Lesbók Morgunblaðsins - 06.09.1997, Side 19

og flokka tónlistina sem þeir muni leika á
tónleikunum í kvöld en hún sé einhvers
konar sambland af spuna, elektrónískri tón-
list og djassi. „Mörkin á milli tónlistarstefna
eru að verða óskýrari,“ segir Hilmar, „þetta
er allt að verða að einum graut sem ómögu-
legt er að setja einhvern merkimiða á. En
það sem við munum reyna að gera er að
láta þessa tónleika ekki hljóma eins og
hefðbundna tónleika með gítar og bassa.
Við reynum að kreista eitthvað nýtt úr
hljóðfærunum okkar. Að vissu leyti má
segja að við séum að reyna að þenja út
hugtakið djass en einnig má segja að þessi
tónlist tengist ekki djassi; við erum að
minnsta kosti ekki að spila hefðbundinn
nútímadjass. Við gætum kallað þetta til-
raunatónlist þótt það sé í raun aðeins enn
ein klisjan. Þetta er tilraunatónlist í þeim
skilningi að við erum að gera tilraunir með
hljóðfærin og tónlistarlegt uppeldi okkar.“
Ný lónlist úr öllum áttwm f
Aðspurður segir Skúli að þessi gerð tón-
listar, sem mætti kalla spunatónlist, fái sí-
fellt meiri hljómgrunn meðal almennings.
„Menn hafa auðvitað verið að bijóta upp
hin hefðbundnu form í tónlist alla öldina
og þessar tilraunir hafa verið að leka hægt
og rólega inn í vitund almennings. Menn
fóru að eiga meira við spunann upp úr
1950 í Bandaríkjunum og síðan hefur þetta
þróast mjög hratt.
En það góða við þróunina síðastliðin ár
er að í dag kemur ný tónlist úr öllum áttum;
hún kemur ekki bara út úr tónlistarskólunum
heldur einnig plötusnúðunum, litlu plötufyr-
irtækjunum, hljómsveitunum og allir þeir
sem eru að pukrast heima í skúr með sína
tónlist geta nú komið henni frá sér með ein- f
földum hætti. Áður fyrr kom hið nýja frá
ákvéðnum stofnunum, nú sprettur það út
úr hverju skoti að segja má. Þetta er mjög
jákvætt enda er gríðarlega spennandi að
vera tónlistarmaður í dag.“
SPUNNIÐ UTANUM
HUGMYNDIR OG FORM
HILMAR Jensson gítarleikari og
Skúli Sverrisson bassaleikari
halda tónleika í Tjarnarbíói við
Tjarnargötu annað kvöld, sunnu-
dagskvöld, kl. 20.30. Á efnisskránni verða
verk sem þeir félagarnir hafa verið að taka
upp og hyggjast gefa út. Tónlistin er eftir
þá en eins og Hilmar segir í samtali við
blaðamann er í raun aðeins um eins konar
beinagrindur að verkum að ræða. „Þetta
eru aðeins hugmyndir og form sem við síð-
an spynnum í kringum á tónleikunum.“
Báðir námu þeir Hilmar og Skúli tónlist
við Berkley tónlistarháskólann í Boston. Frá
útskrift hafa þeir starfað bæði hérlendis og
erlendis. Skúli er einn þekktasti hljóðfæra-
leikari íslendinga í djass- og spunatengdri
tónlist og hefur leikið víða um heim, meðal
annars með Allan Holdsworth, Arto Lindsey
og fleirum. Nýverið gaf ástralska plötufyrir-
tækið Extreme út fyrstu sólóplötu hans sem
heitir Seremonic og hefur hún fengið góðar
viðtökur. Hjá því fyrirtæki hefur hann Ieikið
á þremur öðrum plötum með hljómsveitinni
Mo Boma. Skúli starfar og býr í New York
þar sem hann vinnur með ýmsum listamönn-
um og nú seinast lék hann á sóióplötu Chirss
Speed, plötu hljómsveitarinnar Pachora auk
þess sem hann hefur nýlokið við gerð annarr-
ar sólóplötu sinnar.
Mörkin verúa óskýari
Hilmar hefur verið iðinn við að flytja
djass og spunatónlist á íslandi sem og er-
HILMAR Jensson
lendis og hefur starfað meðal annars með
Tim Berne, Leo Smith, Greg Bendian, Jim
Black og flestum íslenskum djassleikurum.
SKÚLI Sverrisson
Jazzís gaf út fyrstu sólóplötu hans árið
1995 og nefnist hún Dofinn.
Hilmar og Skúli segja erfitt að skilgreina
DRAUMAT ÓNLIST
TONLIST
Sígildir diskar
SCHUBERT
Franz Schubert: Píanósónötumar. András
Schiff, píanó. Decca 448 390-2. Upptaka:
DDD, Vín (Brahmssal, Musikverein) 11/1992,
4/1994. Utgáfuár: 1996. Lengd (7 diskar):
8.18:35. Verð (Skifan): 8.099 kr.
