Lesbók Morgunblaðsins - 13.09.1997, Blaðsíða 7

hann á móti hvort við séum ekki öll hlynnt
náttúrulögmálunum.
Stofnun Sinfóníuhljómsveitar
íslands
Jón kom heim frá námi árið 1947 og hóf
störf sem tónlistarfulltrúi Ríkisútvarpsins.
Hann hafði starfað við útvarpið áður en hann
fór utan og hafði gert samkomulag við það
um að þeir veittu honum nokkum styrk til
námsins gegn því að hann kæmi þangað aft-
ur til starfa í nokkur ár. Jón segir að ef það
samkomulag hefði ekki verið gert hefði hann
að öllum líkindum dvalið lengur í Bandaríkj-
unum enda hafi verið hörgull á fólki með
hans menntun þar; „freistandi atvinnutilboð
streymdu inn.“
Það var mikið að gerast í íslensku menning-
arlífi um það leyti sem Jón kom heim; Þjóð-
leikhúsið var að verða til og sjálfur tók Jón
þátt í að stofna Sinfóníuhljómsveit íslands
um svipað leyti.
„Það var mitt fyrsta stóra viðfangsefni að
reyna að koma nýrri skipan á hljómsveitar-
málin hér. Tónlistarfélagið hafði verið aðai-
driffjöðurin í tónleikahaldi en rekstur Hljóm-
sveitar Reykjavíkur var því ofviða. í útvarp-
inu var útvarpshljómsveitin með um fjórtán
hljóðfæraleikara á hálfum launum eða svo.
Fyrir dyrum stóð að Þjóðleikhúsið tæki til
starfa en þar var gert ráð fyrir miklu meiri
tónlistarflutningi en raun hefur orðið á. Svo
vantaði alltaf kennara í Tónlistarskólann.
Mér sýndist að það væri hægt að koma á fót
einni hljómsveit sem sinnti þörfum allra þess-
ara stofnana, bæði tónleikahaldi og kennslu.
Á þetta féllust allir sem eitthvað hugsuðu
um þessi mál en við stóðum í töluverðu stappi
við stjórnmálamenn sem réðu fjárveitingun-
um. Að lokum tókst þetta og á því herrans
ári 1950 tók til starfa sinfóníuhljómsveitin
sem nú heitir Sinfóníuhljómsveit Islands."
Jón hefur síðan komið víða við á starfs-
ferli sínum. Hann var fyrsti stjórnarformaður
Sinfóníuhljómsveitar íslands og síðar fram-
kvæmdastjóri hennar 1956 til 1961. Hann
var yfirkennari við Tónlistarskólann í Reykja-
vík 1947 til 1968, dagskrárstjóri hjá RÚV-
sjónvarpi 1968 til 1979 og stundakennari við
Tónlistarskólann og Söngskólann. Hann hef-
ur einnig gegnt ýmsum stjórnar- og trúnaðar-
störfum hjá samtökum listamanna.
Jón ijallaði um íslenskt tónlistarlíf í starfi
sínu sem tónlistargagnrýnandi á Alþýðublað-
inu 1948 til 1950, Morgunblaðinu 1962 til
1968 og Vísi 1980 til 1981. Aðspurður seg-
ist hann ekki hafa neitt annað en gott um
íslenska samtímatónlist að segja. „Ég tel að
við eigum stóran hóp af efnilegum og ágæt-
um tónskáldum, jarðvegurinn er góður og
uppskeran eftir því. Tíminn verður hins veg-
ar að leiða í ljós hvað lifir af því sem verið
er að semja."
Íslensk tónlistarsaga
lengri en menn halda
Jón hefur fengist talsvert við ritstörf, hann
ritaði meðal annars ævisögu Sveinbjörns
Sveinbjörnssonar tónskálds sem kom út árið
1969. Frá árinu 1987 hefur svo Tónlistarsaga
íslands átt hug hans allan en hann er rit-
stjóri hennar. Aðspurður hvenær hann muni
klára söguna segir Jón að þetta sé í raun
verk sem aldrei verði klárað. Hann segist
ekki sjá það fýrir hvenær bókin muni koma
út, hann hafi þegar klárað sögu íslenskrar
tónlistar síðari alda en hann sé nú að vinna
að rannsóknum á íslensku tónlistarlífi á mið-
öldum.
