Lesbók Morgunblaðsins - 10.04.1999, Blaðsíða 9

GUÐSMÓÐIRIN, hér sem drottning, býst til
að gefa barninu brjóst. Málverk eftir Jean
Fouquet frá 1450. Fyrirsætan var fræg kona,
Agnes Sorel, hjákona og barnsmóðir Karls
VII Frakkakonungs.
FORN-EGYPSKA gyðjan Isis gefur Horus-
barninu brjóst.
hins óslökkvanlega elds í Róm, fundu líka
sína arftaka í meyjum meinlætanna og
nunnanna í kirkju Krists. Wölfel segir að
meyjan sé í þessu samhengi tákn fyrir
frelsi, sjálfstæði og mannúð, en þær hug-
myndir hafa ætíð verið mótandi innan
klaustursamfélaganna. (2) Móðirin. Það
hugtak snertir við kjarna Maríufræðanna.
Hugtakið María Guðsmóðir samsvarar
frummynd hinnar miklu móður. I þessu
samhengi beinist Maríudýrkunin að við-
haldi og ræktun lífsins. Allstaðar eru þessir
eiginleikar tengdir kvenkenndum guðdómi
hellenismans. I fornöld kom þessi þáttur
hvað sterkast fram í átrúnaði sem tengdist
frjósemisgyðjunni Isis. Jafnvel myndir af
Isis með Hórusbarnið eru fyrirmyndir síð-
ari tíma mynda af Maríu og Jesúbarninu.
Kristindómurinn „afgoðar“ þennan átrúnað
og samlagar hann kristindóminum með því
að tengja hann Maríudýrkuninni og myndar
þannig visst mótvægi við einhliða áherslu á
meinlætalífið í Ijósi meydóms Maríu. En Is-
is var ekki einungis móðir heldur einnig eig-
inkona og félagi, þennan þátt tókst ekki
sem skyldi að tengja við Maríudýrkunina.
„Móðirin“ verður þannig einangruð frá
hjónalífinu. Maríudýrkunin hefur skapað í
þessu samhengi mikla erfiðleika. Þessa
áherslu er nauðsynlegt að leiðrétta í ljósi
kristins mannskilnings.
(3) Drottningin. Þegar í hellenismanum
verður Isis að veraldardrottningu sem teng-
ist stjörnufræði. Hér er María einnig arftaki
hennar í trúarvitundinni, og fræðimenn hafa
jafnvel fundið hliðstæður í helgihaldi Isis við
Maríumessu. Við verðum að hafa í huga að
upprunalega er himnadrottningin móðir alls
lífs í trúarbrögðum einnig sú sem tekur lífið.
Líf og dauði haldast hér í hendur. Guðfræði
lífsins tengist fallvaltleika heims og manns,
þ.a.l. dauðanum. Hin guðlega „sístæða“
sköpun hefur tvær hliðar. Þar sem María er
undirskipuð Kristi og þiggjandi náðar Guðs,
þ.e.a.s. hún er sköpun eins og við, þá varð til
úr heiðinni himnamóður og -dottningu,
Guðsmóðir sem dró fram endurlausnina og
veruleika lífsins. Hið grimma eðli himna-
drottningarinnar og sú blóðuga fórnarþjón-
usta sem tengist henni í heiðindómi, fellur
að mestu út í Maríudýrkuninni. Hinar miklu
gyðjur trúarbragðanna eru jafnan bæði guð-
ir lífs og dauða, ástar og haturs, sköpunar
og tortímingar. En það er ekki tilfellið í
til hennar eins og annarra um að bera fram
óskir okkar í sameiginlegri bæn. Slíkt er gert
við hverja guðsþjónustu í hinni almennu
kirkjubæn. Þannig er hægt að túlka Maríu-
bænir sem hluta af sameiginlegri bænagjörð
allra trúaðra. En slíka sameiginlega bæn er í
raun óþarft að binda um of við Maríu, því hún
er hluti af starfi allra trúaðra er þeir styðja
við bakið hver á öðrum. Því eins og Páll segir:
„Sérhver af oss hugsi um náungann og það
sem honum er gott og til uppbyggingar"
(Rm. 15.2) og „Allt er leyfilegt, en ekki allt
gagnlegt. Allt er leyfilegt, en ekki byggir allt
upp. Enginn hyggi að eigin hag, heldur að
hag annari'a" (1. Kor. 10.23-24). Hin sameig-
inlega þjónusta og fyrirbæn heldur kirkjunni
líka saman, í þessu samhengi er hægt að
skoða dýrlinga- og Maríudýrkun með já-
kvæðum formerkjum. Afgerandi er þó að við
sem erum núna „héma megin“ stöndum
hvert með öðra í trú og bæn, og leggjum
sameiginlega líf okkar í hendur Guðs, í fullri
vitund um þær kynslóðir sem einnig hafa
gert það í rás aldanna. Sú hugsun er vissu-
lega huggandi að í sameiginlegri bæn sam-
einist kynslóðirnar frammi fyrir Guði.
