Lesbók Morgunblaðsins - 08.11.1997, Blaðsíða 17

Á VÉÐ OG PRHF
„TÍÐARANDI
í ALDARLOK"
Augljósasta gfleiðing pm-ismans er íslenska skólakerfið, grunnskólakerfið
einkanlegg, sem er ónýtt. Þar hafa pm-istar margir óafvitandi róðið stefn-
unni allt fró því snemma ó óttunda óratugnum.
AÐ ER fremur sjaldgæft hérlendis að það
birtist gi-einar eða ritgerðir þar sem menn-
ingarástand eða menningarstefnur samtím-
ans eru gagnrýndar afdráttarlaust og án allra
fyrirvara. Hvað þá að slíkar samantektir séu
reistar á vel grundaðri þekkingu á efninu og
skýrri kennd fyrir því sem er rugl eitt og þvi
sem er reist á skynsamlegu viti. Höfundurinn
er tengdur og hugmyndir hans mótaðaðar af klassískri
breskri heimspekihefð en eins og vitað er er sú hefð og skiln-
ingur órafjarri kenningu Nietzsches og hvað þá Hegels. En
kenningar Nietzsches, útþynntar, skrumskældar og affluttar
ásamt svipaðri meðferð kenninga Freuds er grundvöllur hug-
aróra Focaults, Lacans og áhanganda þeirra. Derrida byggir
á öðrum hefðum með kenningunum umdeconstructionina -
aðs afbygginguna þ.e. málfarslega afbyggingu. Undirstaða
kenninga hans er jafngömul „textagerð" og formuð í setningu
Terentusar Marcusar, sem var uppi á 2. öld e.Kr. „Pro captu
lectoris habent sua fata libelli" - eða Örlög bóka ráðast í
höfði lesendans. Lesskilningur hvers og eins ræður skilningi
á textanum. AUt fram á þessa öld hefur öll bókmenntarýni og
rannsóknir verið bundin þeirri hefð að leitast við að skilja
texta höfundarins, nálgast sem nákvæmast það efni sem höf-
undurinn tjáir í textanum. Gjörbylting verður á þessum skiln-
ingi, því samkvæmt kenningum post-modernista er textinn
ekkert, þýðingarlaus, einskis virði, lesandinn les í textann það
sem hann kærir sig um, auk þess sem textar eru kúgunartæki
valdsins - Foucault -. Derrida hóf feril sinn sem talsmaður
þess að þenja málið, auka spennuvídd þess og magna það
nýrri endurnýjun, en síðar snerust kenningar hans og ann-
arra pm-ista í þá stefnu að brjóta málið í frumagnir talaðs
máls og kenna að „reynsluheimur“ hvers hóps skapaði mál
hans, og rétt mál og rangt mál væri skipting undan rifjum
valdastéttanna, til þess að tryggja völd sín. Baráttan um völd-
in væri inntakið, sem tekur sess stéttabai-áttu marxista.
„Political correctness" - pólitísk rétthugsun - er eitt af bar-
áttumálum pm-ista. Barátta kynjanna og feminisminn er ann-
að og afbygging lista, bókmennta og hljómlistar fylgir fast á
eftir.
