Lesbók Morgunblaðsins - 06.09.1997, Blaðsíða 17

ViNÁTTA eftir Gunnar R Gunnarsson
MÁLVERK eftir Jón Hermannsson
STYTTUR eftir Hallstein Sigurðsson
urinn, Peter Shapiro, fæddur í Rússlandi af
bandarískri móður og rússneskum föður, en
býr nú í úthverfi Washington D.C., höfuðborg
Bandaríkjanna. í San Francisco sýndi hann
sex verk; þrjár styttur og þrjár lágmyndir
(veggmyndir), þá síðustu gerði hann á þessu
ári af varaforseta Bandaríkjanna, A1 Gore,
en henni fylgdi viðurkenningarskjal frá vara-
forsetanum. Peter hefur notið margháttaðrar
viðurkenningar fyrir verk sín í báðum ætt-
löndum sínum. Hann hefur gert yfir þúsund
myndir, styttur og lágmyndir af stjórnmála-
mönnum, geimförum, skáldum, listamönnum,
heimspekingum, íþróttagörpum og vísinda-
mönnum. M.a. stendur Beethoven-mynd eftir
Peter í öndvegi samnefnds salar í Bolshoj-
óperunni og í ráði er að kunn og áhrifarík
mynd hans af Sakharov verði sett upp í
Washington D.C. á torginu sem kennt er við
þennan hugdjarfa baráttumann mannréttinda
og frejsis. Listamaðurinn hefur tvívegis kom-
ið til íslands og verk hans verið sýnd í Gall-
eríi Sævars Karls Ólasonar við Bankastræti
við lof gagnrýnenda. Eitt merkisverk Peters
Shapiro er „Pendulum of life“ gert í tilefni
fundar þeirra Reagans og Gorbatsjevs í
Reykjavík 1986. Þetta verk var sýnt á sam-
sýningu með Sigrúnu Jónsdóttur í Washing-
ton D.C. vorið 1996. Peter Shapiro hefur
gert brjóstmyndir af nokkrum Jrekktum ís-
lendingum, þ.á m. Thor Thors, Olafi Jóhann-
essyni, Birni Ólafssyni, Halldóri Laxness og
Sveini Björnssyni (forseta ÍSÍ), svo og lág-
myndir allmargra, þ.á m. dr. med. Gunnlaugs
Claessen, brautryðjanda röntgenlækninga á
Islandi, og hafa margir orðið til að bera lof
á þau verk hans. Hann er nú að gera mynd
af Pétri J. Thorsteinson, fyrrverandi sendi-
herra og má vera að hann verði fenginn til
að gera fleiri myndir hérlendis.
Mats Wibe Lund, sá vel þekkti íslend-
ingur, fæddur í Noregi, sýndi 12
stórar og fallegar Ijósmyndir frá
ýmsum stöðum á Islandi, þar á meðal eina
sem var safn kynnismynda frá Vesturfara-
setrinu á Hofsósi í Skagafirði. Myndir hans
sómdu sér vel á veggjum biðstofu klerkanna
þar sem allir, sem heimsækja þá, eiga leið
um. Með myndum Mats Wibe Lund hékk
mynd af heilögum Páli postula, og fannst
mér hlýlegt að hafa meistara Pál með okkur
á sýningunni. Tréskurðar-listamaðurinn
Gunnar R. Gunnarsson í Litlagerði, Reykja-
vík, sýndi þrjú verk fagurlega útskorin. ís-
lenska skjaldarmerkið, skartgripaskrín og
skjöld einn mikinn, sem kallast „Vinátta".