6. Lokaorð
MARÍA GUÐSMÓÐIR og hin helga fjölskylda, hér sem borgaralegir og vel efnaðir 16. aldar
Evrópubúar í málverki Paolo Veronese frá 1571.
SANDRO BOTTICELLI: Boðun Mariu. Hér er María sett inn í klassískt og fágað, ítalskt 15.
aldar umhverfi. Innan trúarbragða hins helleníska heims er að finna fjölda frásagna um meyf-
æðingar sem eiga að tryggja guðlegt eðli eða uppruna goðmagnaðra vera sem fæðast inn í
mannheim eða deiia kjörum með mönnum um tíma.
Maríudýrkuninni þó til séu þjóðsögur um
hana í dómarahlutverki eins og t.d. í íslensk-
um þjóðsögum um týndu börnin hennar
Maríu o.s.frv. I lokin bendir Eberhard Wöl-
fel á að Maríudýrkunin hafí með áherslu
sinni á hið kvenlega, virkað sem mótvægi við
einstrengingslega tækni- og skynsemis-
hyggju. I henni blundar viss mannúð sem
leggur áherslu á gildi hins andlega gegn efn-
ishyggjunni. A þetta atriði benti m.a. sál-
fræðingurinn Carl G. Jung er himnaför
Maríu var gerð að kennisetningu í róm-
versku kirkjunni 1950.
Þessi þáttur er að vísu mótandi í róm-
versk-kaþólskum löndum, en það er hægt að
finna svipuð atriði hjá mótmælendum í
áherslunni á einfaldleika trúarinnar eða á
barnatrúna. Einnig má benda á tengsl milli
Maríudýrkunarinnar innan rómversk-kaþ-
ólsku kirkjunnar og vakningarhreyfmganna
hjá mótmælendakirkjunum.
(4) Afgerandi vandamál innan Maríufræð-
anna er spurningin hvort sé leyfilegt að biðja
til Maríu og dýrka hana? Er leyfílegt að
ákalla Maríu? 1982 gaf Evangelísk-lútherska
kirkjan í Þýskalandi út vinnuplagg varðandi
þetta efni. I því segir: „Það má nefna Maríu í
bænum, en alls ekki á þann máta að bænin sé
beðin til hennar." Bæninni á að beina til
Guðs. Þegar menn snúa sér til Maríu í bæn
þá ber að greina á milli hvort beðið sé til
hennar um náð, sem einungis Jesús getur
veitt, eða hvort um er að ræða íhugun á
stöðu, þ.e.a.s. stöðu þeirra sem eru náðar að-
njótandi. María, sem viðtakandi náðar Guðs,
líf hennar og trúarbarátta getur verið okkur
fyrirmynd. Hún er þá fyrirmynd þess sem lif-
ir í trú af náð Guðs eins og við. Við leitum þá
Að ofangreindu er ljóst að maðurinn
grundvallar hjálpræðið alfarið á Kristi og
verki hans. Þessi útgangspunktur setur
fræðin um Maríu í rétt samhengi og gerir
þau að mikilvægum hluta innan kristins
mannskilnings. Hann varpar vissu ljósi á
hinn kvenlega þátt mannlífsins og gildi hans
fyrir allt líf. En hér ber að hafa í huga að
hvorki hið móðurlega né hið fóðurlega end-
urleysir, ekki frekai- en hið kvenlega eða hið
karllega. Það þýðir að við verðum að meta þá
í ljósi endurlausnarinnar í Kristi. I honum
opinberar Guð kærleikskraft sinn og gerir
hann að grundvelli persónulegs sambands
Guðs og manns. Við getum ekki bundið Guð
við eiginleika kynferðis mannsins. Guð er
einn, en hann útilokar ekki kynjamuninn
heldur sameinar hann í eitt í Ki-isti. Eins og
Páll segir: „Hér er enginn Gyðingur né
grískur, þræll né frjáls maður, karl né kona.
