Lesbók Morgunblaðsins - 13.09.1997, Blaðsíða 19

í ágúst á ári hverju fyllist Edinborg af fólki, sem
sækir stærstu listahátíó í heimi, Edinborqarhátíóina,
sem stendur yfir í þrjár vikur. Talió er aó allt aó
hálf miiljón manns heimsæki borgina þessar vikur.
VALA ÞÓRSPÓTTIR var í þeim hópi.
HÁTÍÐIN á sér hálfrar aldar
sögu, en Edinburgh Int-
ernational Festival var
fyrst haldin 1947. Nú er
þetta alþjóðleg hátíð sem
býður upp á leiksýningar,
dans, óperu, tónleika og
myndlistarsýningar. Helgi
Tómasson kom nú með San Francisco ballett-
inn, sem fékk feikn góða dóma, eins og Morg-
unblaðið hefur sagt frá.
Þegar hátíðin var sett í fyrsta sinn, sáu
átta leikfélög, sem ekki var boðið á hátíðina,
sér leik á borði og ákváðu að finna sér pláss
og setja upp sýningar á meðan á hátíðinni
stæði. Úr þessu þróuðust tvær hátíðir, sem
haldnar eru á sama tíma, alþjóðlega listahátíð-
in og Edinburgh Fringe Festival, sem er leik-
listarhátíð jaðarleikhópa og mun ég aðallega
fjalla um hana hér.
Á þessum fimmtíu árum hefur jaðarleikhóp-
unum fjölgað úr átta í eittþúsund og á hátíð-
inni eru rúmlega 1.200 sýningar í 178 leiksöl-
um. Ég býst við, að í þessar tölur vanti sýning-
ar í görðum, portum og á götum úti. í Edin-
borg er semsagt allsheijar menningarhátíð í
þtjár vikur. Þar eru fjölmargir tónleikar, dans-
sýningar, bókahátíð og kvikmyndahátíð ásamt
fjöldanum öllum af myndlista- og ljósmynda-
sýningum. Ekki nóg með það, heldur eru líka
fyrirlestrar og námskeið í boði, svo af nógu
er að taka.
Kapphlaup vió limann
Ég kom á hátíðina með The Icelandic Take
Away Theatre, sem ég er meðlimur í. Við frum-
sýndum nýtt leikverk, Lemon Sisters (Sítrónu
systur) á hátíðinni í The DeMarco European
Art Foundation, sem hefur aðstöðu í gömlum
skóla. DeMarco leggur áherslu á að fá sýning-
ar frá mörgum löndum, eins og nafnið á stofn-
uninni ber vott um. Það var mjög áhugavert
að taka þátt í þessari listahátíð og leika í
húsi, þar sem margar sýningar voru á hvetjum
degi. Því var mjög stuttur tími tii alls undirbún-
ings. Leikfélögum var úthlutað tveim tímum
til að gera tæknirennsli, svo hálftíma til að
raða ljósum og sviði fyrir sýningu
og korteri til að taka saman. Maður
varð að halda sig innan þessara ' "V
tímamarka svo að sýningartímar í
leikhúsinu riðluðust ekki. Kapphlaupið
við tímann finnst mér vera svolítið lýsandi
fyrir andrúmsloftið í borginni þessa daga. Til
að geta séð það, sem mann langaði að sjá,
þurfti að púsla saman dagskrá, sem oft á tíð-
um var svo þétt að hún mátti ekki við því að
sýningar færu yfir tímamörkin. Allir voru á
hlaupum um borgina. Sjá þetta, hvar er það?
Hvað er það? Hvert er ég að fara? Hver er
ég? Hvað er klukkan? Á ég kannski að fá mér
að borða og sjá eitthvað annað?
Þegar ég hafði verið þarna í nokkra daga,
var búin að jafna mig eftir frumsýningu og
aðeins komin niður á jörðina, áttaði ég mig
loksins á því, að það skipti í sjálfu sér ekki
mestu máli, hvað ég ákvað að sjá. Yfirleitt
hafði ég mjög takmarkaðar upplýsingar um
sýningarnar og því var hver sýning happ-
drætti. Ég myndi hvort eð er aldrei ná nema
broti af öllum þessum fjjölda og þá var best
að sjá það brot í rólegheitum og láta hitt lönd
og leið. Við þessa einföldu uppgötvun eða
ákvörðun gat ég loks farið að slaka á og njóta
þess að vera á hátíðinni.
Uppókoma á hverju horni
Á göngu um borgina rekst maður á alls-
kyns uppákomur á hvetju götuhorni. Eldgleyp-
ir hérna, fiðluleikari þarna, götuleikhús, söngv-
arar, myndlistarsýning, skúlptúrar, allt sem
manni dettur í hug.
