Lesbók Morgunblaðsins - 12.09.1998, Blaðsíða 12
það mikils, enda var höfundur þess enginn
annar en Gróa Einarsdóttir, móðir Einars,
sú er útslitaáhrif hafði á það að Jón í Galta-
felli seldi jörð til þess að kosta Einar utan til
náms. Að öðru leyti rúmast ekkert í þessu
herbergi nema það sé smátt og þannig er um
smámyndir í póstkortastærð; olíumálverk
sem Asgrímur hefur gefið Einari. Onnur
sýnir Jarlhettur í dumbungi en hin Esju og
Móskarðshnjúka. Smámyndimar eru fleiri:
Eftirprentun af „Eyju hinna dauðu“ eftir
Böeklin; symbólista sem verið hefur andlega
skyldur Einari. Þar eru einnig hvunndags-
legri myndir af þeim Einari og Ónnu á ferð á
Ítalíu og mynd af Hnitbjörgum á beru Skóla-
vörðuholtinu; ekkert annað hús sjáanlegt.
Inn af herberginu er krókur og þar er
lokrekkja Einars; rúmið bæði stutt og mjótt,
ekkert bruðl með rýmið þar fremur en ann-
arsstaðar, en bókahillum hefur hann komið
fyrii- á veggnum ofan við rúmið. Framan við
, lokrekkjuna er mjór gangur út að norður-
glugganum. Hann gegnir ekki sýnilegu hlut-
verki, en gæti hafa verið notaður fyrir fatn-
að.
Dyngja Önnu
Mjór gangur skilur að herbergi Einars og
dyngju húsfreyjunnar, sem er af nákvæm-
lega sömu stærð, en bjartari því hún snýr
mót suðri. Einnig þar er hvert smáatriði
leyst af alúð og listrænum metnaði. A suður-
veggnum eru þrír gluggar með smáskornum
rúðum, en á einum þeirra er komið fyrir
mynd eftir Einar, sem máluð er á gler. Trú-
ariðkun er gerð sýnileg með bænastóli Önnu,
sem var kaþólsk; krossmark og biblía yfir
honum í gluggakistunni.
Orgelið hefur líka tilheyrt Önnu. A því
t standa tveir kertastjakar og á brúnlituðum
panelvegg fyrir ofan er helgimynd eftir Ein-
ar; máluð lágmynd og texti undir með gylltu
letri: „Komið til mín allir þér sem erfiðið...“,
o.s.frv. A smáborði eru gömul ljósmynda-
albúm, en brjóstmynd af Einari stendur á
geysilega fallegum harðviðarskáp. Framan
við hann stendur ruggustóll með ísaumaðri
sessu.
LítiU bókaskápur með glerhurð geymir
nokkra fallega postulínsgripi og bækur, en
Einar hefur trúlega teiknað veggteppið með
landvættunum. Þama er ýmislegt fleira smá-
legt; klukka með skrautmálaðri glerhurð,
innrammaðar smámyndir: Postulamir eftir
Durer, Síðasta kvöldmáltiðin og fleiri biblíu-
myndir. En einng ljósmynd af bænum í
Hrepphólum þar sem Einar hafði fyrir löngu
valið þeim hjónum legstað.
Inn af dyngjunni er krókur og lokrekkja af
sömu stærð og með sama sniði og hjá Einari.
Stofan
Stofan í þessu húsi hefur verið afgangs-
. stærð og þessvegna er hún tæpir 9 metrar á
lengd, en aðeins 3 m á breidd. Hún snýr í
vestur; 10 gluggar, hvítmálaðir, á útveggjun-
um. Mestan svip á stofuna setja 9 misstórir,
sérsmíðaðir bókaskápar með glerhurðum.
Þeir ná frá lofti niður í gólf; allir smíðaðir í
Gamla Kompaníinu, þar sem Bjami bróðir
Einars var annar eigendanna. Þar sem skáp-
amir ná ekki yfir austurvegginn er hann
málaður rauðbrúnn og líkt eftir viðarklæðn-
ingu, en þetta var einu sinni í tízku og því
hefur verið haldið hér.
A stærsta veggfletinum er málverk af
Önnu eftir danska málarann Johannes Niel-
sen frá árinu 1919; vel máluð mynd, 100x75
cm. Annað portret af Önnu hangir uppi í
stofunni. Það er eftir Asgrím Jónsson, málað
1919 og fima gott verk, 35x45 cm. Enn ein
mynd af Önnu prýðir þessa stofu. Hún er
eftir Hugo Laysen frá árinu 1905, afar vel
máluð mynd, enda kunnu menn þetta fag í þá
daga.
Kringlótt borð úr brúnum viði, annað borð
mun sérstæðara á einum fæti og fjórir djúpir
stólar em í suðurenda stofunnar. I bóka-
skápunum er fjöldi innbundinna árganga af
Illustreret Tidende, sem þau Einar og Anna
hafa verið áskrifendur að. En umfram allt
em þar listaverkabækur.
Einn er þó sá skápur þama sem ekki hef-
ur verið ætlaður bókum. Hann er með
vængjahurðum úr gleri, mjög skreyttur, og í
honum er sparistellið, bollar og undirskálar
úr eðalfínu, næstum gagnsæu postulíni, sem
nú fæst ekki lengur. Þar em líka nokkur vín-
glös, en húsráðendur á þessum bæ hafa þó
vísast álltaf látið aðra um víndrykkju, ef hún
hefur þá einhvemtíma verið höfð um hönd í
þessu húsi.
FORINGJARNIR tveir sem hrundu veldi azteka og inka ásamt herjum sínum, Hemán Cortes og Franzisco Pizarro, voru báðir harðgerir og
rótlausir ævintýramenn. Og flestir þeirra sem fóru vestur um haf í von um fjár og frama voru blásnauðir, menntunariausir menn.