ANDSTÆTT „Nýja testamenti" hljóm-
borðsmennta, 32 píanósónötum Beethovens,
er spanna meiripart ferils hans, mynda hin-
ar kringum 19-21 (endanlegur fjöldi virðist
á reiki hjá tónspekingum) píanósónötur
Franz Schuberts (1797-1828) enga sam-
fellda heild. Sárafáar þeirra voru gefnar út
á skammri ævi höfundar, a.m.k. 5 eru ófull-
gerðar (afleiðing hins fyrrnefnda?), og enn
er tilurðarröð verkanna óljós, nema hvað
þær hafa verið samdar í þremur aðgreindum
lotum; rúmur helmingur 1815-18, hinar
miklu sónötur í C (ófullgerð), a, D og G
(D840, 845, 850 og 894) 1825-26 og hinar
síðustu þrjár í c, A og B (D958-960) andláts-
árið 1828. Enn er margt á huldu um upphaf-
lega gerð, þáttafjölda og stundum jafnvel
um hvaða þættir eiga saman, að nútíma-
flytjendur standa iðulega frammi fyrir því
að þurfa að stunda sjálfstæða heimildarýni
og velja úr mismunandi möguleikum.
Þegar þar við bætist, að lengi var venjan
að vefengja vald Schuberts á stærri píanót-
ónsmíðum - hann þótti framan af maður
lítilla forma og ljóðrænna smámynda - fer
að verða ögn skiljanlegra, hversu fáar sónöt-
ur hafa lilotið almenna útbreiðslu. Það var
ekki fyrr en með forgöngu Arthurs Schnab-
els á millistríðsárunum að píanósónötur
Schuberts tóku að gera víðreist; munu enn
þijár hinna síðari (D850, 959 & 960) til á
EMI með meistaranum. Fyrsta heildarút-
gáfan (21 sónata) sem enn mun fáanleg
er frá 7. áratug með Wilhelm Kempff, og
þykir hún enn standa vel fyrir sínu. Þess
utan hafa snillingar á við Brendel, Lupu,
Perahia og Ashkenazy leikið inn eina eða
fleiri sónötur, einkum úr hópi hinna síðustu
sjö.
En nú, á tveggja alda afmælisári Schu-
berts, er loks komin önnur heildarútgáfa á
sónötunum - í þetta sinn 19 talsins - með
hinum ungverska András
Schiff, svari Decca við landa
hans á Naxos, Jenö Jandó. Hér
er myndarlega að öllu staðið:
glæsileg spilamennska, klassa
upptökur og plötubæklingur
með virkilega bitastæðri úttekt
eftir Misha Donat (heilar 20
síður!), nema hvað óhjákvæmi-
lega fer í pirrur á lesanda
hversu seinlegt er að finna
umfjöllun um tiltekna sónötu í
hinum gráa textamassa, þar
sem ekkert er feitletrað og nið-
urröðunin hvorki í tímaröð
né í sömu röð og á diskunum
sjö. Röð verka á diskum virðist
svo aftur ráðast af kunnugleg-
um sjónarmiðum plötuútgáfna, er þykjast
geta selt stakar plötur betur með því að
hafa alltaf eina vel þekkta sónötu á hverri
innan um minna þekktar. Það hlýtur þó að
teljast einkennilegt, þegar um heildarútgáfu
í einu boxi er að ræða og miklu betra pláss
á geisladiskum til að raða eftir tilurðartíma
en á gömlu LP-hlemmunum.
Hitt er ekkert minna en opinberun, þessi
flestum ókunni heimur Schuberts, ef frá eru
taldar síðustu 6-8 píanósónöturnar. Hvílíkur
fjársjóður - og hvílík synd og skömm að
samtímamenn hans skyldu ekki hafa metið
þessar gersemar að verðleikum. I staðinn
var það Beethoven sem hlaut að marka
stefnu tóngreinarinnar, því jafnvel í höfuð-
borg tónlistar eins og Vín var þröngt á tind-
inum. Kunna myndin af hinum feimna og
lágvaxna Schubert hniprandi sig úti í horni
á Prater-kránni, mænandi aðdáunaraugum
úr fjarlægð á meistarann sem hann þorði
aldrei að færast í tal við, kemur upp í hug-
ann. Mynd af vanmetnum snillingi sem
aðeins naut sín í þröngum vinahópi.