Kristján Kristjánsson hefur í greinum sínum rakið ítarlega
inntak helstu kenninga pm-ista og rekur grundvöll kenning-
anna í tilvitnunum í rit prófeta stefnunnar. í fyrstu gi-ein
sinni reifar hann innihald allra 10 greinanna og sérsvið hverr-
ar greinar. Höfundur ber saman áhrif menningarvita marx-
ismans og hliðstæðu þeirra í „kjaftastéttum" pm-ista og þá
kemur í ljós „að meiri ófagnaður sé af póstmodernismanum
sem áhrif hans á hugarheim fólks eru fjarvirkari og lævíslegri
en marxismans ... „ Pm-istar afskræma ekki aðeins fyrri
tíma heimspekinga og sálfræðinga, þeir „sækja töluvert, bæði
að formi og efni til meginlandshefðarinnar í heimspeki: til
hugmynda Heideggers um rótfestu mannsins... og afneit-
unar Sartres á manneðlinu ... „
Með einfeldningslegi'i útlistun sinni og einfóldun á kenning-
um annarra 20. aldar heimspekinga og með meðfylgjandi „af-
byggingu“ vekja þeir fyrst í stað forvitni og siðar di-ýldni ein-
feldninga um skilning á „heimspeki" og „listum“. Nýjunga-
girni er drjúgur þáttur í ginningu eða tælingu til ánetjunar
þessum kenningum. Um þá áráttu hentar vel smákvæði Sig-
fúsar Daðasonar: Eftirspurn eftir nýjungum - „Eitthvað
nýtt! Eitthvað nýtt! muldruðu þeh' undan feldinum. Og þeir
grófu hróðugir síðasta eldhúsreyfarann, nýjasta sullumbull sí-
bernskunnar upp úr pilsvasa sínum“.
I öðru kvæði Sigfúsar „Veröldin" eru nánast dregnar upp
svipmyndir um kenningar pm-ista, svo sem: „Röklausar teng-
ingar fjarskyldra greina. / Launvenzluð aldaskeið. / Nákomn-
ar andstæður flotnar úr fjarska. / Ennfremur nokkurskonar
fin-de siécle / í sjálfum þjóðarandanum hrátt og rotið fin-de-
siécle.“ Og síðar í sama kvæði: „Hatast við söguna/Bundið og
leyst og raðað prófað sundrað./Villt um fyrir alvörumönnum
og skólanemum".
Og „Merkingar þagnarinnar fallnar í fyrnsku".
Úr: „Útlínur bak við minnið“ Rv. 1987.
I greinum Kristjáns Kristjánssonar, sem þegar eru birtar
og lesnar, vaknar sú spurning: Eru pm-istar ekki mynd læri-
feðra og nemenda eða þátttakenda í Helli Platóns. Lokaður
heimur, skuggatilvera eða þá ástandið meðal blindingjanna í
„Landi blindingjanna" eftir H.G. Wells. höfuðeinkenni þeirra
er að þeir forðast sólarljósið, afneita listum sögunnar, bók-
menntum, listaverkum og öllu því sm hefur gefið og gefur lífi
manna gildi.
„Menningarfræðin“ og bókmenntarýni um bókmenntarýni,
listrýni um listrýni, en engar bókmenntir eða listir. Og
„kjaftastéttimar“ halda áfram blaðri sínu og afbyggingar-
starfi innan bókmenntageirans og innan sterkasta fjölmiðils
ríkisins, sjónvarpsins, þar var snjallasta leikgagm-ýnanda út-
hýst. Þar kom til hræðslan í „forheimskunnarlandinu“ - Þór-
bergur Þórðarson - við glöggan skilning og skýrleika.
Gleggsti bókmenntafræðingurinn er algjörlega þagaður í hel
og verk hans virðast vera á index bókmenntalágkúrunnar
sem ræður ríkjum innan Háskóla Islands. Þessir menn, Jón
Viðar Jónsson og Eiríkur Jónsson, eru fremur illa séðir af
þeim sem dá „nýjasta sullumbull síbernskunnar".
Augljósasta afleiðing pm-ismans er íslenska skólakerfið,
grunnskólakerfið einkanlega, sem er ónýtt. Þar hafa pm-istar
margir óafvitandi ráðið stefnunni allt frá því snemma á átj-
ánda áratugnum. Þar gildir reglan „reynsluheimur hvers og
eins nemanda á að ráða ferðinni um námið“ í bókmenntum er
það „sullumbullið" sem er haldið að nemendum og sagan er í
rauninni engin. Það hættulegasta er að málkennsla er afrækt.
Þetta skólakerfi virðist gert eftir resepti frá pm-istum með
marxísku ívafi.