„Það vantaði svo að segja allar frumrann-
sóknir þegar ég byijaði á þessu verki. Þurrt
staðreyndatal um tónleikahald yrði heldur
óuppbyggilegt rit svo að ég hef verið að reyna
að grafa svolítið dýpra, ekki síst eftir tónlist
frá fýrri tíð. í gömlum heimildum fínnst sitt-
hvað sem bókmenntamenn og sagnfræðingar
hafa ekki komið auga á en bregður dálítilli
birtu á það tónlistarlíf sem var í landinu strax
á þjóðveldisöld. Það er til að mynda merki-
legt að sjá hvað sumar kirkjur hafa átt mik-
ið af nótnabókum strax á þrettándu öld, dýr-
um og stórum kálfskinnsbókum. Langflestum
þessara bóka var lógað eftir siðaskipti og
blöðin úr þeim notuð í eitthvað sem menn
töldu þarfara, svo sem reikningshald Vest-
mannaeyjaverslunar. Þama hafa mikil auðæfi
farið í súginn.
En með þessum rannsóknum vonast ég til
að geta bætt við kapítula, eða kannski kapít-
ulum, fyrir framan það sem við vanalega
köllum íslenska tónlistarsögu. Hún hefur al-
mennt verið talin hefjast um 1840 þegar
Pétur Guðjónsson kom til sögunnar og orgel-
ið í Dómkirkjuna. Vissulega má til sanns
vegar færa að saga íslenskrar nútímatónlist-
ar hafí hafist þar en það má rekja sögu ís-
lenskrar tónlistar lengra aftur. Þessa tónlist-
arsögu fyrri alda langar mig til þess að rann-
saka betur.“
SKISSAN sem Vincent Van Gogh sendi Theo, bróður sínum, þegar hann var að mála Le jardin de Daubigny.
KÖTTUR Á HLAUPUM MILLI
VAN GOGH MYNDA
Deilt er hvort sumar
myndir Vincent van Gogh
séu ósviknar eóa ekki.
ANNA BJARNADÓTTIR
segir hér söguna gf „Le
jardin de Daubigny“.
SÉRFRÆÐINGAR voru beðnir um að
gefa álit sitt á tveimur útgáfum af
myndinni „Le jardin de Daubigny" á
fjórða áratugnum. Þeir komust að
þeirri niðurstöðu að tveir málarar hefðu verið
að verki en voru ekki sammála um hvor
myndin væri eftir Van Gogh. Báðar myndirn-
ar eru enn kenndar við hann.
Vincent van Gogh hafði nýlokið við mál-
verk af garði málarans Charles Daubigny í
Auvers þegar hann skaut sig og lést í lok
ágúst 1890. Hann hafði sent Theo bróður
sínum svarthvíta skissu af málverkinu í síð-
asta bréfinu sem hann skrifaði honum. Á
skissunni er köttur á hlaupum yfír garðinn
og Van Gogh lýsir litunum í málverkinu í
bréfínu. Þegar hann lá á dánarbeðinum bað
hann Theo að gefa ekkju Daubigny listaverk-
ið. Theo lést nokkrum mánuðum á eftir bróð-
ur sínum og ekkja Daubigny dó í millitíð-
inni. Ekki er vitað til þess að hún hafí feng-
ið myndina. Hitt er ljóst að tvær myndir af
garði Daubigny eru til og báðar eru kenndar
við Van Gogh. Önnur hangir í listasafninu í
Hiroshima og hin verður hengd upp í Kim-
bell listasafninu í Fort Worth í október.
Bæði málverkin eru formlega viðurkennd
Van Gogh listaverk. Sérfræðingar sem báru
þau saman á fjórða áratugnum voru þó sam-
mála um að sami maðurinn hefði ekki málað
þau. En þeir kváðu ekki endanlega upp úr
með hvor myndin væri hin eina sanna. Eig-
endur beggja eru sannfærðir um gildi eigin
málverks. Van Gogh málaði líklega myndina
sem er í eigu listasafnsins í Hiroshima. Hver
málaði „Le jardin de Daubigny" sem hékk
síðustu fímmtíu árin á listasafninu í Basel í
Sviss en hefur nú verið lánuð til Texas er
ekki á hreinu. Stofnun Rodolf Staechelin fjöl-
skyldunnar á myndina og er sannfærð um
að Van Gogh hafi málað hana.
Það er köttur að staulast í gegnum Daub-
igny-garðinn á mynd Staechelin fjölskyldunn-
ar. Hann er eins og tréköttur í samanburði
við lipran köttinn á skissunni sem Van Gogh
sendi bróður sínum. Það er enginn köttur á
myndinni í Hiroshima. Það hefur verið málað
yfír hann. Málarinn Judith Gérard stóð teikni-
kennarann Emile Schuffenecker að verki
þegar hann gerði það.
