Lesbók Morgunblaðsins - 08.05.1999, Blaðsíða 13

HELGI SELJAN
KREPPAN mikla á þriðja áratugnum: Bandaríkin settu siæmt fordæmi þegar árið 1930 með því að ioka landinu með tollum og innflutnings-
höftum, og önnur lönd svöruðu brátt í sömu mynt. Á myndinni sjást franskir sparifjáreigenduyr ráðast á banka í París árið 1935. Peir viidu
taka út sparifél sitt og kaupa gull til að geyma á rúmbotninum.
SJÁLFSÞURFTARBÚSKAPUR. Árið 1933 steig virtasti hagfræðingur Bretaveldis, John Mayn-
ard Keynes, f pontu og boðaði sjálfsþurftarbúskap fyrir þjóðir heimsins. Allmargir lögðu við
hlustir. Einangrunarhyggja varð krafa tímans og stjórnmálamenn stigu f veg fyrir millirfkja-
viðskipti með tolium, kvótum og bönnum.
væri helsta leiðin til þess að byggja upp iðnað,
auk þess sem bann við erlendum fjárfestingum
myndi vernda þjóðarauðævi fyrir ásókn út-
lendra fjármagnseigenda.
Árangur þessarar einangrunarstefnu er auð-
sær af hagtölum, en frá stríðslokum hefur bilið
á milli ríkra og fátækra þjóða breikkað með
hverju ári. Hér skal aðeins tekið eitt dæmi af
mörgum sem sýnir afturför þeirra sem
hnepptu utanríkisviðskipti sín í fjötra. Eins og
sjá má af töflu þrefaldaðist þjóðarframleiðsla á
mann í Argentínu á fjörutíu árum, frá 1870 til
1910, og var þá aðeins 23% minni en tíðkaðist á
Bretlandi. Petta var uppskera kraftmikilla ut-
anríkisviðskipta.
Tafla 1. Þjóðartekjur á mann í Argentínu og
Bretlandi með 40 ára millibili frá 1870 til 1990.
Stærðimar eru í þúsundum íslenskra króna á
verðlagi og gengi maí 1998.
Heimild: „Monitoring the World economy 1820-1992“.
Höfundur Angus Maddison. Útgefið af Development
centre studies árið 1995.
Þessari þróun var hins vegar snarplega snúið
við þegar landið dæmdi sig í útlegð frá heims-
mörkuðum eftir heimskreppuna miklu með toll-
um og kvótum. Nú er svo komið að þjóðarfram-
leiðsla á hvern Breta er 150% meiri að vöxtum
en þekkist í Argentínu, sem er nákvæmalega
sami munur og vai- árið 1870. Svo hollir voru
þeir heimafengnu baggar.
Gelwr sagan endwrtekið sig?
Eiginlega eru slagorð eins og „stjómmálabylt-
ing“ eða „frelsisvæðing“ betur til þess fallin að
lýsa. aukningu utanríkisviðskipta á síðustu ára-
tugum fremur en gömlu lummumar um „tölvu-
og upplýsingabyltingar“. Sannleikurinn er sá að
það er fyrst um 1980 að utanríkisviðskipti hafa
aftur náð svipuðu mikilvægi fyrir heiminn og þau
höfðu á tíma Jules Veme. Það er hins vegar fátt
sem stendur í vegi fyrir því að fyrri reynsla geti
verið endurtekin, þannig að erlend viðskipti og
fjárfestingar geti lyft þróunarlöndum til þeirrar
auðsældar sem þekkist á Vesturlöndum.
Forskotið er auðvitað umtalsvert, en getur verið
yfirunnið á einum mannsaldri eins og dæmi frá
Asíu sanna (t.d. Hong Kong, Taívan eða
Singapúr).
í þessu felst þó ekki að gömul iðnríki verði fá-
tækari um leið og önnur lönd sækja í sig veðrið,
eins og margir virðast álíta. Það atvinnuleysi sem
þekkist á Vesturlöndum nú er að mestu leyti
sjálfskaparvfti, en ekki afleiðing alþjóðaviðskipta.