Annars er einn dagur sérstaklega ætlaður
útiuppákomum. Það er hinn svokallaði Fringe
Sunday eða Jaðarsunnudagur í lauslegri þýð-
ingu. Þennan sunnudag er stór garður í borg-
inni lagður undir list. Öllum jaðarleikhópum
og listafólki almennt á hátíðinni er fijálst að
sýna í garðinum allan daginn til að auglýsa
sýningarnar sínar. Þarna getur fólk gengið
um, séð nýtt og nýtt verk og fengið smáhug-
mynd um, hvað það langar að sjá í fullri lengd.
Þetta er mjög vinsæl og feikilega skemmtileg
uppákoma.
Brúduleikhús i kofa
Ég fór á þó nokkrar sýningar þessa viku,
sem ég dvaldi í borginni. Þær voru mjög mis-
jafnar að gerð og gæðum og sýningarstaðirn-
ir ákaflega ólíkir.
Ein af skemmtilegri sýningunum var lítið
brúðuleikhús í kofa; sýningin kallaðist Mo’s
Cabaret og tók fimmtán mínútur. Þarna voru
tveir leikarar með brúður úr pappa og tuskum,
sem léku á korters fresti allt kvöldið en skiptu
svo um dagskrá á degi hveijum. Inn í kofann
komust aðeins fimmtán áhorfendur og sátu
þétt. Sýningin var byggð á nokkrum kabarett-
atriðum þar sem brúðurnar og leikararnir léku
saman. Þetta var mjög fyndin og skemmtilega
unnin sýning.
Mér fannst tilvalið, þar sem ég var nú einu
sinni útlensk leikkona á hátíðinni, að athuga,
hvað aðrir útlendingar voru að gera og fór því
á nokkrar sýningar hjá erlendum leikfélögum.
Ég byijaði á því að fara í kjallarasalinn,
eða herbergið í DeMarco
leikhúsinu og sjá verk'
þar. Zofia Kalinska, sem
lék lengi hjá Kantor í
Cricot 2 leikhúsinu og
kom á listahátíð hér
á íslandi fyrir
nokkrum
árum,
var
með einleik, sem heitir Ef ég er Medea (If Im
Medea), þar sem hún bar saman líf sitt og
Medeu í grísku goðafræðinni. Zofia Kalinska
er mjög fær leikkona og hefur sýnt og kennt
út um allan heim og reyndar notað Medeu
mikið í kennslu. Hún byijaði á að segja okkur
frá því, hvernig stæði á því að hún hefði búið
þennan einleik til og hversvegna hún væri á
hátíðinni. Það var skemmtilegt að hlusta á
frásögn hennar, en verkið sjálft fannst mér
ekki skemmtilegt; það var meira eins og
kennslustund en leikhús.
Annar einleikur, sem ég sá, var af allt öðr-
um toga og í allt öðruvísi rými. Hann var
sýndur í stórum sal í ágætis leikhúsi, sem
heitir The Famous Grouse House. Hann fjall-
aði reyndar um Jason, manninn hennar Medeu,
eða kannski frekar um þjónustustúlku hjá
grísku gyðjunum, sem er að fylgjast með því
sem Jason er að bardúsa niðri í mannheimi.
Þarna var á ferðinni leikkonan Guandaline
Sagliocco frá Noregi með alveg stórkostlega
sýningu, sem heitir Saga fallinnar hetju (The
Story of the Fallen Hero), sem Gerd Christian-
sen leikstýrir. Leikkonan lék mörg ólík hlut-
verk og notaði grímur, skuggamyndir og geysi-
fallegar hreyfimyndir í verkinu. Þessi sýning
er hrein snilld, enda hefur hún ferðast víða
um Evrópu og fengið einróma lof alls staðar.
Það væri gaman ef við gætum boðið henni
hingað á listahátíð.
Meira grin
Það var mikið af grínleikritum og einskonar
trúðaleikhúsi og þeir, sem töldu sig hafa vit
á Edinborgarhátíðum almennt, sögðu meira
um slíkt á þessari hátíð en vanalega. Ég fór
að sjá þijú leikrit á þessum nótum.
Eitt þeirra var flutt í listamiðstöð, sem heit-
ir Out of the blue, og var eins og verkstæðis-
húsnæði. Þar sýndi meðal annarra spænskt
leikfélag, La Canapia, verkið Ákafur vindur
(Un vento impetuoso). Sýn-
ingin fór fram á spænsku,
ensku og ítölsku, en
leikararnir voru Enrico
Vecchi, sem er ítali, og
Pepa Diaz-Meco, sem
er spænsk, en leikstjór-
inn Spánveijinn
Aitor Basauri í
SEAN Foley og Ham
ish McColl í Kem
urðu oft hingað?
samvinnu við Jos Houben og Micheline Van-
depoel (Theatre de Complicité og The Right
Size). Verkið fjaliar um mann, sem ætlar að
sýna sýningu út frá Biblíunni. Aðstoðarkona
hans kemur ekki en í hennar stað kemur
spænsk kona, sem veit ekki um hvað sýningin
snýst. Því fer allt öðruvísi en hann ætlaði.