Verk þessi eru í eigu dóttur listamannsins,
Katrinar Trotter, McLean, Virginíu, sem góð-
fúslega lánaði gripina á sýninguna. Skjöldur-
inn „Vinátta" var gerður í tveimur eintökum,
annað fyrir Katrinu og hitt sem vinargjöf til
fyrrverandi sendiherra Bandaríkjanna á ís-
landi, Parker-Borg. A sýningunni voru þijár
styttur eftir Hallstein Sigurðsson, mynd-
höggvara í Reykjavík. Þær sómdu sér vel,
þótt ekki væru þær jafnstórar og stytturnar
hans í Gufunesinu. Rabby Ragnarsson
(Hrafnhildur Ágústsdóttir, hjúkrunarfræð-
ingur frá Reykjavík), sem nú býr í New York,
stundaði fyrst nám í Myndlistarskóla Reykja-
víkur og síðar hjá Tiffany, New York, sýndi
fimm glerlistaverk í „TiffanystiT, fíngerð og
áhrifarík. Þau tala enn til mín. Sigrún Jóns-
dóttir, stundum kölluð kirkjulistakona, sýndi
sextán verk, og er þetta fjórða sýning henn-
ar í Bandaríkjunum á tæpum tveimur árum.
Hún hélt stóra sérsýningu í Seattle haustið
1995, samsýningu í Washington, D.C. vorið
1996 og sérsýningu í Tacoma.Washington
State, í oktober - nóvember 1996. Verk Sig-
rúnar eru stór og stórbrotin. Mesta athygli
vakti „Heimskringla - Snorraminni" og stóru
verkin „Vegurinn, sannleikurinn og lífið“,
„Stýr mínu fari“, „Eldgos" og höklarnir,
hannaðir af snilld. Þessi verk eru einstök
listaverk og eru Sigrúnu, landi og þjóð til
sóma. Við hátíðlega opnun sýningarinnar í
Old St. Mary’s dómkirkjunni, þjónuðu þrír
klerkar, þar á meðal séra William E. Swing
biskup Kaliforníu, sem hélt ræðu, mælta af
munni fram og lagði út af verkum Sigrúnar,
„Vegurinn, sannleikurinn og lífið" og „Stýr
mínu fari“, þar sem hann sá spor í sandinum
sem leiddu upp brattann til hærri heima, en
þessi tvö stórverk héngu hvort sínum megin
kórdyra meðan á messu stóð. En hver voru
upptök þessarar sýningar í San Francisco?
S
síðustu viku júlí 1996 komu fimm mæðgur
frá Kaliforníu í heimsókn til íslands. Sú
elsta, amman Vivian Hansen, er af íslensk-
um ættum og langaði að heimsækja land for-
feðra sinna „áður en ég verð gömul“ eins og
hún orðaði það. Hún varð 79 ára daginn eftir
að þær mæðgur komu til íslands í leit að for-
feðrunum. Dætur hennar eru Debbie Hansen
og Peggy Olsen, sem var með dætur sínar,
Kirstin 16 ára og Stephanie 14 ára, með sér.
Peggy býr í bænum Hillsborough, sem er við
San Franciscoflóa, með sínum ágæta manni,
George Olsen, og dætrunum tveimur. Ná-
grannakona Peggy er Dorothy Carthwright,
mörgum íslendingum að góðu kunn. Dorothy
hafði hringt til vinkonu sinnar, Guðrúnar Jóns-
dóttur DuPont, sem búsett er í Kaliforníu en
dvelur oft í Reykjavík á sumrin, og beðið
hana að sjá um að vel yrði tekið á móti þess-
um konum á íslandi. Dorothy hafði áður hringt
í þessum tilgangi til íslands, þar á meðal til
frú Vigdísar forseta á Bessastöðum, en þær
þekkjast. Um hásumarið er fólk á íslandi oft
vant við látið. Frú Vigdís var farin frá Bessa-
stöðum og nýtt fólk að flytja inn, en Guðrún
var veik heima og gat ekki tekið á móti
mæðgunum og hringdi því í nágrannakonu
sína, Ástríði Gunnarsdóttur systur mína.
