Lesbók Morgunblaðsins - 13.09.1997, Blaðsíða 16

alltaf eins og hjú, aðkomumennimir hús-
bændur.“
Ég segist eiga erfitt með að trúa því að
ekki hafi stundum myndast vinskapur og
trúnaðartraust milli manna, jafnvel þótt trú-
arbrögð og lífsviðhorf væru ólík.
„í samskiptunum þessara Evrópumanna
. og Ameríkana annars vegar og hins vegar
Tanger-búanna hafði hver sinna hagsmuna
að gæta,“ segir Choukri. „Vesturlandabúarn-
ir komu hingað til að fínna fýsnum sínum
útrás, ná í stráka og eiturlyf. Hér var allt
viðurværi ódýrt, matur og húsaleiga og það
sem þurfti til að fóðra lesti sína. 0g Marokkó-
mennimir höfðu einnig hagsmuni af komu
þessara manna. Þeir fengu vinnu hjá þeim
og seldu þeim ýmislegt svo sem fíkniefni eða
líkama sinn. Þetta var grundvöllurinn undir
samskiptum þeirra. Mér dettur ekki í hug
að segja að ekki hafí stundum líka verið um
vináttu að ræða. Ég veit til dæmis mörg
dæmi þess að menn hafí gert vel við gamla
' elskhuga sína, þótt kulnað hafí kynlöngunin,
og leyst þá út að skilnaði með hárri fjárupp-
hæð, húseign eða mánaðarlegum lífeyri.“
„Vesturlandabúinn í bókum ykkar rithöf-
undanna hér í Marokkó birtist gjaman sem
einfeldningur, auðveld bráð, næstum eins og
bjáni," segi ég við Choukri. „Finnst ykkur
við svona miklir dómadags grasasnar?"
Nú hlær Choukri og kemur hrekkvíst blik
í augun á honum. Við emm sestir út undir
pergóluna, limþakið sem skýlir okkur fyrir
sólinni. Svo segir hann: „Gleymdu því ekki
að hver Evrópubúi eða Ameríkani er einnig
snillingur í augum Marokkóbúans. Hann veit
að aðkomumaðurinn kann að lesa og skrifa,
getur leyst reikningsdæmi í huganum, kann
skil á vísindum og flókinni siðmenningu. En
f svo hugsar Marokkóbúinn: Hins vegar þegar
' kemur að prettum, þá er ég honum fremri.
Þannig hugsar margur. Og athugaðu að það
er miklu skemmtilegra að leika á snilling en
aula.“
Slaóa bókmennta i Marekkó
Ég spyr Choukri hvernig það sé að vera
rithöfundur { Marokkó.
„Bókmenntir eru ung grein hér í landi.
Menn fóru ekki að skrifa skáldverk í Mar-
okkó fyrr en á sjöunda áratug þessarar ald-
ar. Við eigum enga „stóra“ höfunda, en
nokkrar góðar sögur. Sömuleiðis eru hér lík-
' lega engin „stórskáld" en við höfum eignast
nokkur frábær ljóð. Þess ber að gæta að við
urðum ekki sjálfstæð þjóð fýrr en 1956 og
ekki er hægt að gera allt á 40 árum. Við
getum því ekki borið okkur saman við bók-
menntaþjóðir eins og t.d. Egypta."
„En hvernig líður þér sjálfum sem rithöf-
undi í Marokkó?" spyr ég. „Njóta rithöfundar
álits? Færð þú góð viðbrögð við bókum þínum
frá þjóð þinni?"
„Það skiptist mjög í tvö hom, og fer eftir
hugarfari fólks," segir Choukri. „Eg er afar
vinsæll meðal stúdenta og annarra náms-
manna og einnig hjá menntafólki, ekki aðeins
hér í Tanger heldur almennt í Marokkó. En
ég er illa séður af heittrúarmönnum og þeim
sem fastheldnir eru á gamlar siðvenjur. Stund-
um hreyta þeir í mig ónotum. Þeir segja að
~J ég lifi eins og útlendingur í landi mínu, jafn-
vel að ég sé sekur um föðurlandssvik. Þeir
vilja ekki að ég skrifí um fátækt og eymd.
