Lesbók Morgunblaðsins - 10.04.1999, Blaðsíða 3

LESBÖK VIOIU.l Mtl.ADSIXS - MEMVEVG LISTIR
13. TÖLUBLAÐ - 74. ÁRGANGUR
EFNI
Landslagið undir
Langjökli
Líkt og aðrir stærstu jöklar landsins hefur
landslagið undir Langjökli verið kortlagt og
þar hefur m.a. komið í ljós ristastór dyngja,
meira en 30 km langur dalur, nokkrir stap-
ar og djúpar skálar sem gætu verið gígar.
Gísli Sigurðsson hefur kynnt sér þetta
landslag hjá Helga Björnssyni jöklafræðingi
og greininni fylgir oiíuskyssa sem sýnir í
grófum dráttum hvernig þetta landslag lítur
út þegar horft er í norðaustur frá Þórisjökli.
Roni Horn um ís-
lenskar byggingar
Roni Horn hef-
ur oft komið til
Islands og sótt
sér myndefni.
Hún tekur vel
eftir öllu sem
augu ber, þar á
meðal bygging-
um. En gagnstætt því sem oftast heyrist, að
íslenskar byggingar séu í heild fremur léleg-
ur arkitektúr, bendir Roni Horn á hið gagn-
stæða: Byggingar sem sómi sé að fyrir okkur
og þar á meðal nefnir hún hús í Reykjavík
eins og Sundhöllina, Melaskólann, Laugar-
nesskólann og Langholtsskólann.
Söngmennt
á Islandi
fyrr og nú er um-
fjöllunarefnið í
grein bandarísku
sópransöngkon-
unnar Judith Gans.
Að hennar mati
hafa Islendingar í
tónlistinni, einkum
sönglistinni, afrek-
að það á 150 árum,
sem tók önnur
Evrópuríki mörg
hundruð ár. Þá segir hún það skýrast af
skáldskaparhefðinni og söngáhuganum
hvers vegna Islendingar eiga jafn mikið af
yndislegum söngvum og raun ber vitni.
Kenningar um
Maríu Guðsmóður
I síðari grein sinni um Maríu Guðsmóður í .
hópi trúaðra fjallar Sigurður Arni Eyjólfsson
um kenningar um ævarandi meydóm Maríu.
FORSÍÐUMYNDIN er tekin síðastliðið haust þegar mikið framskrið varð í sunnanverðum Langjökli og er
hún birt í tilefni umfjöllunar um landslagið undir Langjökli. Myndina tók Ragnar Th. Sigurðsson innan við
Stóru-Jarlhettu, en þar féllu stórar ísblokkir fram af klettastalli.
HVITÞYRNIS-
LAMPINN
KARL GUÐMUNDSSON ÞÝDDI.
Þótt vetur ríki logar ljós á runna
hvítþyrnisberið, smáljós smáu fólki
og gerh' enga aðra til þess kröfu
en aldrei slokkni á sjálfsvh'ðingar skari,
án þess að nokkum blindi bh'tu-ljóminn.
En stundum, er þinn andi í frosti ski'ýfist
er hann sem reikult svipmót Díógeness
með lampann sinn að leita eins réttláts manns;
svo þarna rýnir hann þig bak við beríð
ljóskeri teinungs höldnu í sjóna hæð;
þú hrekkur undan knýti kjarna og mergs,
bíld þeim, sem ósk þín er þig reyni og skíri,
goggstungnum þroska er skannar - fer svo hjá.
Seamus Heaney, þekktasta Ijóðskáld íra á síðari árum, lékk NóbelsverSlaunin í bókmenntum
1995. Hann verður sexlugur eftir þrjá daga og Ijóðið, sem er úr samnefndri bók, The Haw
Lanlem (1987), er birt af því tilefni. Til skýringar má geta þess að Hvítþyrnir er þéttur þymi-
runni með mjög hvössum þymum. Díógenes frá Sínope var grískur heimspekingur á 4. öld f.
Kr. Þýðandinn er leikori.
RABB
UM
MENNTUN
Ég hef aldrei látið skólavist mína trufla námsfcril
minn. (Mark Twain.)
