Lesbók Morgunblaðsins - 08.05.1999, Blaðsíða 5

með var Skjala- og minjasafn Reykjavíkur-
bæjar formlega stofnað.
Skjala- og minjasafn
Reykjavíkurbæjar
Veturinn eftir hina formlegu stofnun
safnsins afhenti Þjóðskjalasafnið hinu nýja
skjalasafni bæjarins þann safnhluta sem til
þessa hafði verið skilað samkvæmt reglu-
gerðinni frá 1916. Söfnun skjala samkvæmt
reglugerðinni frá 1951 fór hægt af stað
enda húsnæði safnsins afar takmarkað. En
það breyttist í febrúarlok árið 1957 er safn-
ið fluttist í skrifstofuhús bæjarins að Skúla-
voni þau skjöl sem hvað minnst varðveislu-
gildi höfðu.
Á fundi borgarráðs 4. ágúst 1967 var
samþykkt að skipta embætti skjala- og
minjavarðar frá og með 1. október sama ár
í embætti skjalavarðar, sem átti að hafa
með höndum daglega stjórn á skjalasafni
borgarinnar, og embætti minjavarðar er
fara átti með stjórn minjasafnsins að
Skúlatúni 2 og Árbæjarsafns, svo og eftirlit
með hvers konar minjum í Reykjavík. Var
Lárus H. Blöndal ráðinn bæjarskjalavörð-
ur en sérstök safnstjórn sá um Árbæjar-
safnið, en hún hafði verið skipuð árið 1964.
hirða og hvað væri ónýtt. Allt sem átti að
hirða var borið niður og var þetta margra
daga vinna. Við vorum síðan tveir að að-
stoða Lárus í viku við að flokka þetta sund-
ur og koma því á þurrkstaði. Skjölin voru
lögð á bekki sem settir voni ofan á vikur-
hellur og blés olíublástursofn milli bekkj-
anna til þess að þurrka skjölin. Maður furð-
aði sig á að það skyldi ekki kvikna í þessu
þar sem um opinn eld var að ræða. En það
var mikil vinna við þetta.“
Eftir brunann sáu menn að ekki mátti
við svo búið standa í málum skjalasafnsins
og á borgarstjórnarfundi hinn 6. febrúar
Ljósmynd: Svanhildur Bogadóttir.
í BORGARSKJALASAFNI Reykjavíkur að
Skúlatúni 2 árið 1992.
Ljósmynd: Borgarskjalasafn Reykjavíkur.
ÞRÍR borgarskjalaverðir á 40 ára afmæli safnsins árið 1994. Talið frá vinstri: Lárus Blöndal,
Svanhildur Bogadóttir og Jón E. Böðvarsson.
1 * « » * 1 L LjI ■ » '

Ljósmynd: Gunnar R. Ólafsson.
í BORGARSKJALASAFNI Reykjavíkur í Skúlatúni 2 árið 1957.
ÚR HUSAKYNNUM safnsins að Ingólfsstræti
5 árið 1954.
túni 2. Þar fékk skjalasafnið neðstu hæð
hússins til umráða. Var safninu skipt í tvær
deildir, öðrum megin á hæðinni var komið
fyrir geymsludeild með eldtraustum hurð-
um og þannig gengið frá henni að hún var
talin fullkomlega eldtraust. Innan hennar
var byggður eldtraustur klefi fyrir verð-
mætustu skjöl safnsins sem bar nafnið
„Trausta". Hin safnadeildin var gerð að af-
greiðsludeild. Þar var fyrir eldtraustur
klefí sem fékk heitið „Forna“.
Mönnum þótti vel séð fyrir húsakosti
safnsins en í kringum 1968 fór að bera á
þrengslum sérstaklega eftir að rýma þurfti
geymslur sem safnið hafði til umráða í
kjallara Höfða í Borgartúni, en um þær
mundir voru uppi hugmyndir um að gera
Höfða að risnubústað borgarinnar. Var þá
tekið á það ráð að leita eftir öðru húsnæði
sem nýst gæti sem geymslur fyrir safnið.
Tillaga kom um að nýta hið mikla og ramm-
byggða hús Thors Jensens að Korpúlfs-
stöðum en þar var starfsemi mjólkurbús til
margra ára eins og flestir vita. I eystri
enda hússins, í íbúð á hlöðulofti, var gerð
bráðabirgðageymsla sem nota átti þar til
önnur fullkomnari og hentugri hefði verið
útbúin. Til þess að hafa vaðið fyrir neðan
sig fluttu skjalaverðir aðeins þangað fylgi-
skjöl, reikninga og kvittanahefti en það
Þá var sama ár gerðar nokkrar endurbæt-
ur á húsakynnum safnsins að Skúlatúni. I
tengslum við þessar breytingar var sýning-
arsal minjasafnsins lokað og minjasafninu
síðar komið fyrir á Korpúlfsstöðum og á
Árbæjarsafni.