I 8. hluta greinaflokksins ræðir Kristján Kristjánsson um
afstöðu pm-ista til menntamála. Ymis einkenni pm-ista voru
innbyggð í vissa þætti módemismans, ekki síst afbygginguna
í listum og bókmenntum. Þess vegna var afbyggingin snar
þáttur í stefnumörkun „nýskólastefnunnar“ hér á landi ásamt
marxískum viðhorfum til skólastarfs, innrætingu og fortíðar-
hatri og lausung í kennslu móðurmálsins. Enginn hefur af-
hjúpað stefnu „nýskólastefnunnar“ betur en Helga Sigurjóns-
dóttir og þar áður Arnór Hannibalsson.
Því er notkun sagnarinnar „að ófrægja" röng í sambandi
við afhjúpanir Helgu á „nýskólastefnunni". „Nýskólasinnar
sem Helga Sigurjónsdóttir hefur ófrægt hvað mest hér á
landi... „
Staðhæfing Kr. Kr. bendir ótvírætt til þess að höfundur
hefur ekki gert sér fulla grein fyrir áhrifum pm-ista á þessa
stefnu. Afleiðingarnar liggja þó augljóslega íyrir í þeim
hörmulegu afleiðingum sem „nýskólastefnan" hefur haft und-
anfarin 20 ár.
Einnig er vafasamt að telja að deilur nýskólasinna og and-
stæðinga þeirra snúist um aðferðir eingöngu og því skilji lítið
á milli Helgu Sigurjónsdóttur og Wolfgangs Edelsteins.
Kennsla er ekki eingöngu „aðferð“ inntakið er hvað er kennt.
Stefna Edelsteins var sú að stunda þá innrætingu í gmnn-
skólum landsins sem gerði (þjóðfélags)byltingu ónauðsynlega,
stefna Helgu er að „kenna“ grundvallargreinar til þess að
gera nemendur hæfa til þess að taka eigin ákvarðanir og jafn-
framt skyldi sleppt allri pólitískri innrætingu.
Síðar í greininni segir: Fjölmenningarstefna (pm-ista)
þeirra er sú að hver menningarafkimi lifi við annarra hlið í
forpokaðri einangrun... Höfuðnámsefnið á að vera „átt-
hagafræði" eigin hóps ... „ Það vill svo til að kennsla í átt-
hagafræði var þýðingarmikill þáttur nýskólasinna. Aðrir
þættir 8. greinarinnar standast fyllilega og sýna svo ekki
verður um villst að „afbyggingin“ er inntak skólastefnu pm-
ista eins og forvera þeirra marxistanna, en þar er stefnt að
sama markmiði, rústum borgaralegs samfélagskerfis og sið-
menningar og húmaníski-a hefða. Þess vegna er heift marx-
ista og pm-ista í garð lista og opinna bókmennta af sama toga.
1 5ta hluta greinaflokksins reifar höfundur kröfu pm-
módernista um útþurrkun málaralistar. Afbygging listanna
hefst að vísu í modernismanum en magnast mjög með pm-
ismanum. í ágætri grein í Morgunblaðinu 28. október sl. fjall-
ar einn kunnasti myndlistarrýnir landsins, Bragi Ásgeirsson,
um þetta atriði og niðurstaðan er eins og hjá Kr. Kr. í þessari
grein.
I 7. grein fjallar höfundurinn um ídíótískustu afurð pm-ista
þ.e. pm-ista feminisma. Þessi þáttur pm-ista er í rauninni full-
komnun afskræmingarinnar jafnvel samanborið við aðra
kenningaþætti pm-ista. Höfundurinn rekur helstu kenningar
málsvara þessarar einkennilegu mannfrelsisstefnu og hin
furðulegu uppátæki þeirra í uppákomum og áhrif þeirra í öðr-
um listgreinum.