Þeir vilja ekki að útlendingar viti hvað fram
fer hér í landi. En ef frá em talin óþægindin
af þessu liði þarf ég alls ekki að kvarta. Hér
er sívaxandi fjöldi af upplýstu fólki sem tekur
bókum mlnum vel. Til dæmis seldust yfír tutt-
ugu þúsund eintök á einu og hálfu ári af „Á
brauði einu saman“ þegar hún kom fyrst út.
Það er metsala á skáldsögu. Jafnvel Mahfouz
seldi ekki svo mörg eintök í Marokkó árið •
eftir að hann fékk Nóbelsverðlaunin.“
„Mikill meirihluti upplýsts fólks í dag er
fæddur I fátækt," segir Choukri. „Læknar,
lögfræðingar, kennarar, embættismenn
o.s.frv. eru flestir af lágstéttarfólki komnir.
Þetta em mínir bestu lesendur, því að þeir
''þekkja af eigin reynd þær aðstæður sem ég
lýsi. Áður fyrr komu nær allir menntamenn
úr borgarastétt. Það hefur gerbreyst."
Talið berst að heittrúarmönnum, „íslamist-
um“, og m.a. áhrifum þeirra á útgáfu bóka
Choukris og annarra höfunda.
,,„Af einu saman brauði“ kom út á ensku
í London 1973 og því næst á frönsku nokkm
síðar. Hún kom út á arabísku bæði í Líbanon
og Egyptalandi löngu áður en hún var gefín
út hér í Marokkó. Þetta var vegna andspymu
heittrúarmanna sem yfírvöld hér tóku tals-
vert tillit til á tímabili af ótta við að þessi
hreyfing yrði að fjöldahreyfingu blindra of-.
> stækis- og ofbeldismanna eins og í svo mörg-
um öðram löndum múslíma. „Brauðið" kom
því ekki út hér fyrr en 1983 og þótt bókin
sé löngu uppseld hefur hún ekki verið endur-
prentuð vegpia þrýstings frá þessum steinald- •
armönnum. í þeim löndum, þar sem hvað
mest trúarofstæki ríkir, er bókin yfirleitt
bönnuð eða ófáanleg. í Álsír er hún t.d. seld
á sama hátt og smyglvamingur.“
Ég spyr Choukri hvort hann sé yfirvöldum
ekki reiður fyrir að koma í veg fýrir endurút-
gáfu á „Brauðinu".
„Nei, því að þessu er alls ekki stefnt gegn
mér, heldur er bara verið að láta undan þess-
um fáfróðu leiðindakauðum, sem eru í raun-
inni ekkert annað en hryðjuverkamenn," seg-
ir Choukri. „Ef stjórnvöld Marokkó væra mér
fiandsamleg, tækju þau af mér vegabréfíð,
en það hefur engum dottið í hug að gera.
Ég fer oft í ferðalög til útlanda, til fyrirlestra-
halds, á rithöfundaþing eða vegna útgáfu
bóka minna í hinum ýmsu löndum."
Á leiðinni til fundar við Choukri, hafði ég
komið við í bókabúð og keypt að gamni mínu
eina bóka hans á arabísku vegna þess hvað
bókin var falleg og að kápan er prýdd ljóm-
andi góðri teikningu af höfundinum. En verð
bókarinnar var aðejns 20 dirham, þ.e.a.s. 160
íslenskar krónur. Ég hef orð á því við Cho-
ukri að mér þyki þetta ískyggilega lágt verð
og sé uggandi um hag kollega minna í landi
þar sem bækur séu svo ódýrar.
Choukri hlær og segir: „Þessi bók, „Zoco
chico“, er svona ódýr vegna þess að ég gaf
hana út sjálfur. Ég vil að sem flestir hafi efni
á að eignast hana og lesa. Ef ég hefði eftir-
látið útgefanda að sjá um þetta, hefði bókin
kostað a.m.k. 50 dirhama.“
Fiskur og hugsjónir
Nú kem ég með tilvitnun í smásögu Cho-
ukris, Ilskó spámannsins, þar sem söguhetjan
segir um ungá vændiskonu: „Það sem mér
fellur svo vel í fari hennar er að hún trúir
enn að það ætti að breyta heiminum." Ég
spyr Choukri hvort honum þyki enn taka því
að reyna að breyta heiminum.
