Lesbók Morgunblaðsins - 10.01.1998, Blaðsíða 19

TILBÚIN EYÐILEGGING
Morgunblaðið/Kristinn
SÝNING Jóns Óskars í Galleríi Sævars Karls opinberar nýtt einkennismerki listamannsins, trúðinn Harlequin,
hina kunnu trúðsímynd sem rekja má í gegnum evrópska sögu.
YNDLISTARMAÐURINN Jón
Óskar opnar sýningu í Galleríi
Sævars Karls í Bankastræti í
dag, laugardaginn 10. janúar. A
sýningunni eru málverk unnin
með blandaðri tækni og grafíkmyndir þar
sem andlit trúðsins - Harlequin - er endur-
tekið í sífellu. Myndirnar hafa gengið í gegn-
um tilbúna hringrás sköpunar, eyðileggingar
og viðgerða. Myndlistin sjálf er enda ekki
annað en tilbúningur og Jón Óskar segir að
myndefnið sé dautt, í staðinn búi táknheimur
málverksins í efni þess og áferð.
A meðan á sýningu Jóns Óskars stendur
þennan mánuðinn mun forstöðumaður Tate
gallerís í Lundúnum, Jeremy Lewison, sækja
listamanninn heim og kynna sér myndlist
hans. Jón Óskar hefur verið tilnefndur til
finnsku Ars Fennica-verðlaunanna og hefur
Lewison verið falið að velja verðlaunahafann í
ár. Jón Óskar er annar Islendingurinn sem
hlýtur þessa tilnefningu, áður hafði Sigurður
Guðmundsson komið til álita, og Jón Óskar
segir það nægan heiður í sjálfu sér að vera til-
nefndur til jafn virtra verðlauna hver svo sem
niðurstaða Lewisons verði.
Andlit trúðsins hefur listamaðurinn gert að
einkennismerki sínu. Hann rakst á merkið i
auglýsingu spilavítis í þýsku dagblaði fyrir
nokkrum árum og þótti skemmtilega ófor-
skammað að taka sér merki fyrirtækisins í
krafti „frelsis listamannsins". Jón Óskar segir
að myndlist hans byggist alltaf á hugmyndum
annarra. „Ég er ekki uppfmningamaður og
skoðun mín er sú að þeir listamenn sem
ganga sífellt út frá forsendum frumleikans í
verkum sínum lendi í ógöngum, verkin verða
uppspennt og tilgerðarleg og tapa sinni ein-
lægu sköpun,“ segir Jón Oskar. „Væri ég boð-
beri nýrrar hugsunar myndi ég kjósa mér
annan miðil en málverkið."
I fyrstu byggði Jón Óskar verk sín á hefð
trúarmálverksins og pólitískum plakötum.
„Skyldleiki þessara myndforma felst í and-
legri uppljómun andlits sem horfir inn í fram-
tíðina. Ég tileinkaði mér þetta í málverkum
þar sem andlit fyllti út í flötinn nema hvað
andlit mín voru ekki eins trúverðug og af
þeim stafaði öðru fremur mannlegur breisk-
leiki,“ segir Jón Óskar. Andlitin verða sífellt
uppstilltari uns þau hverfa loks alveg fyi-ir
nokkrum árum og við þeim taka endurteknir
munsturfletir, „óáhugavert myndefni sem
slíkt, án upphafs og endis, því myndefnið
skiptir mig engu í sjálfu sér, - ég er fyrst og
fremst að fást við miðil málverksins."
Andlit trúðsins er alltaf endurtekið í sömu
stærð, það eina sem breytist er rýmið umleikis.
Verkin era unnin með ýmsum iðnaðarefnum.
Með grófum iðnaðarverkfæram á borð við
fræsara ræðst listamaðurinn á myndflötinn og
vinnur skemmdir á eigin verki. Síðan bregður
hann sér í hlutverk forvarðar, sparslar og gerir
við hluta skemmdanna, lætur annað standa og
ver loks verkin með lakki. „Skemmdir era vitn-
isburður um umgengni tímans. Hvemig tíminn
vinniu- á listaverkum og hvernig fita eftir
hendur situr eftir á veggjum," segir Jón Óskar.
„Skemmdimar í verkum mínum eru tilviljun-
arkenndar en eyðileggingarferlið hef ég valið
áður. Efnin sem ég nota til viðgerðanna eru
líka þess eðlis að ég hef ekki fullkomna stjóm á
þeim, útkoma myndanna er ekki alveg undir
mér komin. Ég geri verkunum upp eyðslu tím-
ans í byrjun og svo verður spennandi að sjá
hvað gerist í framtíðinni." Jón Óskai- gældi við
þá hugmynd að saga stærstu myndimar í
sundur til að koma þeim inn í sýningarsalinn,
setja þær síðan saman aftur og gera við sárin.
Það örlar á vonbrigðum í andliti listamannsins
þegar hann segir að dyr húsins hafi reynst svo
stórar að ekki hafi komið til frekari „eyðilegg-
ingar“ á verkunum að sinni. „Vonandi gefst
mér tækifæri til þessa síðar.“
ENDURMETNAÐUR
TONLIST
Sígildir diskar
BROOKS/LINLEY/SHAW/WESLEY
English Classical Violin Concertos. Fiðlu-
konsertar eftir James Brooks, Thomas Linley
jr„ Thomas Shaw og Samuel Wesley. Elizabeth
Wallfisch, fiðla; The Parley of Instruments u.
stj. Peters Holmans. Hyperion CDA66865. Upp-
taka: DDD, 1/1996. Útgáfuár: 1996. Lengd:
64:05. Verð (Japis): 1.499 kr.