Nú er að ljúka þessum mjög svo þarfa gi'einaflokki um pm-
ista og áhrif þeirra á síðari hluta líðandi aldar. Höfundinum
hefur tekist að útlista kenningar þessarar andmenningar-
stefnu með vandaðri umfjöllun og með lestri þessara greina
ættu lesendur að ná áttunum og skynja hvaðan þeir vindar
blása sem eiga drjúgan þátt í afmenningarstarfsemi þeirri
sem iðkuð er af ágengum hópi svokallaðra „menntamanna" og
innan listageirans. Þetta er afhjúpun og útlistun á innantómu
blaðri gervilistamanna og „menningarfræðinga".
SIGLAUGUR BRYNLEIFSSON
RÚNAR KRISTJÁNSSON
TÁR ÚR STEINI
Tár tír steini týnd í hafsins bárum,
tónum vígð með hugarkvíða sárum,
brenna á þér svo brjóst þitt fyllist eldi,
blika í sál að lífsins hinsta kveldi.
Ástin heita, öflug, sterk og vakin,
upp til himins verðurjafnan rakin.
Hún er gefín Guðs af náðarlindum,
geislar björt í ótal sælumyndum.
Ast sem þá má enginn maður svíkja,
ein hún verður heil og sönn að ríkja.
Léstu hana frá þér framans vegna,
fannst þér að það myndi láni gegna?
Brástu því sem bregðast enginn skyldi,
braustu eið sem stærstur var að gildi?
Gafstu frá þér gæfu þinnar merki,
gekkstu burt frá lífsins skylduverki?
Árin fram að ósi tímans streyma,
enginn veit hvað spor í sandi geyma.
Ekki er hægt að anda lífí í dauða
oft þó gráti í hjarta blóðið rauða.
Seint, of seint þú sást og skildir rökin,
síst þú hafðir notað réttu tökin.
Blómið þitt svo bundið hjartans taugum
barst á sæ og hvarf þér skjótt frá augum.
Pér var boðin þolraun ystu nafar,
þung og sár er leiðin öll til grafar.
Tár úr steini, töpuð von og hlýja,
tregann magna í djúpi harmaskýja.
Sál þín æpir, á þig brotin falla,
áfram stöðugt minningarnar kalla.
Hendur grípa hálmstrá eftir mætti,
hjartað fínnur til með eigin slætti.
Visnuð er sú von er bjó í hjarta,
vonin öll sem klæddi drauminn bjarta.
Allt er tómt sem tilgang áður gaf þér,
tár úr steini grétu drauminn af þér.
Drauminn þinn um dáð og elsku sanna,
drauminn þinn um gæfu í heimi manna.
Einn þú situr sár í köldu tómi,
saknar yls frá löngu týndu blómi.
Höfundurinn býr ó Skagaströnd.
MEGAS
ÞAÐ ER
AÐEINS EITT
nú er aðeins eitt að gera
finna öskubakkann þann rétta
og síðan að reykja í ró og griðum
sína rettu stinna og þétta
og hugsa einungis hálfa
hugsun og vaða svo í annað
endurtaka það sem allsengu skiptir
og ignorera hitt sem haldið er sannað
aldrei var mánafar mannað
afskipt retta í öskubakka hvfldi
og ein sig reykti uns lauk
hennar tilkomulitlu tilveru
en þó skal tekið fram að vel rauk
hugsa þína vel hálfu
hugsun og láttu síðan nýja
flæða hugann hluta úr augnabliki
og hjala þá á meðal lágskýja
æ þú ert kirkja sem þyrti að endurvigja
ein hún situr í sófanum mjúka
þeir segja hún sé alltaf að reykja
en hvað skeður frú er fróin sú
verður flutt í deild hinn bönnuðustu leikja?
nei: hugsa bara hálfa
hugsun og vaða svo í annað
og hafa að engu hásætabrauðsdrengina
og hunsa af forakt boðað hvað sem og bannað
hvaða heim gætu spilafiflin spannað?
Megas er listamannsnafn Magnúsar Þórs Jónssonar skólds og
tónlistarmanns.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 8. NÓVEMBER 1997 1 7