Freska á hallarvegg í Mexíkó City eftir Diego Rivera.
PABLO NERUNDA
JIMENEZ DE
QUESADA (1536)
INGIBJÖRG HARALDSDÓTTIR ÞÝDDI
Þau koma, þau koma, nú koma þau,
hjarta mitt, sjáðu skipin
sem skríða upp ána Magdalenu,
skip Gonzalos Jimenezar.
Þau nálgast, þau nálgast, skipin,
stöðvaðu þau elfur, klemmdu þau
milli bakka þinna
ofurseldu þau æðaslætti þínum,
sviptu þau græðginni,
slengdu íþau eldtungum
blóðþyrstra skriðdýra
augnaætunum, álum þínum,
sendu krókódílinn þunga í veg fyrir þau
með eirlita skolta
og fornaldarbrynju
gerðu úr honum brú
yfír sendin vötn þín,
láttu jagúarinn spúa eldi
úr rjóðrinu sem óx upp
af fræjum þínum, móðir,
þeyttu til þeirra blóðflugum,
blindaðu þau með svartri mykju,
drekktu þeim í hyljum þínum,
haltu þeim fóstum með rótarfíækjum
í dimmum farvegi þínum
svo blóð þeirra rotni
og krabbar þínir hámi í sig
lungu þeirra og varir.
Nú koma þeir inn í skóginn:
þeir ræna, þeir bíta, þeir drepa.
Ó, Kólumbía! Rís upp til varnar
leyndarskóginum þínum rauða!
Nú bregða þeir brandi
við bænahúsið í Iraka,
næst gripa þeir höfðingjann
og fjötra hann. „Fáðu okkur
gimsteina guðsins forna!“
Gimsteinana sem glóðu
og skinu sem daggardropar
í dögun Kólumbíu.
Nú pína þeir prinsinn.
Þeir hálshöggva hann, höfuð hans
lítur mig augum sem enginn
fær lokað, ástkærum augum
grænnar og nakinnar ættjarðar minnar.
Nú brenna þeir guðshúsið,
næst koma hestarnir,
sverðin og kvalirnar
uns aðeins eru eftir kulnandi glæður,
úr öskunni stara augu prinsins
sem ei hafa lokast.
ÞEIR KOMU MEÐ ELDI OG SVERÐI 2
FULLTRÚI
SÓLGUÐSINS
FELLDUR
EFTIR BERGLINDI GUNNARSDÓTTUR
FORINGJARNIR tveir sem hmndu veldi azteka og inka
ásamt herjum sínum, Hemán Cortes og Franzisco Pizarro,
vom báðir harðgerir og rótlausir ævintýramenn. Og flestir
þeirra sem fóm vestur um haf í von um fjár og frama vora
blásnauðir, menntunarlausir menn, margir þeirra voru frá
fátækustu landsvæðum Spánar. Bæði Cortes og Pizarro
vom frá Extremadura, einu harðbýlasta héraði landsins, og
Pizarro var hvorki læs né skrifandi. Bræður hans fjórir
fylgdu honum í vesturfórina. „Allir vora þeir fátækir og jafnágjamir
sem þeir vora snauðir, metorðalausir en metorðagjarnir," segir
sagnaritarinn Oviedo um Pizarro og bræður hans. Valdagræðgi og
ágirnd að stómm hluta rak áfram hina hvítu menn, auk trúarlega
markmiðsins að kristna heiðnar sálir. Því hefur verið þannig lýst að
Spánverjar hafi sigrað heimsveldi azteka og inka með sverðið í annarri
hendi og krossinn í hinni. Hinu verður ekki neitað að
landvinningamenn urðu oft á tíðum að þola mikið harðræði og
þrengingar og sýndu fádæma kjark er þeir áttu í höggi við herskáar
þjóðir, óblíða náttúra og andsnúið veðurfar.
Veldi Azteka
Það var í senn stórkostleg og furðuleg sýn sem mætti Spánverjum er
þeir litu höfuðborg azteka af skipum sínum. Einn af yngstu
foringjunum í liði Cortesar, Bemál Díaz del Castillo, skráði á gamals
aldri minningar sínar um Mexíkóförina. Þar segir svo um komu þeirra
til höfuðborgarinnar Tenochtitlan:
„Um morguninn komum við að breiðum, upphækkuðum garði, og
héldum ferð okkar áfram í átt til Iztapalapa, og er við sáum svo margar
borgir og bæi byggða úti á vatninu, og aðra stóra bæi uppi á landi, og
hinn mikla og beina garð, er lá beint til Mexíkó, þá undmðumst við, og
sögðum slíka sýn vera sem töfra þá, er sagt er frá í sögunni um Amadis,
vegna hinna miklu turna og hofa og bygginga, er risu upp af vatninu, og
allar vora gerðar af höggnum steini. Og nokkrir í flokki okkar
hermannanna spurðu, hvort sýnir þessar væra ekki draumur einn.“
Af lýsingum Bernál Díaz, svo og bréfum Cortesar sjálfs til Karls 1.
konungs á Spáni, má draga upp skýra mynd af höfuðborg aztekanna
sem þeir félagar kalla Mexíkó. Hinn mikli prins Moctezuma U.; keisari
aztekanna, sýndi þeim félögum hina glæstu borg sína. A miðju
aðaltorgi borgarinnar gnæfði stærsti pýramídinn með hofum guðanna
á toppi. Á allar hliðar honum voru aðrir minni pýramídar með hofum.
Miðtorg borgarinnar, eða hið „heilaga" var umlukt múrvegg, en utan
1 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 12. SEPTEMBER 1998