Lesbók Morgunblaðsins - 13.09.1997, Blaðsíða 3

LESBÖK MORGLNBLAÐSINS - MENNING IISIIIi
36.tölublað - 72.órgangur
EFNI
Jón Þórarinsson
tónskáld verður áttatíu ára í dag. Hann
hefur auk tónsmíðanna gegnt fjölmörgum
áhrifastöðum í íslensku menningarlífi.
Þröstur Helgason tók Jón tali og hann
segist m.a. aldrei hafa samið nema af ein-
hverju sérstöku tilefni. „Eg hef aldrei
fundið þessa brennandi þörf sem sumir
hafa til þess að skrifa músik og stinga svo
niður í skúffu. Þess vegna meðal annars
er það sem ég læt eftir mig ekki mikið
að vöxtum. En það er nokkuð fjölbreytt,
svona sitt af hverju tagi held ég.“
Vesturfarar
í síðari hluta umfjöllunar um Vesturfara-
setrið á Hofsósi er komið að sýningunni
sem þar stendur og byggist sumpart á
haglega gerðum leikmyndum, sem sýna
m.a. hina hroðalegu aðbúð í dimmum lest-
um skipa á leið yfir Atlantshafið og síðan
hin nýju hýbýli vestra, bjálkakofann. Rak-
in er saga nokkurra vesturfara, þar á
meðal Ólafs bónda á Vatnsenda, sem var
vel efnaður, en sneri heim löngu síðar,
snauður og blindur. Rabb Lesbókarinnar
fjallar hinsvegar um vesturfara sem varð
stórbóndi vestra.
Mohammed Choukri
er talinn einn af helstu rithöfundum
arabískrar tungu, enda þótt hann væri
óskrifandi og ólæs fram yfir tvítugt. Hann
átti erfiða æsku, var einn af hörðustu
götustrákunum og þurfti meðal annars
að leita sér matar í öskutunnum. En svo
tókst honum hið ómögulega: að hefja sig
til flugs fjaðralaus. Örnólfur Árnason hitti
hann að máli í Tanger og þá sagðist
Choukri viss um einhvern skyldleika við
norðurálfumenn. „Mér þykir notalegt að
vera í köldum löndum á veturna, sitja inni
í vel upphituðu húsi og horfa gegnum
gluggana á snævi þakin fjöll.“
Tækni og skólastarf
er heiti á grein eftir Atla Harðarson heim-
speking og kennara. Hann segir að menn
megi ekki glepjast til að halda að einföld
notkun nútímatækni færi mönnum mikinn
skilning á henni. Skólanemendur kunni á
banka, myndbandstökuvélar og farsima,
en séu samt upp til hópa ófærir um að
tengja reynslu sína af tækninni við það
sem þeir læra í raungreinum.
Edinborgarhótíðin
er talin ein stærsta listahátíð heims. Hún
stendur í þijár vikur og talið er að hálf
milljón manna hafi komið til borgarinnar
á hátiðina nú. Þar vann Helgi Tómasson
sigra með San Francisco ballett sinn og
íslenzkur leikhópur sýndi verkið Sítrónu-
systur. í þeim hópi var Vala Þórsdóttir
og segir iesendum Lesbókarinnar frá
þessari hátíð, þar sem auk alls annars var
boðið upp á 1.200 leiksýningar.
Módernisminn
rís og hnígur, er fyrirsögnin á annarri
grein Kristjáns Kristjánssonar um tíðar-
andann í aldarlok. Sá tíðarandi er skilget-
ið afkvæmi þess tiðaranda er blómstraði
snemma á öldinni og hefur verið nefndur
einu nafni módernismi og þróaðist smám
saman yfir í rammgjöra alltumlykjandi
menningarheimspeki.
GUÐFINNA JÓNSDÓTTIR FRÁ HÖMRUM
LJÓSMYND
AÐ VESTAN
Ljósmynd í bréfi mér barst í dag
frá borg við Kyrrahaf.
Þar ljómaði pálmagreinin græn
við götunnar hvíta raf,
og hvolfbúið þak bak við þéttan runn
af þyrnirósum svaf.
í stílhreinum, glæstum borgarbrag
ég blómgaða menningu sá.
Eg hugsaði um lands míns gadd og gijót
og varð gripin af sömu þrá,
sem langfeðga minna hjörtu hreif,
er þeir hurfu vestur um sjá.