Þar sem háir skattar, ríkisforsjá og ósveigjanleg-
ur vinnumarkaður hafa komið í veg fyrir að ný
störf skapist, s.s. á meginlandi Evrópu. Hins veg-
ar hjá öðmm löndum sem hafa forðast þessi víti,
s.s. í Bandaríkjunum eða á Bretlandseyjum, hef-
ur fjölgun starfa haldist í hendur við aukningu
utanríkisviðskipta. Sérhæftng mun auðvitað
aukast í kjölfar milliríkjaviðskipta og atvinnu-
greinar flytjast á milli landa, en til hagsbóta fyrir
öll lönd heimsins. Það er margreynt lögmál, að ef
hugvit og fjármagn safnast saman í ákveðnum
atvinnugreinum leiðfr það til tækniframfara, hag-
kvæmni og hærri launa. Þá mun ódýr innflutn-
ingur auka kaupmátt almennings og meira verð-
ur aflögu til þess að eyða í þjónustu, s.s. ferðalög
eða tómstundir, og ný störf verða til í þeim geira.
Þar fyrir utan mun aukin hagsæld í þróunarlönd-
unum leiða til þess að þau flytja meira inn af vör-
um og í kjölfarið skapast ný störf í útflutnings-
greinum Vesturlanda.
Hins vegar er einnig ljóst að endalok núver-
andi alþjóðavæðingar geta orðið þau sömu og
þess viðskiptafrelsis sem Jules Veme þekkti og
endaði með stríði og heimskreppu. Frjálsu fjár-
magnsflæði fylgir nokkur áhætta og jafnvel
óstöðugleiki ef ekki er rétt búið um hnúta í efna-
hagsstefnu þjóða. Á því hefur Asía og öll heims-
byggðin fengið að kenna Margt bendir til þess
að einangrunarsinnum sé að vaxa fiskur um
hrygg eftir þau efriahagslegu áfóll sem riðið hafa
yfir síðasta árið. Það er óskandi að saga alþjóða-
viðskipta hreppi ekki annan kafla í líkingu við
þann sem var skrifaður á þessari öld. Mættum
við biðja um sögu í anda Jules Veme, með giftu-
samlegum endi.
Höfundur slundar dolclorsnám í hagfræði í Bandarikjunum.
Ár Þjóðartekjur á mann Þjóðartekjur á mann Munur
í Argentínu á Bretlandi
1870 117 292 149%
1910 342 422 23%
1950 447 613 37%
1990 589 1.460 148%
VERÖLD
VORSINS
Vermandi er vorið
vefm'gullnum tónum
lífgrös, lömb og blóm.
Léttist líka sporið,
lóukvak í mónum.
Allt fær annan róm.
Held ég út í haga
horfna vini að finna
lambagrös og lyng.
í brjósti bærist saga
bernskudaga minna,
um þá sæll ég syng.
Ungur drengur átti
yndi mest á vorin,
önnin ærnust þá.
Gleðin merla mátti,
mörg þó yrðu sporin
oft við ærnar þá.
Ört á ævi iíður
yndis þó ég leita
enn um ylhlýtt vor.
Ellin aðeins bíður,
ekkert mun því breyta .
Pyngjast þreyttum spor.
í MUNAHEIMI
Frá æsku mörg er minning tær
í muna ijómar ennþá skær
er ég að ýmsu gekk.
Þá staðið oft við strokkinn var
og stundin drjúg oft reyndist
þar
unz smjör og áfir fékk.
Á pönnu brenndar baunirnai'
svo birgðir kaffis yrðu þar,
ef bæri að garði gest.
Með kvörn ég sat og knúði þrátt
svo kaffið malað yrði í smátt
til yndis öllum bezt.
En aðra kvörn með annað svið
og annað hlutverk fékkst ég við
sem erfitt oft mér var.
Þá sauðatað í sundur gekk
það setti í kvörn og malað fékk
til ágæts áburðar.
í þýðum vindi er vorið hló
þá vænsti klárinn slóðann dró
um túnið hring af hring.
Ég teymdi en slóðinn verk sitt
vann
á velli áburð muldi hann.
Sá reyndist þarfaþing.
Ég heyskap man með hrífu og
Ijá
er handaflið var eitt að fá
en stopul þurrksins stund.
Er loks í sæti sett var hey
í sólfari og mildum þey
þá léttist allra lund.
Mér verkin eru í minni geymd
en mörg þeirra nú sýnast gleymd
en tæknin tekið völd.
Og bráðum aðeins minning ein
sem eftir lifir munahrein
á nýrri ungri öld.
Höfundurinn er fyrrverandi alþingismaður.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 8. MAÍ 1999 1 3