„Hugsjónirnar, já,“ segir Choukri alvarleg-
ur á svip. „Að breyta heiminum er hlutverk
stjórnmálamanna og hagfræðinga. Bók-
menntir geta haft áhrif, en það að breyta
heiminum með bókmenntum er afskaplega
seinlegt. Stöku sinnum era þó gerðar ein-
hveijar breytingar í þjóðfélaginu sem beinlín-
is má rekja til bóka. Ég skal nefna eitt dæmi.
Dostojevskí eyddi átta áram í Síberíu í fang-
elsi og útlegð. Hann skrifaði bókina „Hús
hinna dauðu", og þegar keisarinn las hana
varð honum svo mikið um lýsingamar á pynd-
ingum og hrottaskap að meðferð fanga varð
önnur og betri eftir það. En því miður eru
þess fá dæmi að bók hafí svona bein áhrif
til bóta.“
Nú bera þjónar fram matinn. Rithöfundur-
inn Hassouna Moshbahi frá Túnis hefur bæst
í hópinn og við hyggjum gott til glóðarinnar
þegar við finnum unaðslegan ilminn af „Dór-
öðu að hætti Múhammeðs Choukri".
Af gömlum og góðum sið spyr ég þó Cho-
ukri hvort hann vilji ekki segja eitthvað að
lokum.
„Jú, það er dálítið persónulegt _sem mér
liggur á hjarta,“ segir Choukri. „Ég er lík-
lega einsdæmi í bókmenntaheiminum vegna
þess að ég var ólæs fram á þrítugsaldur. Það
er því oft litið á mig sem furðufyrirbæri.
Þegar ég kem á ráðstefnu, t.d. í Þýskalandi
eða Frakklandi, mæna allir á mig og mæla
mig út. Ég fínn að það er verið að spekúlera
„Já, þama er analfabetinn, ólæsi rithöfundur-
inn.“ Mér sámar þetta. Mér líður eins og
vansköpuðum sýningargrip í sirkus. Ég vil
þetta ekki. Ég vil annað hvort vera metinn
fyrir framlag mitt til bókmenntanna eða þá
að menn láti mig bara í friði."
Choukri hlær en ég finn að honum er fúl-
asta alvara. „Ég hef þrisvar haldið fyrirlestra
í Þýskalandi á undanfömum tveim áram,“
heldur hann áfram og nuddar á sér arnarnef-
ið. „Það hefur verið fullt út úr dyram þótt
fólk hafí þurft að greiða aðgangseyri til að
hlusta á mig. Það hafa verið lagðar fyrir
mig margar ágætar og gáfulegar spurning-
ar. En ég finn samt alltaf að fólk lítur á mig
sem ómenntaðan mann, þótt það kunni að
viðurkenna að ég hafi eitthvað merkilegt
wfram að færa. Eg var samt að reikna það
saman um daginn að ég muni líklega vera
búinn að lesa um fjögur þúsund bækur á
þessum rösku fjöratíu árum sem liðin eru
síðan ég lærði að lesa og skrifa. Ég les 40-50
blaðsíður á hveijum degi og stundum meira.
Ég veit ekki hvort ég er góður rithöfundur
en ég veit með vissu að ég er góður lesandi.
Og nú skulum við hætta þessu hjali og taka
til matar okkar, strákar."
Helstu verk Mohammeds Choukri: (f sviga eru fyrsti
útgáfustaður og ár).
Á brauði einu saman, sjálfsævisöguleg skáldsaga
(1973 London), (Reykjavík 1983, þýðandi: Halldór Bjöm
Runólfsson. Jean Genet í Tanger, Ecco Press (New
York 1973). Tennesse Williams í Tanger, Cadmus (Santa
Barbara 1974). Trylltur I rósir, smásögur (Beirut 1979).
Tjaldið, smásögur (Casablanca 1985). Zoco chico, skáld-
saga (Tanger 1985). Hamingjan, leikrit (Tanger 1985).
Á glapstigum, frh. af Brauðinu, (Tanger 1993). Paul
Bowles og útlegðin í Tanger, (Tanger 1997).
ILSKÓR SPÁ-
MANNSINS
SMÁSAGA EFTIR
MOHAMMED CHOUKRI
Þýóinguna gerði Örnólfur Árnason eftir enskum texta Paul Bowles.
MEIRI skemmtun og
meiri draumóra.
Meiri peninga og
meira af tækifæram
til að næla í þá. Ég
var orðinn leiður á
að skemmta mér en
samt hafði ég ekki
fengið nægju mína. Fatin gekk í áttina til
mín, hvít eins og snjór I blóðrauðu ljósinu
á bamum. Hún tók eina minnisbókina mína,
leit í hana og glotti.
