiridonov
olíu- og grafíkverk.
Þau eru ekki mörg árin síðan Jakútíumenn
öðluðust frelsi til að ferðast og fara með
verk sín á milli landa, en frelsið hefur engu
að síður þann þrönga ramma sem fjármagn
setur og því væri synd að segja að jakútskir
listamenn séu stöðugt á faraldsfæti. Engu
að síður eru þeir Nikolai og Yuri þekktir
utan síns heimalands. Nikolai hefur sýnt í
Austurríki, Japan, Mongólíu og Alaska. Hann
á marga aðdáendur í Japan og selur mikið
af verkum sínum þangað. Júrí hefur haldið
sýningar í Noregi, Svíþjóð, Japan, Alaska og
Grænlandi og segja þeir félagar að seinni
árin hafí verið mikið samband milli Jakútíu
og Alaska. Auk þessa hafa þeir sýnt um
„allt“ Rússland, þar með talið oft í Moskvu
og Pétursborg.
Báðir hafa þeir verið kennarar við mynd-
Iista- og handíðaskólann í Jakútskborg í
meira en tíu ár og Yuri er í dag rektor við
þann skóla en Nikolai stómar galleríi í eigu
borgarinnar. Þegar þeir eru spurðir hvernig
aðstæður séu fyrir myndlistarmenn í þeirra
heimalandi, segja þeir að tímarnir núna séu
mjög erfiðir.
„Þetta hefur versnað mjög mikið á síðustu
árum,“ segja þeir og Yuri bætir við: „Efna-
hagslega er allt miklu verra en andlega betra.
Fijálsræðið er meira, við fáum að ferðast og
halda sýningar erlendis, en það er varla fram-
kvæmanlegt nema þjóðimar sem við heim-
sækjum taki stóran þátt í kostnaðinum."
Nikolai lagði stund á myndlist við myndlist-
arakademíuna í Leníngrad og Yuri við mynd-
listarkennaraháskólann í sömu borg. Þeir
segja rússneska myndlistarhefð þessarar ald-
ar hafa verið bundna við realismann og svo
sé enn, en þó sé það að breytast.
isstyttur og breyttir timar
Yuri segist aldrei hafa einskorðað sig við
einhveija eina ákveðna stefnu í myndlistinni.
„Ég prófa mjög margt; auk olíu- og grafík-
verka vinn ég með blandaða tækni, abstrakt-
verk og fleira, auk þess sem ég vinn styttur
úr ís í samvinnu við aðra myndlistarmenn.
„Ég er fæddur og uppalinn í Norður-Jakútíu,
þar sem eru öðruvísi lifnaðarhættir en hjá
öðrum Jakútum. Mitt fólk býr í tjöldum og
flytur á milli svæða og ræktar hreindýr.“
Hann sækir því myndefni sitt til túndrunnar;
í hreindýrin, tjöldin, ísinn og snjóinn, hunda-
sleðana og bláu norðurbirtuna. Hins vegar
hefur hann búið í Jakútskborg í tuttugu ár,
eða frá því hann lauk námi við kennarahá-
skólann í Leníngrad. Þegar hann er spurður
að því hvort myndlistarmenn geti lifað af list
sinni í Jakútíu, hristir hann höfuðið.
„Áður voru listamenn ríkisstyrktir og
gerðu samninga um stór verk sem ríki og
einstaklingar keyptu. Þeim var séð fyrir
vinnuhúsnæði og þeir fengu efni (olíu og
striga) á vægu verði. En þetta er allt búið.
Hins vegar höldum við allir áfram að vinna,
halda sýningar, koma verkum okkar á fram-
færi. En salan er mjög, mjög lítil vegna þess
að fólk hefur enga peninga. Ástandið er svo
erfitt að það er ekki hægt að sjá fjölskyld-
unni fyrir eðlilegu lífi með verkum sínum.
Þess vegna stunda allir myndlistarmenn aðra
vinnu í dag, til dæmis kennslu. Síðan reynum
við að fá verkefni við að mála fyrir einstakl-
inga, fyrirtæki og stofnanir.“
f. _■ -

..
NIKOLAI Pavlov og Yuri Spiridonov.
Morgunblaóið/Rax
BLÁA
NORÐUR-
BIRTAN
Isjoki er heitið á menningarsamstarfi milli Islands
og Jakútíu sem í dag mynda tengsl meó þremur
myndlistarsýningum í Reykjavík. Af því tilefni ræddi
SÚSANNA SVAVARSDÓTTIR vió þá Nikolai Pavlov
og Yuri Spiridonov um land þeirra og list.
„Fyrir utan að framfleyta fjölskyldunni,
þurfum við líka að halda úti vinnustofu, auk
þess að sjá um allan efniskostnað sjálfir,"
segir Nikolali. „Áður var efnið niðurgreitt en
í dag er það mjög dýrt, auk þess sem það
er mjög erfitt að flytja það til Jakútíu. Núna
þurfum við Iíka að borga hita og rafmagn,
bæði heima hjá okkur og á vinnustofunni.
Áður borgaði ríkið þetta allt saman.
Enda vilja margir fá kommúnismann aft-
ur. Það er mjög mikil barátta á milli kommún-
ista og sósíaldemókrata. En það verður aldr-
ei snúið til baka nema með blóðsúthellingum."
