Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1998, Blaðsíða 14

.
INNIMYND eftir Önnu Ancher frá um 1890. Þetta var vinsælt mynd-
efni danskra málara á þessum tíma og sumir gerðu því frábær skii.
ANNA Ancher: Eldhússtúlkan, 1883
SÓLSKIN í bláu stofunni, 1891. Ein þekktasta mynd Önnu Ancher.
Ancherhjónin fengu
Skagaarkitektinn Ulrik
Plesner til að stækka
húsið á Markvej 1913-14.
Raunar var byggt annað
FRIÐSÆLT umhverfi á Skagen: íbúðarhús Önnu og Michaels
Anchers á efri myndinni og á neðri myndinni eldhúsið sem
varðveitt er eins og það var.
á Kunstakademíinu í Kaupmannahöfn og það
var fyrir áeggjan hans sem sá síðarnefndi kom
fyrst til Skagen og hreifst af birtunni og um-
hverfínu sem var algjör andstæða staðnaðs
anrjrúmslofts akademíisins. Karl Madsen gerð-
st seinna listgagnrýnandi Politiken og enn síð-
,ar fyrsti forstöðumaður Skagens Museum og
skrifaði bækur um Skagamálarana.
Seint á áttunda áratugnum fóru systkinin
Anna og Degn til náms í Kaupmannahöfn.
■Vnna varð nemandi í Málaraskóla Vilhelms Ky-
hns fyrir konur og var þar þrjá vetur. Marie,
stóra systir, fylgdi systkinum sínum til höfuð-
jorgarinnar og sá um heimili fyrir þau. Anna
og Degn eyddu frístundum sínum með Michael
Ancher og Kaupmannahafnarbúum, vinum
hans. 1878 var Degn kallaður heim tO að taka
við hótelinu.
Michael og Anna giftust 1880 á 21. afmælis-
degi Önnu. Þau hófu búskap í gömlu, löngu,
lágreistu húsi að baki hótelsins sem nú hafði
verið byggt upp eftir bruna. Við hlið þessa húss
var ofurlítið garðhús sem settur var á stór þak-
gluggi og var þetta fyrsta vinnustofa þeirra
hjóna.
1883 fæddist dóttirin Helga, einkabam hjón-
anna. Anna skrifaði frænku sinni: „Já, hugsaðu
þér bara, við emm búin að eignast bam. Stund-
um finnst mér það alveg undarlegt - þetta gerð-
ist svo fljótt - ég skil ekki alveg að ég eigi það
en svo hlýtur þó að vera.“
Hjónin fóm tO Parísar tO námsdvalar í hálft
ár. Þau fóm auk þess í nokkrar utanlandsferðir
svo sem til Berlínar, Vínar og Hollands þar sem
Anna hreifst mjög af Gyðingabrúði
Rembrandts en að sjá hana „var sem að finna
áhrif dásamlegs áfengis streyma um sig“ vom
orð hennar.
Michael og Anna voru afkastamiklir listmál-
arar. Michael varð þekktastur fyrir sjómanna-
myndir sínar þar sem njóta sín vel stórskorin
og veðurbitin andlit ýmissa hversdagshetja
byggðarlagsins. Hann málaði þá við björgunar-
aðgerðir, veiðar og einnig á iðjuleysisstundum
þegar ekki gaf á sjó.
Svo hefur verið komist að orði um Önnu að
hún kæmist aldrei langt frá eldhúsinu í list
sinni. Um það ber fagurt vitni eitt þekktasta
verk hennar, Stúlkan í eldhúsinu. Þar fangar
fyrst augun sólskinið sem berst inn gegnum
gult gluggatjald sem bærist fyrir léttri golu.
Stúlka stendur við verk sín við eldhúsbekk og
snýr baki í áhorfandann. Kyrrð og ró hvflir yfir
öllu og skærir litir í pilsi stúlkunnar og nokkr-
um munum gera manni glatt í geði. Mynd þessi
er á Hirschspmngsafninu í Kaupmannahöfn.
Sólskin og birta einkennir flestar myndir
Önnu og er eftirminnileg mynd hennar af
Helgu, dóttur hennar, þar sem hún situr og
heklar í blámálaðri stofu ömmu sinnar en sólin
skín skáhallt inn um gluggann og varpar skærri
birtu á vegginn.