Nú á dögum er farið að
leggja menntun og
skólagöngu að jöfnu. I
opinberri umræðu er
menntun einstaklings-
ins skilgreind eftir því
hvaða prófum hann hef-
ur lokið frá viðurkennd-
um skólum, það er að segja þeim skólum
sem ríkisvaldið tekur gilda. Vel menntaður
einstaklingur er sem sagt sá sem hefur bréf
upp á skólagöngu og prófgráður, hinir eru
taldir ómenntaðir. Sagt hefur verið að það
þurfi sterk bein til að þola góða daga, því að
án erfiðrar lífsbaráttu hætti maðurinn að
framkalla það besta í sjálfum sér. Hann
verði værukær og hrokafullur, fái oftrú á
sjálfum sér og telji velgengni sína stafa
annaðhvort af yfirburða hæfileikum, guð-
legri forsjón eða þá að hann fer að gæla við
þá hugmynd að hann sé sjálfur af guðakyni
og framhald þeirrar sögu þekkja víst allir.
Eins hefur mér stundum fundist sem menn
þyrftu að hafa heilmikið bein í nefinu til
þess að komast óskaddaðir og sæmilega
menntaðir út úr skólakerfinu. 011 kerfi eru
nefnilega þeirrar náttúru að beygja ein-
staklinginn að sínum vilja og mýmörg eru
dæmin úr mannkynssögunni um kerfi sem
leiddu heilu þjóðirnar í glötun. Einkum átti
það við um hin svokölluðu góðu kerfi, sem
voru svo góð að þau áttu að leysa hvers
manns vanda bara ef farið væri nákvæm-
lega eftir þeim. Holdgervingar eða þjónar
kerfanna eru sýknt og heilagt að gera okk-
ur hið aldagamla gylliboð: Ef þú fellur fram
og tilbiður - . A nútíma vísu myndi það orð-
að einhvern veginn svona: Ef þið hlítið okk-
ar forsjá í einu og öllu mun ykkur vel farn:
ast og verða borgið það sem eftir er. I
skólakerfinu er gefið í skyn að ef nemend-
urnir tileinki sér ákveðinn hugsunarhátt og
vinnubrögð, lesi vissar bækur og fái svo
góðar einkunnir í þeim prófum sem lögð
eru fyrir þá séu þeir hólpnir. Þeir séu þar
með orðnir hámenntaðir einstaklingar sem
kunni skil á flestum hlutum. Auðvitað læra
menn margt nytsamlegt og skemmtilegt í
skólum en þar vofir sífellt yfir hættan á
innrætingu og heilaþvotti á kostnað skap-
andi hugsunar og frumkvæðis. Ég er að
tala um hina miklu og styrku stýringu sem
viðhöfð er í náminu og sem verður oft til
þess að nemandinn gleymir smátt og smátt
þeirri lífsnauðsyn að geta hugsað sjálfstætt
á úrslitastundu og glatar þá ef til vill því
fjöreggi sem honum hefur verið falið til
varðveislu af guðunum. Hver einstaklingur
hefur til að bera einstaka hæfileika sem
engum öðrum eru gefnir. Lífshamingjan er
að mínum dómi meðal annars fólgin í því að
þessir hæfileikar fái að blómstra, þroskast
og dafna en hitt er að sama skapi jafn mikið
ólán ef þessi blóm skrælna úr þurrki eða
verða fyrir eiturúðun eða annarri mengun
og falla áður en þau bera ávöxt. Við þurfum
ekki að fara langt til þess að sjá dæmi um
slíkt. Við fyllumst hi-yllingi eða það setur að
okkur óstöðvandi hlátur þegar við hugleið-
um sumt af því sem kennt var í skólum hér
áður fyiT um eðli heimsins og mannskepn-
unnar og ef einhver dirfðist að mótmæla
eða véfengja viðteknar kenningar var hann
oftar en ekki ofsóttur, pyntaður eða
brenndur á báli. En þetta var jú á hinum
dimmu tímum fáfræðinnar þegar kirkjan
og konungsvaldið héldu frjálsri hugsun í
heljargreipum, kynni nú einhver að segja
með vorkunnlátu brosi hins skólagengna
manns. Til allrar óhamingju er því nú víst
ekki að heilsa. Á þessari öld hafa mestu
myrkraverk mannkynssögunnar verið
framin og enn virðist ekkert lát á í aldarlok.