En hvort sem sú mynd er rétt eða röng,
þá sanna þessar sónötur ótvírætt, að Schu-
bert var engu minni snillingur píanósónöt-
unnar en söngljóðsins. Tónlistin ber að vísu
minna utan á sér en hjá Beethoven; hún er
á margan hátt fínlegri og innilegri, sjaldn-
ast hávær (Schubert skrifaði oft niður á
ppp og aðeins einu sinni sterkar en fí), og
gerir minna út á risastrúktúra úr örlitlum
frumum eins og meistarinn frá Bonn -
þetta eru oftar en ekki „Lieder“ undir só-
nötuformi - en á móti er lagræn
hugmyndaauðgi Schuberts,
djörfu hljómamódúlasjónir hans
og nýtingin á blæbrigðamögu-
leikum slaghörpunnar sízt óeft-
irtektarverðari en hjá Beethov-
en. Kannski mætti snúa dæm-
inu á hvolf og spyrja, svona
uppá grín, hvort Beethoven
hefði nokkum tíma neyðzt út í
jafn gegndarlausa úrvinnslu,
hefði lagræn æð hans verið jaf-
nauðug og hjá Schubert. Þá er
hætt við að tónlistarsagan hefði
orðið önnur.
András Schiff túlkar íbyggnu
sérkenni Schuberts meistara-
lega vel og leyfir þeim að njóta
sín á kostnað alls sjálfbirgings að hætti
þroskaðs listamanns, enda auðheyrt að
stíllinn á vel við skapgerð hans. Tæknimenn
Decca hafa gælt við fíngerðan hljóm Bös-
endorferflygilsins svo hann nær að syngja,
jafnvel niðri við mörk hins heyranlega.
LJADOFF, TSÉREPNIN,
KORSAKOFF
Anatol Ljadoff: Baba Jaga; Töfravatnið;
Kikimora. Nikulás Tsérepnin: Prinsessan í
fjarska; Töfraríkið. Nikulás Rimskíj-Korsa-
koff: Svíta úr Gyllta hananum. Rússneska
þjóðarhljómsveitin u. stj. Mikjáls Pletnev.
Deutsche Grammophon 447 084-2. Upptaka:
DDD, Moskvu 4/1994. Útgáfuár: 1996.
Lengd: 67:25. Verð (Skífan): 1.999 kr.
ÞJÓÐSÖGUR og ævintýr settu frá upp-
hafi óijúfanlegt mark sitt á bæði rússnesk-
ar fagurbókmenntir og listmúsík, þó að hún
hæfist seint á evrópskan mælikvarða, eða
upp úr 1830, með fyrstu verkum Glinku.
Nálægðin við sterka og ómengaða þjóðlaga-
hefð gerði og að verkum, að Rússar náðu
langt í myndrænni sinfónískri Ijóðagerð á
þjóðlegum grunni; svo langt, að endurómur
af henni seildist alla leið til draumaverk-
smiðjunnar í Hollywood sem fyrirmynd í
teiknimyndatónlist. Það er enda ekki laust
við að maður sjái fyrir sér sígilda Disney-
mynd þegar maður heyrir snörpu tónskizzu
Ljadoffs af rússnesku grýlunni Böbú Jögu,
að ekki sé talað um ólýsanlegu draum-
kenndu álagastemninguna yfir Töfraríki
Schubert
Tsérepnins, þar sem hið sofandi konungs-
ríki Kasjtjei er málað svefnhöfgum litum
sinfóníuhljómsveitar af framúrskarandi fag-
mennsku og skáldskap.
Stærsta verkið er svítusamantekt Glazun-.
ofs og Maximilians Steinbergs á síðustu
óperu Rismskíj-Korsakoffs, Gyllta han-
anum (1907), er hann byggði á samnefndu
ævintýri Pushkins um Dodon konung, ginn-
ingu hans og fall, en lenti í erfiðleikum
með að fá flutta, vegna þess að ritskoðunin
þóttist sjá undir niðri ádeilu á zarveldið,
enda uppreisnin 1905 í óþægilega fersku
minni. Einnig hér getur að heyra meistara-
lega útfærða orkestrun af einum áhrifa-
mesta kennara allra tíma í þeirri grein.
Þessi diskur er sannkallaður konfekt-
kassi af hlustkrásum handa þeim sem vill
láta sig dreyma og kanna ókunn lönd ímynd-
unaraflsins með lokuð augun, og Rússneska
þjóðarhljómsveitin leikur hreint út sagt -
afsakið orðaleikinn - eins og draumur und-
ir stjórn Mikjáls Pletnevs (og reyndar líka^
af smellandi snerpu þegar það á við) í ágætri
hljóðritun úr víðfrægum stóra sal Tónhá-
skólans í Moskvu.
Ríkarður Ö. Pálsson
£andáin&
mmta úrual
af&ígildri
tánli&t
LAUGAVEGUR 26
opið alla dagatil kl. 22.
Simi 525 5040
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 6. SEPTEMBER 1997 19;