Hinn 18. janúar 1969 braust eldur út í
bæjarhúsunum á Korpúlfsstöðum og urðu
miklar skemmdir á þeim. Talið var að
kviknað hefði í út frá rafmagni. Lárus H.
Blöndal bæjarskjalavörður óttaðist að stór-
fellt tjón hefði orðið á þeim skjölum sem
húsin geymdu frá skjalasafninu. Því var
ákveðið að hefja strax viðgerð á húsunum
og björgun á þeim skjölum sem ekki höfðu
orðið eldinum að bráð. Tjón skjalasafnsins
var þó minna en óttast var í fyrstu og var
því þakkað þeirri forsjálni skjalavarða að
geyma þar einkum fylgiskjöl eins og fyrr
sagði. Þó glataðist því miður nokkurt magn
ýmissa skjala nokkurra bæjarfyrirtækja.
Látum Diðrik Jónssson hafa orðið, en hann
vann við björgunarstarfið á skjölunum:
„Það urðu miklar skemmdir á skjölunum
bæði af bruna og vatni. Þó nokkuð brann af
skjölum. Þarna voru heil herbergi með
stöflum af nótum, blöðum og kössum sem
þurfti að fara í gegnum. Hvert einasta blað
var tekið í sundur og skoðað. Lárus Blön-
dal [bæjarskjalavörður] ákvað hvað ætti að
1969 var samþykkt tillaga Birgis ísleifs
Gunnarssonar þar sem „Borgarstjórn ósk-
ar eftir að borgarráð láti gera greinargerð
um framkvæmdir við skjala- og minjasöfn
borgarinnar, sem send verði borgarfulltrú-
um.“ í framhaldi af þeirri umræðu, og
greinagerðinni sem fylgdi á eftir, var
ákveðið að koma upp nýrri og varanlegri
geymsluaðstöðu á Korpúlfsstöðum í stað
brunarústanna á háaloftinu. Það var svo ár-
ið 1970 að lokið var við nýju geymsluna en
hún var staðsett í fyrrum fjósi hússins. Er
hún 290 fermetrar að flatarmáli og var allt
gert til þess að hún yrði sem best úr garði
gerð. Settar voru upp eldtraustar hurðir og
gluggar klæddir blikki og hlaðið upp í þá
suma. Þá voru settir upp 45 fullkomnir
hjólaskápar frá Ofnasmiðjunni. Þangað
voru svo fluttur meginhluti skráðra skjala,
bögglar og munir safnsins svo og Kjarvals-
safnið. Það tók aðeins nokkur ár að fylla
þessa geymslu svo tekið var til þess ráðs að
útbúa aðra jafnstóra geymslu en með
venjulegum hillum.
Safnahúsið að Tryggvagötu 1 5
Þótt geymslur á Korpúlfsstöðum hafi
verið vandaðar í upphafi var ljóst að
ákveðnir erfiðleikar voru við staðsetningu
þeirra. 15 kílómetrar skildu að skrifsstofur
safnsins, lesstofu og aðalskjalageymslur.
Olli það oft óþægindum sérstaklega um
vetrartímann og hægði augljóslega á allri
afgreiðslu fyrirspurna. Skjalasafnið, sem í
dag heitir Borgarskjalasafn Reykjavíkur
samkvæmt samþykkt borgarstjórnar um
Borgarskjalasafn 10. nóvember 1983, hefur
síðustu árin verið að vinna að undirbúningi
þess að flytja geymslur sínar frá Korpúlfs-
stöðum í fyrirhugað safnahús að Tryggva-
götu 15 ásamt allri starfsemi sinni. I því
húsi, sem áður hýsti geymslur SIS sáluga
og síðar búslóðageymslu Félagsmálastofn-
unar, hefur verið markvisst unnið frá árinu
1996 að gera það sem hentugast er fyrir
söfnin 3 sem þar eiga að vera um ókomna
framtíð. Ásamt Borgarskjalasafni Reykja-
víkur verða þar einnig aðalsafn Borgar-
bókasafns Islands og Ljósmyndasafn
Reykjavíkur.