Hún tautaði eitthvað óskiljanlegt, fór síð-
an aftur burt og hvarf á milli þeirra sem
voru að sparka út í loftið. Klukkan var þrjú
að nóttu og ég var þreyttur og taugatrekkt-
ur. Om Kalsoum var að syngja: „Svefn leng-
ir aldrei lífið, né styttist líf þitt við langa bið.“
Svartur maður birtist. Hvítt á svörtu.
Hann tók eina kompuna mína og hóf að
lesa upphátt: „Fullkomið frelsi á sér sorg-
lega hlið.“ Hann lagði hana frá sér. „Um
hvað fjallar bókin?“ spurði hann.
„Hún fjallar um mann sem skilur ekki
þennan heim,“ sagði ég. „Hann særir sjálfan
sig og alla sem nærri honum koma.“
Hann kinkaði kolli, lyfti glasinu og drakk.
Að jiví loknu sagði hann: „Þú ert btjálaður.“
Ég horfði á Fatin skrifa í minnisbók. Á
meðan reykti ég, drakk og hugsaði um þetta
með ilskóna. Ljósin slokknuðu. Kvenfólk
veinaði. Þegar ljós kviknaði aftur heyrðust
bæði menn og konur tuldra eitthvað. Ég
keypti annan drykk handa Khemou. Hún
gaf mér koss sem skildi eftir sætt bragð í
munninum á mér. Brún tunga hennar kitl-
aði mig. Hún var að borða súkkulaði, og
hlátur hennar var rauður í ljósinu frá bam-
um. Khemou gekk burt og Fatin ko_m til
mín. Hún rétti mér blátt pappírsblað. Á það
hafði hún skrifað: „Rachid, hvað veist þú
um ástina? Þú eyðir meiri tíma í ástarskrif
en ástarleiki. Sá sem aldrei hefur rannsakað
ást, nýtur hennar betur en sá sem veit allt
um hana. Ást er ekki vísindagrein. Ást er
tilfinning, tilfinning, tilfinning."
Miriam Makeba hóf að syngja Malasíu.
Hún hefur hvíta rödd. Ég tók til við að skrifa
á sama bláa miðann: Fatin, þú ert rauða
rekkjan mín, og ég er svarta værðarvoðin
þín. Ég er farinn að sjá þetta þannig.
Ég svipaðist um eftir Fatin. Munnurinn
var svöðusár á andliti hennar og útlendur
sjómaður var að sleikja það. Hún hafði
hægri handlegginn utan um hann og hellti
úr glasinu sínu á gólfíð með vinstri hend-
inni. Khemou kom og bauð mér varimar
eins og kirsuber. Ég keypti annan drykk
handa henni. Ég var svo ánægður með áhrif-
in af kossi hennar að ég fór einu sinni enn
að hugsa um að selja skóna. Hvað átti ég
að setja upp hátt verð fyrir þá? Englending-
urinn var ekkert of góður til að borga millj-
ón franka* ef hann vildi eignast ilskó spá-
mannsins. Hann hlaut hvort sem er að vera
bjáni, annars hefði hann ekki látið blekkjast
af svona sögu. En hvernig gat ég vitað
nákvæmlega hversu heimskur hann væri?
Það var hann sem fyrst vakti máls á þessu,
með sögunni um svarta markaðinn.
Fatin birtist, svört, ljós og hvít. Ég rétti
henni bláan pappírsmiða. Hún leit á mig og
brosti. Ég hugsaði með mér að stelpur eins
og hún væru bara til vandræða. Litli munn-
urinn á henni leit nú út eins og sár sem
hafði gróið. Mér varð hugsað til indverska
skáldsins Mirzah Asad Allah Ghalef:
Þeim sem þorsti kvelur
er ég þurr vör.
Hún sækist eftir þeirri tegund ástar sem
gerir hana óhamingjusama. Það sem mér
geðjast við hana er að hún trúir enn að það
ætti að breyta heiminum.
Khemou og Latifa tóku að æpa hvor á
aðra eins og tveir kettir í áflogum, meðan
Miriam Makeba hélt áfram að syngja hvítri
röddu. Khemou reif í svart hárið á Latifu,
sló hana niður og sparkaði í andlitið á henni.