SAGAN er ekki, eins og halda mætti, eitt-
hvað sem er búið og gert og sem skráð er í
eitt skipti fyrir öll. Öðru nær. Hana má end-
urrita. Alltaf bætist við vitneskja, og hver
kynslóð þarf að meta fortíðina upp á nýtt.
Við það geta hlutföll riðlazt og viðhorf
breytzt. Þannig var til skamms tíma viðtekin
skoðun, að Bretar ættu engin frambærileg
tónskáld í upp undir öld eftir fráfall Hándels
og Arnes, enda skyggði bjarminn af vínar-
klassísku og rómantísku risum Miðevrópu á
flest annað. En ef marka má það útgáfuátak
sem Hyperion nefnir „The English Orpheus,“
leynist sitthvað á safnhillum sem gæti gefið
nokkuð aðra og fyllri mynd af „dauðasta tón-
skeiði Bretlands" en hingað til hefur þótt góð
latína.
Umræddur diskur er nr. 37 í útgáfuröðinni
og tekur fyrir enska fiðlukonserta frá svipuð-
um tíma og þegar ljóminn af Haydn og Moz-
art skein hvað skærast sunnar í álfu. Höfund-
ar eru ýmist lítt kunnir eða (eins og með
Brooks og Shaw) svo til með öllu óþekktir í
heimalandinu, hvað þá hér um slóðir. Þeir
tengjast flestir borginni Bath, sem varð
heilsubótardvalarstaður heldri manna á 18.
öld í líkingu við Karlsbad í Bæheimi. Frí-
stundum efnamanna fylgdi þörf fyrir tónlist,
enda virðist músíklífið hafa verið blómlegt í
borginni, sem raunar einnig á okkar öld, líkt
og Bath-tónlistarhátíðin minnir á.
Það kemur á óvart hvað þessir höfundar,
sumir þeirra ekki einu sinni komnir af tán-
ingsaldri eins og Linley, gátu skrifað af mikilli
færni og hugmyndaríki. En spilamennska
POI-hópsins er að vísu líka í sérflokki, svo og
einleiksfiðlarans, sem þarf víða að kljást við
verulega fingurbrjóta meðan ekkert er gefið
eftir í tempói, og ferst það Wallfisch oftast
með miklum ágætum.
Það er kostur við þessa skífu hvað flytjend-
ur hafa heilbrigða afstöðu til „upphaflegrar"
túlkunar, því útkoman er músíkölsk og án
þeirra öfga í t.a.m. „klukkudýnamík" sem enn
má stundum heyra úr herbúðum upphafs-
hyggjumanna og gerir að verkum, að góðar
tónsmíðar rykfalla að ósekju á hillum heimil-
anna. Hér er engin slík hætta á ferð. Þetta er
diskur fyrir „létta sögurúmið" í tiktúrulausum
toppflutningi og með upptökugæðum sem eru
líkleg til að endast manni í mörg ár.
Tveir smápunktar í lokin: Fylgibassahljóð-
færið er hér píanó, eins og tíðkaðist víða á jað-
arsvæðum þar sem fylgibassahefðin aftan úr
barokktíma entist lengur en í miðri álfu, en
það heyrist fremur lítið og ætti engan að
trufla. Athyglisverð er ný kenning um ein-
leikskonserta sem hér má heyra í framkvæmd
og sem á er minnzt í bæklingi, að algengt hafi
verið í byrjun klassíska skeiðsins að takmarka
hljómsveitarundirleik við „concertino“-hóp,
t.d. einskipaðan strengjakvartett, þegar
sólistinn lék með hljómsveitinni utan „túttí“-
kafla, þ.m.t. í píanókonsertum Mozarts. Ætti
það að geta breytt ímynd slíkra verka
þónokkuð, ef satt reynist.
FRÆGIR MARSAR
Famous Marches.Ýmis tónskáld. Ýmsir flytjend-
ur. Naxos 8.553596. Upptaka: DDD. Útgáfuár:
1997. Lengd: 78:47. Verð (Japis): 690 kr.
„HERGÖNGULÖG" þurfa síður en svo að
vera einskorðuð við hermennsku, og engin
ástæða iyrir ofstækisfulla friðarsinna að
hleypa hami út af því. Marsar hafa m.a.s. ver-
ið dansaðir, enda ekki óalgengir í sígildum
ballettum, og þaðan af síður í sígildri hljóm-
sveitartónlist almennt, þar sem marsar eða
marskenndir kaflar eru gjarnan notaðir til að
upphefja hetjulund eða hátíðleika, jafnt í gleði
og sorg, og ekki aðeins í tviskiptum, heldur
stundum jafnvel í þrískiptum takti.
Margir marsarnir á þessum diski yrðu auk-
inheldur seint taldir sérlega herskáir í eyrum
almennra hlustenda, t.a.m. marsamir úr
Kvöldlokku Dags Wiréns og Kirjálasvítu Si-
beliusar, enda vakti byssugjamm og blóðfórn-
ir sem slíkt síður fyrir sígildu meisturum en
upphafning hugans, sem gat stundum líka
verið á fisléttum nótum, eins og í Wirén-dæm-
inu. Að því leyti er hér slegið á fleiri strengi
en á öðrum eldri mai’sadiski frá Naxos, Ma-
jestic Marches, eins og titill hans ber með sér.
Helzti ókostur þessa disks er upphafsnúm-
erið, Sigurmarsinn úr Aídu, sem hér er
klipptur úr sínu rétta kórumhverfi (aðeins
trompetkaflinn tekinn) og getur fyrir vikið
varla annað en komið snubbótt út. Én annars
er úrvalið gott og fjölbreytnin mikil í 16 atrið-
um á afar vel útilátnum diski, í allt frá góðum
miðlungsflutningi og alveg upp í topp.
Ríkarður Ö. Pálsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 10. JANÚAR 1998 1 9