Lesbók Morgunblaðsins - 20.06.1998, Page 17

VERK á forsíðu bókarinnar: Skúrþök í Oelper frá 1973.
við konkret-ljóðagerð. Bókin verður vettvang-
ur enn frekari tilrauna og listamaðurinn beinir
sjónum sínum að bókinni sem skúlptúr í sjálfu
sér, óháð innihaldinu. Felicitas segir straum-
hvörf hafa orðið í Mst Dieters upp úr 1960. Þá
er hann sestur að á íslandi auk þess sem hann
dvelur við kennslu víða í Bandaríkjunum. Þó
að Dieter sé vissulega einangraður á Islandi
telur Felicitas að þessi fjarlægð hafí einnig
hjálpað listamanninum að vinna úr hugmynd-
um sínum og opna augun fyrir möguleikum
eins og þeim að notast við óhefðbundinn efni-
við á borð við matvæli og ýmislegt annað úr
sínu nánasta umhverfi. Sem dæmi um breytta
stefnu nefnir hún tvö verkefni sem Dieter
Roth fékkst við hér á landi. Annars vegar
svokölluð Bókabjúgu, þar sem dagblöð og
bækur höfunda sem listamanninum voru lítt
þóknanlegir eru tætt niður, blönduð kryddi og
lími og notuð sem efniviður í þennan vinsæla
hversdagsrétt. Hins vegar eru það mynd-
skreytingar sem Dieter Roth vann fyrir Les-
bók Morgunblaðsins og birtust árið 1964.
Við tók kraftmikið tímabil þar sem Dieter
vann fjöldamörg bókverk; bókaflokkar, rit-
söfn og dagbækur auk þrykkimynda, teikn-
inga og ljóðagerðar sem Dieter fékkst jöfnum
höndum við, stimpilmyndasett og Munducul-
um,- stórt verkefni sem hann vann að um
fimm ára skeið og var ein af mörgum tilraun-
um hans til að skapa nýtt og nánara samhengi
milli orða og mynda, stafróf persónulegra
táknmynda, - „nýtt táknkerfi fyrir heiminn."
Stöðug átök forms og innihalds
„Var það eitthvað?" er yfirskrift greinar
Ferdinands Schmatz um ljóðagerð Dieters
Roths. Og spumingunni svarar hann um hæl:
„Ó,já.“
GEORG Wilhelm Friedrich Hegel: Verk í 20
bindum. Bókabjúga frá 1974.
í ljóðum Dieters Roths, sem sum hver eru
ort undir mjög svo hefðbundnum bragarhætti
sonnettunnar, á sér stað sama togstreitan
milli forms og innihalds og í öðrum verkum
listamannsins. Hvort sem var ritmál eða
myndmál þá beitti hann sömu aðferð upp-
brots, viðsnúnings, samþættingar og um-
myndunar á hvort tveggja, saman eða hvort í
sínu lagi. Líkast til væri því rangt að fjalla um
texta og myndverk Dieters sem tvö aðskilin
svið sjónlista og bókmennta svo samtvinnaðir
vora þessir tveir þættir í list hans.
Sýningin í Albertina safninu í Vín stendur
yfir til 5. júlí nk.
NOKKRAR af
myndskreyting-
um Dieters
Roths fyrir Les-
bók Morgun-
blaðsins árið
1964, sem birtar
eru í bókinni.
TEXTI frá
1971.
HALLDÓR Kiljan Laxness er í brennidepli í báðum tímarit-
unum að þessu sinni, Skími og Timariti Máls og menningar.
liðurinn í þeirri margflóknu ritdeilu sem
sprottin er upp af greinaflokki Kristjáns um
póstmódernismann í Lesbókinni síðastliðið
haust. Grein Guðna lét reyndar sem hún fjall-
aði ekki um Lesbókarflokk Kristjáns en gerði
það nú samt sem áður að meira eða minna
leyti; á bak við þessar greinar glittir greini-
lega í átök tveggja ólíkra viðhorfa í húmanísk-
um vísindum sem komið hafa æ betur upp á
yfirborðið síðustu mánuði og misseri, viðhorf
sem Kristján kallar í gamansömum tón
móderníska upplýsingu og póstmódemíska
aflýsingu.
Svargrein Kristjáns nefnist Nýrnmör af
alisvíni og gefur strax til kynna að honum
þyki nú ekki mikil ástæða til þess að taka
gagnrýni Guðna mjög alvarlega. Ekki er rúm
hér til þess að fara ýtarlega í öll deiluatriði en
Kristján segist greina tvö aðalatriði í gagn-
rýni Guðna sem „snúast annars vegar um
meinta forsjárhyggju mína, sem sé ógn við
fræðasamfélagið, og hins vegar fyrirlitningu á
tilteknum bókmenntum og bókmenntafræð-
um er tengjast að mér skilst einkum svörtum
konum“. Kristján segir Guðna mistúlka og
snúa út úr þeirri skoðun sinni að háskóla-
kennarar þurfi að velja sér rannsóknarefni út
frá nytsemissjónarmiðum og með tilliti til
skyldna sinna við að uppfræða og leiðbeina al-
menningi.