En eru það þá ekki bara fáfróðir og illa
þefjandi villimenn sem óhæfuverkunum
valda, gjörsamlega ómenntaðir raddar
vopnaðir vélbyssum sem þeir dúndra úr út í
loftið? Nei, það voru kennarar, verkfræð-
ingar, læknar, prestar og heimspekingar,
menntaðir í bestu háskólum Evrópu, sem
illvirkjunum stjórnuðu fyrir örfáum áratug-
um og eru reyndar enn að. En þetta eru
bara einstök tilfelli á afmörkuðum svæðum
sem eiga sér eðlilegar skýringar, segir nú
sá sami í fóðurlegum umvöndunartón. Ætli
langskólagengnir menn á Islandi, í Banda-
í-íkjunuin, Belgíu og Noregi nú til dags séu
þá ekki upp til hópa vammlaust fólk sem
láti yfirleitt gott af sér leiða? Það er tölu-
vert erfiðara og hvimleiðara að taka til
skoðunar atferli fólks í nútímanum því að
þá er maður kominn hættulega nærri sjálf-
um sér. Á þessari stundu vinnur háskóla-
menntað fólk í þessum löndum, og ekki á
neinum sultarlaunum, við það að framleiða
alls konar nýtísku vígvélar og sniðug vopn
sem seld eru til einhvers bananalýðveldis
svo þarlendir villimenn geti murkað líftór-
una hver úr öðram. Sprenglærðir sálfræð-
ingar streitast við það alla sína starfsævi að
semja auglýsingar sem eiga að fá fólk eins
og mig og þig til þess að kaupa alls konar
eitur fyi-ir morð fjár og setja það ofan í
okkur og það má með sanni segja að við-
skiptafræðingar þeirra stórfyrirtækja sem
með þessar vörur höndla séu sölumenn
dauðans. Þess era dæmi að læknar ávísi á
lyf í stóram stíl sem eru í besta falli ónauð-
synleg, í versta falli stórhættuleg og oft
verri en sjúkdómurinn sjálfur sem þau eiga
að vinna bug á, lögfræðingar sópi að sér
auðævum með lagaklækjum, verkfræðing-
ar og arkitektar byggi og hanni heilsuspill-
andi húsnæði af því að það er arðbærara og
hentugra, kennarar kenni nemendum sín-
um að óttast, fyrirlíta og hata meðbræður
sína. Já, þetta er ísland í dag, eins og mað-
urinn sagði, og allt er þetta talið hámennt-
að fólk og er með prófskírteini upp á það.
Eitthvað vantar nú samt. Hvað skyldi það
vera? Ætli áfanginn um góðvildina hafi
gleymst eða beðið lægii hlut fyrir öðru og
mikilvægara námsefni? Spyr sá sem ekki
veit en hitt veit ég að menntun okkar er
alltof mikilvæg til þess að óhætt sé að trúa
skólakerfinu fyrir henni. Það er umhugsun-
arefni hvers vegna svo margir hugsuðir og
velgerðarmenn mannkynsins hafa annað-
hvort hætt skólagöngu í miðjum klíðum eða
rekist illa í skólakerfi síns tíma, fengið lé-
legar einkunnir og slaka umsögn hjá kenn-
urum sínum. Nægir þar að nefna Charles
Dai-win, Albert Einstein, Thomas Alva Edi-
son og Pablo Picasso. Á íslandi era Þór-
bergur Þórðai-son og Halldór Kiljan Lax-
ness ágæt dæmi. Sjálfsagt munu ýmsir
yppta öxlum og brosa í kampinn yfir þess-
um vangaveltum en það breytir ekki þeirri
staðreynd að margt langskólagengið fólk
verður aldrei nema hálfmenntað á meðan
ekki verður tekist á við heimspekilegar og
siðferðilegar grandvallarspurningar af
fullri hörku í skólunum og þeim skipaður
verðugur sess meðal virtustu námsgreina.
Þangað til mun alltof stóran hóp af okkar
bráðmyndarlega, háskólagengna fólki
skorta tilfmnanlega samúð og samkennd
með meðbræðram sínum og systrum og þá
auðmýkt hjartans, lítillæti og hæversku
gagnvart ósegjanlegum leyndardómum
lífsins sem hver sannmenntaður maður hef-
ur til að bera.
EYSTEINN BJÖRNSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 10. APRÍL 1999 3