Þá minntist ég einnig íslendings,
sem óðal sitt vestra bjó,
en festi þar aldrei yndi neitt
og ættjörðu sinni dó.
Þeir segja, að af köldu kumbli hans
rísi kvistur úr frónskum mó.
Og hugur minn gistir bjarta borg
við hin bláu, kyrru sund.
Sem pílagrímur hins gamla heims
ég geng þar á landans fund,
og útþrá mín sár og heimþrá hans
hittast þar eina stund.
Guðfinna Jónsdóttir, 1899-1946, var Ijóðskóld og tónlistarkona of þingeyskum
uppruna, fædd ó Arnarvatni en kenndi sig við bæinn Hamro í Reykjadal þar
sem hún ótti heima ó unga aldri. í Ijóðum sínum fjallar hún um eigin þrór og
drouma í anda nýrómantíkur og þykir hún hafa verið gædd næmum smekk og
einlægri fegurðarþró.
Forsiðumyndin: Skip föst í hafis ó Djúpavogi 1873. Þjóðminjasafnið/Myndodeild.
RABB
IVESTURFARASETRINU á Hofs-
ósi geta sýningargestir lesið sögur
fjölskyldna og einstaklinga sem
tóku þá örlagaríku ákvörðun að
flytja til Vesturheims. Eins og
samgöngum var háttað seint á síð-
ustu öld, gátu íslenzkir vesturfarar
naumast gert ráð fyrir því að sjá
föðurland sitt aftur. Þó gerðist það í stöku
tilvikum eins og fram kemur í frásögninni
af Halli og Guðrúnu, sem birt er hér í
Lesbók, að heimþráin varð öllum öðrum
þrám yfirsterkari. Það er hinsvegar at-
hyglisvert að þessi hjón, sem sneru heim
1908, fóru utan aftur eftir fáa mánuði.
Saga vesturfaranna segir af veðurfars-
og þjóðfélagsástandi, en verður öðruvísi
og áhrifameiri þegar við lesum um líf ein-
stakra manna. Eins og sjá má til dæmis
af sögu Ólafs bónda á Vatnsenda, sem
birt er með greininni um Vesturfarasetrið,
ber mest á frásögnum af fólki sem varð
undir í baráttunni. Efnaður að þeirrar tíð-
ar hætti sigldi Ólafur vestur; allslaus kom
hann heim til að deyja. Þeir vesturfarar
voru hinsvegartil, sem gátu nýtt sértæki-
færi og skilyrði sem ekki voru til heima
á íslandi og brutust til nokkurra efna.
Einn af þeim var Ófeigur Sigurðsson.
í Vesturfaraskrá Júníusar H. Kristins-
sonar er nefnt, að árið 1887 er meðal
vesturfara Ófeigur Sigurðsson, vinnumað-
ur frá Utey í Laugardal, 24 ára gamall.
Hann bar nafn afa síns, Ófeigs ríka í Fjalli
á Skeiðum og með honum í för var kona
hans, Ástríður Tómasdóttir frá Kárastöð-
um í Þingvallasveit. Þau voru fyrsta árið
í Winnipeg, en fluttust síðan vestur til
Alberta, þar sem þau eignuðust jörð ekki
langt frá Markerville, þar sem Stephan
G. Stephansson bjó. Kannski var það
heppni sem leiddi Ófeig þangað á frjósama
ÓFEIGUR FRÁ
ÚTEY OG
ÍSLENZKIR AKRAR
akuijörð, en landið við Winnipegvatn þar
sem flestir vesturfaranna settust að, var
hinsvegar grýtt og blautt, skógi vaxið og
illa til ræktunar fallið. Þeim hjónum varð
6 barna auðið og líklega hefur Ófeigi
bónda kippt í kynið og verið líkur afa sín-
um í Fjalli sem var orðlagður bóndi og
fjáraflamaður.
Ég kynnntist úr fjarlægð búskapnum
hjá Ofeigi vegna þess að um langt árabil
skrifaðist hann á við frænku sína, Sigríði
ömmu mína í Úthlíð. Bréfin voru að
stærstum hluta um fólk sem bæði vildu
halda tengslum við og frétta af, en Ófeig-
ur talaði líka um akrana sína sem teygð-
ust út yfir víðáttumiklar sléttur. Hjá hon-
um vottaði ekki fyrir heimþráj en honum
var umhugað um framfarir á íslandi og
þegar hann var 67 ára tók hann sér ferð
á hendur á Alþingshátíðina 1930. Hann
fékk þá hugmynd þar að Jónas Jónsson
frá Hriflu væri einráður í landinu.