I handriti sem Van Gogh áhugamaðurinn
Benoit Landais fann eftir Judith Gérard seg-
ir að listgagnrýnandinn Julien Leclercq hafí
verið ótrúlega slunginn að ná bestu myndum
Van Goghs af ekkju Theos, en hún erfði þá
bræður. Judith sá „.. .gula herbergið, ólífu-
trén, sýprisana, stjörnunæturnar, rauðu þök-
in, garðinn í Auvers, sólblómin...“ alitþekkt-
ar myndir eftir Van Gogh, hjá Leclercq. Sum-
ar myndirnar höfðu verið upprúllaðar og voru
illa farnar. Leclercq fékk Schuffenecker til
að laga listaverkin og sumir halda því fram
að hann hafi bætt nokkrum myndum við
safn hans.
LE jardin de Daubigny í Hiroshima.
LE jardin de Daubigny f eigu Staechelin-fjölskyldunnar.
Judith segir að honum hafí þótt kötturinn
í garði Daubigny illa gerður og þess vegna
mál^ yfír hann.
Ahugamenn um falsaðar Van Gogh-
myndir hafa aðra kenningu. Ein
þeirra er sú að Schuffenecker hafí
málað yfír köttinn til að koma eig-
in eftirlíkingu af myndinni á markað. Köttur-
inn var enn á sínum stað þegar myndin var
fyrst boðin upp á uppboði 24. mars 1900.
Það var ekki gefíð upp hver seljandi myndar-
innar var og ekki heidur hver kaupandinn
var. Benoit Landais heldur að Schuffenecker
hafi verið seljandinn og kaupandinn. Það tíðk-
aðist á þessum tíma að listamenn settu mynd-
ir eftir sig á uppboð og létu fulltrúa sína
bjóða í þær til að fá verð á þær, fulltrúar
Gauguins keypti vist flestar myndir eftir
hann á uppboðum fyrir hann sjálfan til að
hækka verðið á myndum eftir hann. En
Schuffenecker setti ekki mynd Van Goghs á
uppboð til að sýna hversu verðmæt hún væri
heldur til að staðfesta að Van Gogh hefði
málað mynd með ketti. Síðan málaði hann
yfir köttinn og málaði sjálfur nýja mynd með
ketti!
Rúmu ári síðar var mynd með ketti sýnd
á Van Gogh sýningu sem Leclercq stóð fyrir
hjá Bemheim-Jeune í Paris. Leclercq skrifaði
ekkju Theos um myndina um svipað leyti og
sagðist hafa keypt Le Jardin de Daubigny
af Bernheim-Jeune. Hann lagði til að hún
skipti við hann á henni og Sólblóma-mynd-
inni. Hann sagðist vera tilbúinn að slíta sig
frá myndinni „þótt hún sé ein af fallegustu
myndunum frá Auvers" af því að hann gæti
alltaf séð hina myndina sem Van Gogh gerði
af garði Daubigny hjá Schuffenecker vini
sínum. Hann bauðst til að borga 300 franka
með myndinni í skiptunum. Þetta var í fyrsta
sinn sem önnur mynd af garði Daubignys
var nefnd á nafn.
Johanna van Gogh beit ekki á agnið.
Ekki er vitað hvað varð um myndina
með kettinum eftir að Leclercq lést
1901 en sumir halda að Schuffenecker
og bróðir hans (sem kallaði ekki allt ömmu
sína) hafi setið á henni í nokkur ár áður en
þeir settu hana á sýningu í Basel 1906. Hún
gekk kaupum og sölum í París áður en P.
Vallotton galleríið í Lausanne keypti myndina
og seldi seinna Staechelin fjölskyldunni. Mál-
arinn Gustave Feyet keypti kattarlausu
myndina skömmu eftir aldamót og átti hana
til dauðadags.
Litimir í mynd Staechelin Qölskyldunnar
eru þeir sömu og van Gogh lýsti í bréfinu til
bróður síns. Það hefur hins vegar ekki aðeins
verið málað yfír köttinn í Hiroshima-myndinni
heldur bláum lit klesst yfír „fólbláan" himin
Van Goghs og málað yfír „bláleitt þak úr tígul-
steinum" með grænu. Schuffenecker vildi láta
líta út fyrir að eftirlíking hans væri myndin
sem Van Gogh skrifaði bróður sínum um.
Upprunalega myndin væri bara mynd sem
Van Gogh hefði málað jafnframt hinni síðustu
dagana sem hann lifði án þess að nefna hana
á nafn við nokkurn mann.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 13. SEPTEMBER 1997 7