Helga var mjög oft fyrirmynd beggja for-
eldra sinna á myndum þeirra. Faðir hennar
málar hana í rauðum sparikjól, hann málar þær
mæðgur þegar Anna er að kenna Helgu að
teikna. Hópmynd af presti og kirkjugestum
málar hann þar sem Anna heldur Helgu undir
skfrn og hann málar dóttur sína í rúminu að ná
sér eftir veikindi. Anna málar hana krjúpandi á
kvöldbæn við rúm sitt og á spjalli við ömmu
sína sem situr og saumar auk fyrmefndrar
myndar í bláu stofu ömmunnar.
Ótal myndir máluðu þau hjón hvort af öðru
og einnig vinum sínum og kollegum og áttu
bæði hvorttveggja blíða og stranga tóna í pensl-
um sínum.
Eftir að Degn Bröndum tekur við veitinga-
rekstrinum aukast mjög heimsóknir listmálara
tO Skagen. Naut gestgjafinn þar m.a. kunnings-
skapar sem stofnað var tfl við Kaupmannahafn-
ardvölina.
Flestir frægustu listmálarar Norðurlanda
dvöldust á Skagen sumar eftir sumar og nokkr-
ir settust þar alveg að. Þekktastir eru Viggo
Johansen, P.S. Kröyer, Norðmaðurinn Christi-
an Krohg, Laurits Tuxen, Svflnn Oscar Björck
og Holger Drachmann sem einnig var þekkt
skáld. Sá síðastnefndi keypti gamalt bakarí á
staðnum og settist þar að og er grafinn úti und-
ir Grenen.
Líklega eru myndir P.S. Kröyers þekktastar.
Hann málaði ótal myndir frá ströndinni þar
sem ýmist nýtur sín skær sumarbirta eða
draumkennd kvöldbirta. Kröyer fékk leyfi
Degns Bröndums til að mála andlitsmyndir af
öllum listamönnunum sem komu til Skagen og
hengja þær upp undir lofti í matsal hótelsins.
Auðvitað náði þessi iðja yfir langt tímabil og
tækifæri var notað tii að slá upp kampavíns-
veislu í hvert sinn sem ný mynd var hengd upp.
Borðsalurinn hefur nú verið gerður í uppruna-
legri mynd á Skagens Museum og þar má sjá
allar þessar andlitsmyndir.
Hagur Ancherhjónanna vænkaðist fljótt fjár-
hagslega því að myndir Michaels urðu eftirsótt-
ar. Þau keyptu hús á Markvej 2 nokkrum árum
eftir brúðkaup sitt og var heimili þeirra þar upp
fráþví.
Fljótlega varð húsið og einkum garðurinn
ekki síður samkomustaður listamannanna en
Bröndums hótel. Menn gengu þarna út og inn
því að dymar voru alltaf opnar. Væri enginn
inni settist fólk niður og beið gestgjafanna.
Stundum kom vinnustúlkan og bauð kaffi eða
Anna sjálf með kaffi og vaniliukransa. Ef hús-
ráðendur létu ekki sjá sig vissu gestir að þeir
voru önnum kafnir við málverk sín.
Önnu þótti gaman að efna tO smáveislna en
oft voru veitingar þó ekki neinn sérlegur veislu-
kostur. Ef mat skorti var oft skroppið yfir á
hótelið og vistir sóttar, niðursuðuvörur og rín-
arvínsflaska.
Miklum sögum hefur farið af stórveisluhöld-
um Skagamálaranna. Af samtímaheimildum má
sjá að þær eru mjög orðum auknar. Afmælis-
dagar voru þó alltaf haldnir hátíðlegir, einkum
afmæli Önnu, 18. ágúst. Segja má að sá dagur
hafi orðið nokkurs konar „þjóðhátíðardagur"
bæjarbúa. Ekki varð frægð hans minni eftir að
Kröyer málaði sína þekktu mynd af garðveisl-
unni á þessum degi. Þar sést Anna í forgrunni
t.h. og Helga, dóttir hennar, hjá henni. Myndin
er nefnd „Hip, hip, húrra" og svo hét einnig
prýðfleg kvikmynd um Skagamálarana sem
sýnd var í Háskólabiói fyrir nokkrum árum.
Leikstjóri var Svíinn Kjeld Frede.
Margir hafa velt fyrir sér hvernig Anna gat
komið í verk að mála þvflíkan fjölda ágætra
málverka svo sem raun ber vitni um og vera
samtímis þessi ágæti gestgjafi.