Ástríður var í fullri vinnu, auk þess sem hún
var með tvo ameríska gesti á sínum snærum
og bað mig að taka á móti þeim, sem var
ekkert mál, því ég er komin í endalaust helg-
arfrí. Mæðgurnar komu og fórum við með þær
í kvöldverð til Ingibjargar systur okkar í Breið-
holtinu. Við urðum fljótt vinir, sálufélagar og
jafnvel frænkur, því þótt Vivian vissi ekki
fyrir víst hvaðan af landinu forfeður hennar
komu, þá væru þeir frá einhveijum stað ekki
langt frá einhvejum „Hólar“, sem reyndust
vera Hólar í Hjaltadal, en mitt fólk er að
norðan. Forfeður mæðgnanna munu hafa búið
í Unadal í Skagafirði, en það er önnur saga
sem ég held að Valgeir Þorvaldsson í Vesturfa-
rasetrinu á Hofsósi ætli að gera verðug skil.
Bandaríkin eru stórt land, og merkilegt þykir
mér að Peggy Olsen, eldri dóttir Vivian, býr
í Hillsborough, rétt sunnan við San Francisco
og samliggjandi San Mateo, örstutt frá þeim
stað hvar annar ameríski húsgesturinn minn,
Daphne Erlendsson (dóttir Lárusar Erlends-
sonar frá Stóru Giljá í Húnaþingi) var fædd
og uppalin, í húsi föður síns sem nú er í eigu
Raynard’s Lárusar sonar hennar, og hvar ég
bjó fyrstu þrjár vikurnar af minni 37 ára
Bandaríkjavist, sem átti upphaflega að vera
aðeins eitt ár. Þær mæðgur fóru í viku hring-
ferð með rútu um ísland. Þegar þær komu á
Sauðárkrók, hringdu þær í Vesturfarasetrið á
Hofsósi. Valgeir staðarstjóri kom og sótti
þær, eða sendi Guðrúnu konu sína, sýndi þeim
staðinn, og fræddi þær um hverra manna þær
væru. Þau hjónin sýndu sannan skagfirskan
höfðingsskap og gestrisni og keyrðu þær svo
til baka til hótelsins á Sauðárkróki. Okkur
frændfólkinu líkaði vel við þessar amerísku
mæðgur, og buðum þeim í hanastélsveislu
þegar þær komu úr hringferðinni. Með okkur
í veislunni voru nokkrir vinir, þar á meðal
Sigrún Jónsdottir listakona, og maður hennar
Thorstein Folin frá Svíþjóð. Hjá Ingibjörgu í
Breiðholtinu hafði Peggy dáðst að batiklampa
eftir Sigrúnu. Ég sagði henni þá að á mínum
snærum hefði ég 15 listaverk Sigrúnar á sýn-
ingu í Tacoma í Washingtonfylki. Kannski
gætum við sýnt þau í San Francisco áður en ,'
ég sendi þau til baka til íslands?
Þegar þær Peggy og Sigrún hittust nú í
hanastélinu var afráðið að úr San Francisco-
sýningu yrði. Svo hlóðst í kringum þetta og
við komum upp átta manna samsýningu -
og einn bættist við á síðasta degi, Ragnar
Jónsson úr Reykjavík. Hann sýndi eitt mál-
verk, „Fólk á leið til himna“.
Auk listaverkanna og listamannanna sem
þátt tóku í sýningu þessari, höfðum
i við „menningar og upplýsingahorn"
þar sem voru ferða- og fræðslubæklingar um
Island. Bæklingarnir voru fengnir hjá sendi-
ráði Islands í Washington. Á vegg menningar-
hornsins héngu myndir teknar á Höfða-fund-
inum þegar þeir Reagan og Gorbatsjev þing-
uðu hér í október 1986. Þær voru fengnar
að láni hjá Reagansafninu í Siimi Valley,
Suður-Kaliforníu. Þar var líka stutt ágrip af
Vínlandsfundi Leifs Eiríkssonar með mynd
af Vínlandskortinu svokallaða, ágrip af sögu
kristnitöku á íslandi fyrir nær þúsund árum
og óðurinn „Imagining Iceland” eftir fyrrver-
andi sendiherra Bandaríkjanna á Islandi,
Parker Borg, sem tók vel í að vera boðinn
að vera með. Sýningin var undirbúin af Peggy
Olsen, í samvinnu við okkur Birnu Hreiðars-
dóttur. Birna var þýðandi okkar, ráðgjafi, og
ritstjóri og sú driffjöður, sem gaf sýningunni
byr. Peggy Olsen vann stórvirki, fyrst í að
finna sýningarsal sem ekki þurfti að borga ,
fyrir, því ekki var fjármagninu fyrir að fara;
hver eyrir kom úr okkar eigin vasa þótt við
reyridum aðrar aðferðir. Peggy útbjó, lét
prenta og sendi út boðskort og upplýsingar.