Þetta var mjög skemmtileg og hröð sýning,
þar sem vitleysan ætlaði engan enda að taka. •
Leikararnir voru alveg frábærir.
Svo sá ég annað leikfélag, Peepolykus, með
sýninguna Ég er kaffi (I’m a coffee). Þetta
félag sló í gegn á hátíðinni í fyrra og færði
sig nú skref upp á við og sýndi í Pleasance
leikhúsinu, sem er mjög virt leikhús. Leikar-
arnir voru tveir Spánveijar; Javier Marzan og
David Sant og einn Breti, John Nicholson, en
Cal McCrystal leikstýrði verkinu. Þetta var
mjög skemmtileg blanda af leikurum, tveir sem
töluðu bjagaða ensku og notfærðu sér það til
hins ýtrasta á móti kurteisum og hlédrægum
Breta. Þeir notuðu brúður og hluti á mjög
skemmtilegan hátt. Þessi sýning var, eins og
hin, alger della og alveg meinfyndin.
Þriðja gamansýningin, sem ég ætla að segja
frá, er Kemurðu oft hingað? (Do You Come
Here Often?), sem breska leikfélagið The Right
Size sýndi í Assembly Rooms, sem er fínt leik-
hús. Þetta leikfélag er mjög þekkt og hefur
fengið frábæra dóma fyrir sýningar sínar, sem
það hefur ferðast með víða um heim. Leikar-
amir tveir, Sean Foley og Hamish McColl,
unnu sýninguna með leikstjóranum Josef Hou-
ben. Það var alveg sérstaklega gaman á þess-
ari sýningu, sem reyndist fullkomin vitleysa
frá upphafi til enda. Sýningin íjallaði um tvo
ólíka ókunnuga menn, sem voru læstir inni á
ókunnugu baðherbergi í tugi ára og fundu sér
ýmislegt til dundurs. Það var svo gaman að
sjá leikara nota allskonar delluhugmyndir og
fylgja þeim eftir, teygja þær og toga svo
snilldarlega, að fólkið í salnum veltist um af
hlátri. Ég hefði aldrei getað ímyndað mér, að
hægt væri að troða svona mörgum bjánalegum
hugmyndum saman og út úr því kæmi þessi
líka ótrúlega skemmtilega sýning.
Pirrandi ad vera platadur
Fyrst ég er farin að tala um sýningar, sem
höfðu fengið margar stjörnur, eins og sýning
þeirra í The Right Size, verð ég eiginlega að
minnast á sýningu, sem ég og félagar mínir
í íslenska leikhópnum létum gabba okkur á.
Leikrit hefur gengið feiknalega vel í West
End í London og heitir Að versla og gera hitt
(Shopping and fucking). Því hefur verið líkt
við myndina Trainspotting. Þetta er leikrit,
sem fólk segir að enginn megi missa af, og
gagnrýnendur eru sammála um að sé stórkost-
legt. Höfundur þess er Mark Ravenhill og fjall-
ar hann um fjórar óhamingjusamar manneskj-
ur í stórborg, um sölu á eiturlyfjum, kynlífi
og fólki, misnotkun á öllum og öllu fram og
til baka. Þetta var hrútleiðinlegt. Leikararnir
stóðu sig reyndar ágætlega, sviðið var voða
dýrt og fínt og leikhúsið smart, en sýningin
yfirborðskennd og hundleiðinleg.
Mikið er það pirrandi að vera plataður!
Það er ótrúleg upplifun að koma á Edinborg-
arhátíðina og sjá fólk í biðröðum til að komast
í leikhús frá morgni og fram á rauðanótt,
vera umkringdur listafólki og fólki, sem er
að fara að horfa á listafólk frá morgni til
kvölds. Þarna beijast leikfélög um
^ áhorfendur og áhorfendur beijast
um að fá að sjá sýningar. Að
vera ; borginni og vita að þar
ffr ' * \ eru tólfhundruð leiksýningar í
\ gangi.
Þetta allt er alveg magnað.
£andáin&
meátOy úruol
afsígildri
tónliát
LAUGAVEGUR 26
opið alla dagatil kl. 22.
Símí 525 5040
TOLF HUNDRUÐ LEIK-
SYNINGARIGANGI
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 13. SEPTEMBER 1997 1 9V