Oscar Björck segir um Önnu að hún hafi á
kyrrlátan hátt gefist viðfangsefninu og litir
hennar hafi verið svo mettaðir og safaríkir að
menn hafi notið þeirra eins og þroskaðra
ávaxta. Hún hafi máiað öruggt og hægt og notið
þess að flýta sér ekki of mikið. Henni hafi tekist
það sem engum hinna málaranna tókst. „Hún
var sem sólskin,“ sagði Osckar Björck.
Knud Voss segir um Önnu í bók sinni „Skag-
ensmaleme": „Sólin, kyrrðin og fólkið hjá henni
er eins og djúpt ker þaðan sem maður getur sí-
fellt ausið upp hinum fegursta skáldskap."
og stærra hús og tengt
með lágri byggingu, þar
sem borðstofan er, við gamla húsið. í nýbygg-
ingunni fengu þau hjón hvort sína vinnustofu.
Anna var ákaflega ánægð með sína og bjó hana
sem best hún mátti. Hún var sérlega ánægð
með Ijósbláu gluggatjöldin sem náðu niður á
gólf og málaði mynd af glugganum með
kringlótt borð og blómavasa með dökkbláum
blómum í forgrunni.
Örlög Helgu urðu dapurleg. Hún var fallegt
bam og aðlaðandi unglingur. Hún gerðist mál-
ari og líktist í því foreldrunum. En hún var
ósjálfstæð og hana skorti sjálfstraust.
Ungur maður, Hugo Abrahamswicz Larsen,
af gyðingaættum en ættleiddur af dönskum for-
eldrum, gerðist nemandi og hjálparmaður
Michaels. Hann bjó á heimili Ancherhjónanna
og herbergi hans og Helgu vom hlið við hlið og
með þeim tókst samband sem var ekki „við
hæfi“. Michael rak Abrahamswicz og Helga var
send burt um skeið.
Michael lést árið 1927 og Anna 1935. Þá flutti
Helga úr húsinu yfir til móðursystkina sinna en
bjó á vetmm á pensjónati í Kaupmannahöfn.
Hún giftist aldrei. Á sumrin kom vinkona henn-
ar, Lizzie Hohlenberg, sem einnig var ógift, í
heimsókn og þá bjuggu þær stöllur í Anchers-
húsi.
Þegar Helga dó 1964 kom í ljós að hún hafði
arfleitt Ancherssjóðinn að húsinu. Henni má
því þakka að það er nú eitt best varðveitta lista-
mannaheimili í heiminum og þangað koma þús-
undir ferðamanna ár hvert.
Um hvítasunnu 1995 var ég ásamt hluta af
fjölskyldu minni á ferð um þessar slóðir. Við
gengum um Skagabæ í björtu vorsólskini,
horfðum á „sólsetrið á Skagen“ (að vísu við
Tannisbugt), nutum draumkenndrar kvöld-
birtunnar í sandhólunum við ströndina, horfð-
um á æfingu björgunarsveitar sem ýtti bát sín-
um á flot eins og á myndum Michaels Anchers.
Og við komum í hús Ancherhjónanna á
Markvej. Komum fyrst inn í gamla húsið og
gengum gegnum gömlu lágreistu stofumar þar
sem húsgögn og ummerki eru hin sömu og á
dögum Önnu og Michaels. Ég virti fyrir mér
blámálað eldhús Önnu þar sem bláa kaffikann-
an stendur enn á eldavélinni og bláa saltkerið
hangir á veggnum við gluggann með hvítu stíf-
uðu gardínunum.
Við gengum yfir í nýja húsið og ég stóð í
vinnustofu Önnu rétt við gluggann með bláu
gluggatjöldunum úr þunnu netkenndu efni og
aðrar hvítar innan undir.
Við gengum til baka gegnum borðstofuna og
síðdegissólin skein björt inn, nákvæmlega eins
og á þekktu málverki dótturinnar, Helgu.
Oftast eru þúsundir Islendinga staddar í
Kaupmannahöfn en færri koma til Skagen.
Benda má á að prýðilegt safn Skagamálverka
er á Hirschsprungsafninu við Stockholmsgade
20.
Heimildir:
Knud Voss: Skagensmalerne, Bind I og II
Lena Sewall: Til bords med Skagensmaleme.
Höfundur er húsmóðir í Reykjavík.
1 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 3. OKTÓBER 1998