„Kosturinn við þetta nýja kerfí er að við
erum fijálsari,“ segir Yuri. Nikolai tekur
undir það: „Við getum sagt okkar meiningu
og málað okkar meiningu og ferðast ef við
finnum peninga til þess. Áður þurftum við
að mála eftir skipunum; portrett af leiðtogum
og annað í þeim dúr.“
Þeir Nikolai og Yuri segja mun fleiri leggja
stund á myndlist í Jakútíu en áður var. „Og
myndlistarmennirnir okkar eru í öllum teg-
undum myndlistar; abstrakt, súrrealisma,
nýlist og konseptlist. Gamli skólinn, sem
Nikolai hefur haldið sig við, leggur áherslu
á fína realismann."
Yuri: „Nýlistin er bara upprifjun á því sem
var í gamla daga, rétt eins og realisminn var
upprifjun á gullöldinni í myndlist, endurreisn-
inni á 16. öld.“ Hann segir konseptlist og
gjörninga njóta mjög mikilla vinsælda í Jakú-
tíu og svo hafi alltaf verið. „Á sovéttímanum
var hins vegar næstum bannað að mála ab-
straktverk. Það var talið að þau væru vest-
rænt hugarfar og hnignun. Núna er meiri
áhersla á fínni málaratækni og ekki gert upp
á milli abstrakt og realisma."
Nótlúran og realisminn
Nikolai kemur frá miðsvæði Jakútíu, frá
sama svæði og Kjuregj Alexandra, sem við
Islendingar höfum fyrir margt löngu farið
að líta fremur á sem íslending en Jakúta.
Þau Nikolai koma reyndar frá sama þorpi
og voru saman í skóla. Þorpið þeirra er ekki
langt frá höfuðborginni, bara hinum megin
við fljótið Lenu, sem hefur haft mikil áhrif
á myndsköpun Nikolais. Það er hins vegar
erfítt að gera sér grein fyrir því hvað er langt
frá og stutt frá í Jakútíu sem er þijátíu og
fimm sinnum stærra land en ísland. Nikolai
segist mest hafa fjallað um mannlífið í sveit-
um í myndum sínum; fólkið sem bjó á sa-
myrkjubúunum, náttúru, vinnu og lífsstíl. Á
síðari árum hefur hann færst í auknum
mæli yfir í vetrarmyndir og náttúrumyndir
í staðinn fyrir mannamyndir.
Aðspurðir um sýningaraðstöðu í Jakútíu
og kostnaðinn af sýningahaldi segja þeir
Nikolai og Yuri að í sumum sýningarsölum
þurfi myndlistarmenn ekkert að greiða fyrir
aðstöðuna, en í öðrum sé vægt verð. Yuri
stjórnar galleríi sem er í eigu borgarinnar
og segir eldri málara ekki borga fyrir að
halda sýningar en yngri málarar borgi sem
svarar 14.000 krónum íslenskum fyrir mán-
uðinn. Ástæðuna segir hann vera tvær; í
fyrsta lagi þá, að yngri myndlistarmenn eigi
auðveldara með að selja verk sín, þeir hafi
meira úthald til að standa í þessu argaþrasi.
í öðru lagi segir hann eftirlaunaaldur í Jakú-
tíu vera 55 ár fyrir karlmenn og 50 ár fyrir
konur. Þetta kann að hljóma vel í eyrum
okkar sem megum vinna til sjötíu ára ald-
urs, en þessi lági eftirlaunaaldur helgast af
því að Jakútar ná almennt ekki háum aldri,
eða 60-70 árum. Segja þeir Nikolai að Juri
að slysum hafa fjölgað verulega, morð séu
orðin mjög tíð með breyttu efnahagsástandi
og vegna mengunar landsins, vegna tilrauna
með sprengjur í gegnum tíðina, séu krabba-
mein og kransæðastífla mjög mikið vanda-
mál. Hins vegar eru Jakútar ólíkir öðrum
norðurþjóðum að því leyti að sjálfsmorðstíðni
er lág.
„Við höfum hins vegar mjög hátt fæðingar-
hlutfall," segir Yuri. „Hjá okkur er mjög
mikil gleði og hamingja yfir hverri fæðingu.
Þetta er harðbýlt land og við viljum að fólki
fjölgi til að byggja landið. Einkum vegna
þess að í dag streymir unga fólkið í burtu,
til útlanda, til að læra. Þetta fólk er mjög
duglegt að koma sér áfram og margt af því
kemur ekki aftur heim. Áður mátti aldrei
einu sinni hugsa um að fara vestur fyrir járn-
tjaldið.
Við vitum að við hvorki höldum í unga
fólkið okkar né fáum það til baka, nema
aðstæður breytist. Til að svara menntun-
arkröfum unga fólksins er búið að stækka
háskólann í Jakútskborg, fjölga byggingum
til að geta tekið við fleiri nemendum. Það
er líka búið að byggja mikla íþróttahöll á
vestræna vísu þar, auk nútímasundlaugar
og skautahallar. Auk þess er búið að byggja
nýtt sjúkrahús til að þjóna landsbyggðinni.
Þar er öll nýjasta tækni fyrir hendi. Við
fengum fyrirtæki í Austurríki til að byggja
sjúkrahúsið og það er vel búið góðum tækja-
búnaði frá Italíu, Bandaríkjunum og Þýska-
6 1ESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/IISTIR 6. SEPTEMBER 1997