Eftir að Ófeigur lét búskapinn í hendur
eftirkomenda sinna, bjó hann jafnan vetr-
arlangt vestur á Kyrrahafsströnd, á
Vancouver-eyju, og þaðan komu frá hon-
um síðustu Ameríkubréfin til ömmu
minnar.
Svo líður og bíður fram til 1954. Ég var
í vinnu á Selfossi það ár og þá bar svo
við, að Jónas frá Hriflu hringir og segir
að sig vanti einhvern til að aka með aldrað-
an Vestur-íslending, Ófeig Sigurðsson,
austur í Fljótshlíð. Jónas vissi ekkert um
skyldleika okkar Ófeigs og kynni gegnum
Ameríkubréf, en þetta var að sjálfsögu
auðsótt mál og til fararinnar fékk ég að
láni nýjan, amerískan Kaiser, sem þótti
mikilfengleg drossía í þá daga.
Á tilteknum degi kom öldungurinn með
rútunni frá Reykjavík, þá 91 árs og hinn
brattasti. Ég spurði hann hvort hann vildi
ekki koma upp að Útey og sjá Laugardal-
inn, sem hann yfirgaf 1887. Nei, hann
hafði engan áhuga á því. Það var ræktun-
in sem hann vildi sjá, framfarirnar. Hann
hafði heyrt af kornrækt Klemensar á
Sámsstöðum. Þangað vildi hann fara.
Við ókum austur Flóann sem var eitt
svað eins og oftast í þá daga og Ófeigur
varþögull. Spurði svo: Eru þetta vegirn-
ir? Eg sagði til huggunar að vegurinn
væri betri austan við Þjórsárbrú og ympr-
aði eitthvað á því, að þetta væri þó skárra
en reiðgöturnar sem voru einu vegirnir í
hans ungdæmi. Ófeigur hristi bara höfuð-
ið og bað mig að bijóta ekki „karið“. Við
ókum yfir Þjórsárbrúna og áleiðis austur
Holtin. Á hæð þar sem víðsýnt er yfir
þessa grösugu sveit, bað hann mig að
nema staðar. Óvíða á íslandi sér maður
annað eins graslendi og þar. Ófeigur skim-
aði yfir hæðimar ofan úr Landsveit og
fram í Þykkvabæ. Hann hafði ágæta sjón
þó kominn væri á tíræðisaldurinn.
Eftir drykklanga stund sagði hann líkt
og við sjálfan sig: „Það er þá svona, það
hefur ekkert gerst. Ekkert hefur gerst“.
Ég reyndi að benda honum á að bændur
væru búnir að margfalda túnin og að
skurðgröfur mundu brátt fara um allar
þessar mýrar og grafa og grafa. Það yrðu
tún frá fjöru til fjalla.
Ófeigur hafði fátt um það að segja og
við ókum austur í Fljótshlíð. Hjá Sáms-
stöðum drap ég á Kaisernum, leiddi öld-
unginn út og sagði: Jæja, hér er staður-
inn. „Og akramir?7 spurði hann; „Hvar
eru svo akrarnir? Ég var ekki betur að
mér en svo að ég áttaði mig ekki alveg
á því hvað af þessu graslendi var tún og
hvað gat talizt akrar. Ég ininntist orða
Gunnars á Hlíðarenda úr Njálu: Bleikir
akrar og slegin tún. Og víst var þarna
skák sem gat talizt lítið eitt bleik á litinn.
Til vonar og vara spurði ég heimamann,
og sjá: Þarna voru akrar Klemensar á
Sámsstöðum. Ég spurði Ófeig hvort hann
vildi líta nánar á þá? Hann hristi höfuðið,
stóð þarna þögull dálitla stund með svip
sem lýsti hryggð eða vorkunnsemi.
Við ókum til baka og kvöddumst á
Selfossi þar sem hann tók rútuna til
Reykjavíkur og með Loftleiðum flaug
hann vestur. Tveimur árum seinna skrif-
aði dóttir hans og greindi frá því að Ófeig-
ur væri látinn. Þarmeð slitnaði þráðurinn
og engin kynni hafa verið við fjölskyldu
hans síðan. Og Ameríkubréfin hans
Ófeigs, þar sem hann lýsti kornökrunum
sínum á sléttunum miklu, þau hafa því
miður glatazt.
GÍSLI SIGURÐSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 13. SEPTEMBER 1997 3