Hún fékk John Hermannsson til að teikna
bókamerki sem lágu frammi fyrir sýningar-
gesti. Sama teikning, sem er íslenskt mótíf
í fánalitunum, var notuð til þess að búa til
tvo langfána sem biöktu við hún hvor sínum
megin við aðaldyr Old St. Mary’s dómkirkj-
unnar meðan sýningin stóð. Peggy sá um og
kostaði þetta að öllu leyti svo og rausnarlega
móttöku fyrir fjölmarga opnunargesti, sem
voru margir frammámenn af svæðinu við San ?
Francisco flóa. Þar var frú Dorothy Cart-
hwright með syni sínum Robert Carthwright,,
konsúl íslands í San Francisco. Frú Dorothy
er afkomandi Stoneson bræðranna þekktu
sem byggðu m.a Stonestown í San Franc-
isco. Við opnunina voru einnig Gunnhildur
Lorensen fyrrverandi konsúll, séra William
E. Swing biskup Episcopal biskupsdæmis
Kaliforníu, séra John J. Foley prestur Old
St. Mary’s dómkirkjunnar og fleiri höfðingjar
sem ég kann ekki að nefna.
Sýningin var opnuð með hátíðlegri at-
höfn í Old St. Mary’s dómkirkjunni,
sem mun vera elsta kaþólska kirkjan
í San Francisco. Athöfnin í kirkjunni var
sérlega hátíðleg og fannst mér merkilegt að
einn af prestunum þremur sem þjónuðu fyrir
altari, var ekki kaþólskur heldur lútherskur,
séra William E. Swing. Heimakirkja hans,
Grace dómkirkjan, er aðeins spölkorn frá Old
St. Mary’s dómkirkjunni en þrátt fyrir það
hafði séra Swing biskup ekki áður komið til
dómkirkjunnar kaþólsku. Hann hafði þó ferð-
ast kringum hnöttinn og átt viðræður við
alla helstu trúarleiðtoga heims, í því skyni
að finna farveg þar sem öll trúarbrögð jarðar
gætu runnið saman, í stað þess að berast í
sífellu á banaspjótum. Þegar ég sat undir
þessum fagra söng í þessari fallegu kirkju,
með öllu þessu góða fólki, fannst mér að eit-
hvað merkilegt hefði gerst. Tveir merkis-
menn, frammámenn í sömu borg, og leiðtog-
ar sinna safnaða, prestur og biskup, sem
þjónuðu kristnum kirkjum, nánast hlið við
hlið, kaþólskur og mótmælandi, sungu messu
saman, en höfðu aldrei fyrr heimsótt hvor
annan. Ferðin umhverfis jörðina í leit að sam-
eiginlegum farvegi var á enda, því uppsprett-
an var við bæjardyrnar heima. Öllu þessu
kom Peggy Olsen af stað af því að móðir
hennar var forvitin um forfeður sína. En hún
mun vera afkomandi bláfátæks bónda norðan
úr Skagafirði. Hann og hans börn fengu
Ameríkufargjaldið greitt úr hreppspyngjunni
nyrðra, því sveitin sá sér ekki fært að fram-
fleyta þessari blásnauðu fjölskyldu, blindum
manni með sjö börn. En það er önnur saga.
Sýningarsagan, sem hér hefur verið sögð,
var eitt ævintrýri. Og vonandi gefur lífið
okkur tækifæri til fleiri slíkra.
Höfundur er fyrrverandi starfsmaður Alþjóða-
bankans.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 6. SEPTEMBER 1997 1 T