Þér eruð allir eitt í Kristi Jesú“ (Gl. 3.28).
Varast ber að rífa Maríu og Jósef úr þeirra
biblíulega samhengi sem þau era hluti af, sé
það gert er trúarvitnisburður þeirra vanvirt-
ur og þau í raun útilokuð frá söfnuði trúaðra.
Orð Jesú á krossinum era enn í fullu gildi:
„“Kona, nú er hann sonur þinn.“ Síðan segir
hann við lærisveininn: „Nú er hún móðir
þín.“ Og frá þeirri stundu tók lærisveinninn
hana heim til sín“ (Jh. 19.26n). Jóhannes,
lærisveinn Jesú, gekk Maríu í sonar stað og
fór með hana heim, og eins og við vitum, var
kirkjuhús framsafnaðarins heimilið. Hann
leiddi hana inn í söfnuðinn og þar játaðist
hún Jesú Kristi sem Messíasi. Við eigum að
játast okkar sameiginlegu trú á Kristi með
Maríu. Guð þráir trú okkar manna og vill að
verkin sem við vinnum snúi að náunganum
og játist maðurinn Kristi í trá þá er hann í
söfnuði sem Jesús ávarpar svo: „Hver sem
gjörir vilja föður míns, sem er á himnum, sá
er bróðir minn, systir og móðir.“ Mt. 12.50.1
þessum söfnuði era kynslóðir kristinna
manna ásamt Maríu „Guðsmóður".
Við samningu þessarai- greinar var m.a.
stuðst við eftirtalin rit: Jiirgen Becker, Das
Evangelium nach Johannes, Gutersloh 1981.
Ulrich Luz, Das Evangelium nach Mattháus,
Neukii-chen-Vluyn 1990. Francois Bovon,
Das Evangelium nach Lukas, Neukirchen-
Vluyn 1989. Rudolf Bultmann, Das Evangeli-
um des Johannes, Göttingen 1952. Denzin-
ger-Schöner, Enchiridion symboloram def-
initionum et declarationum, Freiburg 1965.
Einai- Sigurbjörnsson, Credo, Reykjavík
1989. Walter Grandmann, Das Evangelium
nach Markus, Berlin 1980. Walter von
Loewenich, Der moderne Katholizismus,
Witten 1970. Gottfried Maron, Zum Ges-
prach mit Rom, Göttingen 1988. Neuer-
Ross, Der Glaube der Kirche, Regensburg
1971. Dietrich Röfiler, „Mariendogma", í:
Religion in Geschichte und Gegenwart,
Tubingen 1986 Bd.4. Eberhard Wölfel,
„Erwágungen zu Struktur und Anliegen der
Mariologie", í; Mariologie und Feminismus,
Bensheimer Hefte 64, Göttingen 1985, 71-
102. Og greinin „Maria / Marienfrömmigk-
eit“ eftir Heikki Ráisánen, Heiner Grote,
Reinhard Friedling, Franz Courth og
Claudia Naureth, í Theologische Rea-
lenzyklopádie, Bd. XXII, Berlin 1992, 115-
161.'
Eg vil þakka Martinu Brogmus, Jóni Páls-
syni, Guðránu Finnbjarnardóttur og Irmu
Sjöfn Óskarsdóttur fyrir yfírlestur og góðar
ábendingar.
Höfundurinn er héraðsprestur í Reykjavík.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 10. APRÍL 1999 9