Ef ég skil grein Kristjáns rétt mætast þeir
Guðni á miðri leið ef öfgunum er sleppt enda
hlaut það að vera; engum háskólakennara
dettur í hug að hann geti haft vit fyrir al-
menningi í stóru og smáu og engum háskóla-
kennara dettur það heldur í hug að sinna ein-
ungis rannsóknum sem gera gagn.
Tóknfrsedi dauðdaganna
Það er merkilegt hvað frönskum heimspek-
ingum tekst mörgum hverjum að deyja á
merkingarfullan hátt, að minnsta kosti ef haft
er í huga að dauðinn er mikilvægur þáttur í
hugsun þeirra flestra. Sartre boðaði í sinni
guðlausu tilvistarspeki að maðurinn yrði að
sætta sig við að lifa í skugga dauðans en þeg-
ar hann lá banaleguna kom í Ijós að sjálfur
óttaðist hann dauðann meira en nokkuð ann-
að. Camus fílósóferaði um dauð-
ann af mikilli list enda sagði
hann að fyrsta heimspekilega
spumingin væri sú hvort það
væri í raun þess virði að lifa líf-
inu, hvort sjálfsmorð væri ekki
eina rétta svarið við fáránleika
og merkingarleysi lífsins. Cam-
us svaraði spumingunni um
sjálfsmorð neitandi, þar lægi
ekki lausnin á tilvistarvanda
mannsins heldur í samhjálp
manna, í mannúðinni. En ein-
hvem veginn sér maður allar
þessar fílósóferingar Camusar
um merkingu og hlutverk dauð-
ans í nýju og skondnara ljósi
þegar maður leiðir hugann að
því að hann lést afskaplega
hversdagslegum dauða í
bílslysi. Foucault hugsaði sömu-
leiðis mikið um dauðann og velti
ekki aðeins fyrir sér sjálfsmorði
heldur reyndi að svipta sig lífí
nokkram sinnum; áhugi hans á
sjálfsmorðum náði meira að
segja svo langt að hann vildi að
sérstakri aðstöðu yrði komið á
fót fyrir þá sem vildu taka sitt
eigið líf, þetta átti að vera und-
irbúin og merkingarfull athöfn.
Foucault dó síðan bara úr al-
næmi í heldur merldngarsnauðu
og ópersónulegu umhverfi hvít-
skrúbbaðs ríkisspítala. Og svo er það dauði
Barthes en um hann getum við lesið i afar
hnýsilegri grein Hermanns Stefánssonar bók-
menntafræðings í nýjasta Skírni. Barthes
varð fyrir bíl eins og Camus, hann var að
koma út úr skólanum sínum, Collége de
France, þar sem hann hafði verið að kenna
sína bókmenntalegu táknfræði og varð fyrir
þvottabíl af öllum bílum en Barthes hafði
einmitt fjallað sérstaklega um táknheim ^
þvottaefna. Það má því leggja táknfræðilegan
skilning í dauða Barthes, og það reyndar á
margan hátt. Um hann segir Hermann:
„Dauði Barthes var árekstur táknkerfa og
goðsagna: nautnin, líkaminn, háskólinn, borg-
in, umferðin, bíllinn, auglýsingin, hreinlætið,
tungumálið, öllu þessu lenti saman. Dauði
Barthes var táknfræðilegt slys.“
fslensk þjóðernishyggja
Skímir hefst að þessu sinni á grein Sigurðar
Líndal, forseta Hins íslenska bókmenntafélags,
um íræðiskrif Halldórs Kiljans Laxness. Ámi
Bergmann, rithöfundur, fjallar svo um íslenska
menningu og samfélag í Sovétríkjunum en þýð-
ingar á skáldverkum Halldórs gegndu þar
veigamiklu hlutverki ásamt þýðingum á fomrit-
unum.
Bergljót Soffia Kristjánsdóttir, bókmennta- *
fræðingur, fjallar um sjálfstætt og jafnvel
meinhæðið viðhorf til fomsagnahetjanna í
kappakvæði Steinunnar Finnsdóttur, skáld-
konu írá sautjándu öld. Kiistján Kristjánsson
fjallar um stórmennskuhugsjón Aristótelesar,
einkum í Ijósi kristinna siðferðishugmynda síð-
ari tíma. I heftinu halda áfi'am skoðanaskipti
um hugtakið „þjóðtrú“ í greinum Áma Bjöms-
sonar, þjóðháttafræðings, og Christophe Pons,
mannfræðings.
Að endingu má svo benda á skemmtilega yf-
irlitsgrein Davíðs Loga Sigurðssonar, sagn-
fræðings, um þá umræðu sem farið hefiur fram
um íslenska þjóðernishyggju í Skími og víðar á .
undanfómum misserum en Davíð ræðir hana í
Ijósi írskrar þjóðemishyggju og málvemdar.
Greinin er enn eitt framlagið tO þess að rífa nið-
ur og afhjúpa hina innihaldslitlu þjóðemispóli-
tísku orðræðu síðustu tvöhundruð árin, eða svo.
LESBÓK MORGUNBIAÐSINS ~ MENNING/USTIR 20. JÚNÍ 1998 17"