Latifa æpti og það blæddi úr nefinu á henni.
Litirnir spunnust allir saman í kollinum á
mér. Fatin skildi bláa miðann eftir hjá mér
og hljóp til að skilja hinarfyær. Ég las áfram:
Þú hefur rétt fyrir þér. Ég ber fyrir þá hold
mitt, en ég finn ekki fyrir því þegar þeir eta
mig.
Vigon syngur með hvítri rödd: „Fyrir utan
gluggann.“ Vigon syngur, og ég hugsa um
möndlutré í blóma, og um snjó, sem ég dái.
Khemou og Latifa komu út af snyrting-
unni. Þær höfðu sæst líkt og tvær smátelp-
ur. Svo fóru þær að hlæja og dansa eins
og ekkert hefði í skorist. Ég sat þarna og
reykti meðan ég réðist í huganum á hvern
mann á bamum sem ég kunni ekki við
smettið á. Einn fékk spark, annar löðrang
og þessi þarna fyrir handan fékk kjafts-
högg. Ég komst í betra skap af því að horfa
á sjálfan mig fara með þá að vild minni.
Á morgun sel ég skóna. Fatin fór fram-
hjá aftur og ég spurði hana hvers vegna
Khemou og Latifa hefðu verið að rífast. Hún
sagði að það væri vegna þess að Khemou
hefði sagt manninum, sem Latifa var að
drekka með, að hún væri með berkla.
„Er það satt?“ spurði ég hana.
„Já,“ sagði hún. „En hún segir að það
sé búið að lækna hana.“
Englendingurinn og ég vorum heima hjá
mér að borða couscous. Hann leit á mig og
sagði: „Þetta er besta couscous sem ég hef
nokkru sinni bragðað."
Öðru hverju skimaði hann út í hornið þar
sem amma mín sat og laut höfði. Ég sagði
honum að þetta couscous hefði komið frá
Mekka. „Frænka mín sendir vænan slatta í
hveijum mánuði.“
Hann horfði undrandi á mig. „Það er al-
veg frábært.“
Til þess að hann áttaði sig betur, bætti
ég við: „Allt hér í húsinu er frá Mekka. Við
fáum meira að segja reykelsið sent mánaðar-
lega.“
Við lukum við couscousið og byijuðum á
öðram rétti, ofnbökuðu kjöti með rúsínum
og sterku kryddi. „Þetta heitir mrozeya,“
sagði ég við hann.
Hann tuldraði eitthvað og sagði svo:
„Mikið _er þetta gott.“ Amma min laut enn
höfði. Ég sá að Englendingurinn horfði á
hana sitjandi þarna í hvíta kuflinum sínum.
Reykelsið og þögnin í herberginu gerðu
hana enn tilkomumeiri sjón. Hún lék hlut-
verk sitt vel. Litla, siðláta þjónustustúlkan
okkar bar fram te í silfurkatli. Hún var einn-
ig klædd drifhvítum kufli, og huldi líka and-
lit sitt. Hendur hennar voru málaðar með
henna-lit í margbrotnu mynstri, og svart
hár hennar gljáði yfir gríðarstóram eyrna-
lokkunum. Hún gerði engin mistök. Hún
heilsaði Englendingnum án þess að brosa,
eins og ég hafði brýnt fyrir henni að gera.
Það fór henni vel að vera þungbúin á svip.
Ég hafði aldrei séð hana svona fallega.
Mintuteið með ambri í virtist falla Eng-
lendingnum vel í geð. „Þykir þér teið gott?“
spurði ég hann.
„Já, það er afar gott!“
Það ríkti þögn stundarkorn. Ég hugsaði
með mér: Nú er kominn tími til að nudda
lampa Aladdíns. Ég reis á fætur, gekk til
ömmu og hvíslaði í eyra hennar. Ég sagði
engin orð, gaf bara frá mér hljóð. Hún kink-
aði kolli hægt, án þess að líta upp. Þá lyfti
ég hvíta púðanum og tók upp gullbryddaða,
græna silkislörið sem huldi þá.
Englendingurinn virti fyrir sér ilskóna
sem orðnir voru litlausir af elli. Hann rétti
hægt fram höndina til að snerta leðrið. Síð-
an leit hann á mig og skynjaði að ég vildi
ekki að hann kæmi við þá.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
MENNING/LISTIR 13. SEPTEMBER 1997