I Tryggvagötu fær safnið til umráða
þriðju hæð og helming þeirrar fjórðu eða
um 1.400 fermetra alls. Áðalgeymsla safns-
ins er öll hin fullkomnasta; með rafdrifnum
renniskápum, stöðugu hita- og rakastigi og
er fullkomlega eldtraust. Þar með eru að-
stæður undir skjalavörslu orðnar hinar
fullkomnustu sem völ er á og standast þær
ýtrustu reglur um geymslur skjalasafna.
Arkitektar á Teiknistofunni Oðinstorgi
hafa unnið að tilhögun og teikningum af
nýja húsnæðinu. Við hönnunina hafa þeir
sérstaklega horft til þess að nýta sem best
þann hluta húsnæðisins sem hefur burðar-
þol, fyrir geymslur skjalasafnsins og að
húsakynnin verði aðlaðandi bæði fyrir gesti
og starfsmenn safnsins. Komið hefur verið
upp sérstakri aðstöðu fyrir fræðimenn sem
vinna að langtímarannsóknum og einnig er
lesstofan aðskilin frá almennri afgreiðslu
þannig að meira næði skapast fyrir gesti
safnsins. Með flutningi safnins niður á
Tryggvagötu 15 er Borgarskjalasafn
Reykjavíkur orðið eitt hið fullkomnasta á
Islandi sem stenst allar gæðakröfur.
I Borgarskjalasafninu er skjölum raðað,
þau skráð og gerð sem aðgengilegust. Leit-
ast er við að geyma skjalasafn hvers ein-
staklings, stofnunar eða fyrirtækis sem
sérstaka einingu. Ekki er stokkað saman
skjölum sem hafa orðið til hjá tveimur eða
fleiri aðskildum aðilum. Þetta gildir jafnt
þótt skjölin kunni að vera efnislega skyld
eða fjalli um sömu mál. Skjalasafn stofnun-
ar verður til í tengslum við störf hennar og
geymist um ókomna tíð sem einstök heim-
ild um starfsemi viðkomandi stofnunarinn-
ar.
Skjöl eru varðveitt til þess að hafa að
þeim not. Borgarskjalasafn Reykjavíkur er
opið hverjum þeim sem vill leita upplýsinga
í skjölum safnsins og er aðgangur ókeypis.
Athuga skal þó að skjöl borgarstofnana
lúta reglum undir 4.-6. greina upplýsinga-
laga þar sem kveður á um friðhelgi einka-
lífs og hagsmuna fyrirtækja og annarra
lögaðila. Einkaaðilar geta einnig áskilið sér
rétt til þess að heimila aðgang að skjölum
sem þeir hafa afhent Borgarskjalasafni.
I Borgarskjalasafni eru varðveitt skjöl
frá öllum stofnunum og fyrirtækjum
Reykjavíkurborgar og mynda þau megin-
stofn safnkosts safnsins. I þeim er að finna
hinar ýmsu heimildir um sögu og íbúa
Reykjavíkur s.s. fundagerðh- nefnda og
stjórna, umræður borgarstjórnar, málasafn
borgarstjóra, manntöl og íbúaskrár, skjöl
frá skólum, s.s. einkunnir og bekkjarskrár,
afrit af kirkjubókum, o.m.fl. Þar er einnig
að finna heimildir um allar lóðir og hús í
Reykjavík sem og skipulagsupplýsingar frá
ýmsum tímum, fasteignaskrár, skattskrár
og margt fleira sem of langt mál yrði að
telja upp hér. Einnig eru á safninu einka-
skjalasöfn sem Borgarskjalasafnið hefur
tekið við og eru bæði frá einstaklingum og
fyrirtækjum. Þau skjöl gefa okkur aðra
mynd af sögu og mannlífi Reykjavíkur held-
ur en opinberu skjölin. Að lokum má geta
þess að safnið hefur að geyma gott úrval
helstu bóka sem fjalla á einn eða annan hátt
um Reykjavík.
Það er því einlæg von starfsfólk safnsins,
nú þegar við fögnum þessum merku tíma-
mótum í starfi Borgarskjalasafns Reykja-
víkur, að sem flestir nýti sér starfsemi þess,
hvort sem um er að ræða fræðimenn eða al-
menning, sér til fróðleiks eða upplýsinga.
Skjala- og minjavörður: Lárus Sigurbjörns-
son 1954-1967 borgarskjalaverðir: Lárus H.
Blöndal 1967-1971 Geir Jónasson 1971-1976
Jón E. Böðvarsson 1976-1987 Svanhildur
Bogadóttir 1987-.
Höfundurinn starfar sem skjalavörður ó Borgarskjala-
safni Reykjavlkur.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 8. MAÍ 1999 5