Lesbók Morgunblaðsins - 08.05.1999, Blaðsíða 6

BAROKKOPERAN ARTHUR KONUNGUR
SÖNGLEIKUR FRÁ
SAUTJÁN DU ÖLD
Kammerkór Kópavogs ásamt Barokksveit Kópavogs og
fimm einsöngvurum flytur ævintýraóperuna Arthúr kon-
ung eftir enska sautjándu aldar tónskáldið Henry
Purcell í Salnum á sunnudags- og þriójudagskvöld.
HAVAR SIGURJONSSON ræddi við stjórnandann
Gunnstein Olafsson um óperuna og ritunartíma hennar.
UNNSTEINN Ólafsson
er ekki einungis stjórn-
andi kórsins og hljóm-
sveitarinnar heldur
einnig þýðandi texta
verksins sem birtur er
í tónleikaskrá. Kam-
merkór Kópavogs er
nýr í kóraflóru landsmanna, var stofnað-
ur snemma á síðasta ári af nokkrum
áhugasömum söngfélögum. Þeir áttu það
flestir sammerkt að hafa sungið í Kór
Menntaskólans í Kópavogi undir sljórn
Gunnsteins á árunum 1979-83. Gunnsteinn
var þá nemandi við skólann og stofnaði
skólakórinn aðeins 17 ára. Frá því í fyrra
hefur kórnum vaxið fiskur um hrygg og
nú eru kórfélagar 24 talsins. Kammerkór
Kópavogs hefur komið fram við ýmis
tækifæri, svo sem á afmælistónleikum
Kópavogsbæjar og um síðustu jól tók kór-
inn þátt í uppfærslu Sinfóníuhljómsveitar
áhugamanna á óperunni Amal og nætur-
gestirnir. Gunnsteinn segir að markmið
kórsins sé að flytja íjölbreytta tónlist frá
öllum ti'mum, bæði með og án undirleiks.
„Það gefur okkur visst frelsi í verkefna-
vali að vera ekki bundin við kirkjur eins
og flestir stærri kórar landsins eru. Við
getum því valið okkur verk til flutnings
alveg óháð því hvort þau eru trúarlegs
eðlis eða ekki,“ segir Gunnsteinn.
Frumflutningur
á íslandi
„Arthúr konungur er ein kunnasta
ópera Henry Purcells. Hún var samin í
lok 17. aldar og í henni má greina öll
helstu stílbrigði barokktónlistar þess
tíma. Operan er samin undir sterkum
frönskum áhrifum en á 17. öld voru áhrif
frönsku hirðarinnar mikil um alla Evr-
ópu. Þar var fremstur til áhrifa hirðtón-
listarstjóri Lúðvíks 14., Jean Baptiste
Lully, sem samdi margar óperur í þeim
anda sem Arthúr konungur dregur dám
af,“ segir Gunnsteinn.
Tónleikauppfærslan á Arthúr konungi
er frumflutningur verksins hér á landi og
jafnframt fyrstu sjálfstæðu tónleikar
Kammerkórs Kópavogs. Einsöngvarar á
tónleikunum eru Marta G. Halldórsdóttir
sópran, Rannveig Sif Sigurðardóttir sópr-
an, Sibylle Kamphues alt, Hans Jörg
Mammel tenór og John Speight baritón
sem jafnframt er sögumaður.
Gunnsteinn Ólafsson stjórnandi hefur
verið mikilvirkur í íslensku tónlistarlífi
undanfarin ár. Hann stundaði nám við
Tónlistarskólann í Reykjavík, Franz Liszt
tónlistarakademíuna í Búdapest og Tón-
listarháskólann í Freiburg. Hann var að-
alsljórnandi háskólahljómsveitar þar í
borg á námsárum sínum. Gunnsteinn hef-
ur stjórnað Sinfóníuhljómsveit Islands við
margvísleg tækifæri og starfað sem kór-
og hljómsveitarstjóri við Þjóðleikliúsið og
íslensku óperuna. Gunnsteinn hefur
kynnt íslendingum tónlist eftir Claudio
Monteverdi en Arthúr konungur er fyrsta
ópera Henry Purcells sem hann stjórnar
hér á landi.
„Arthúr konungur telst vera svokölluð
semi-ópera,“ segir Gunnsteinn og vísar
þar til samspils tónlistar og texta í verk-
inu. „Semi-óperur voru leikrit með viða-
miklum tónlistaratriðum. Mikið var lagt í
allan umbúnað sýningarinnar, hljómsveit-
in var stór, dansatriðin glæsileg og sviðs-
myndin hreyfanleg en það var nýlunda
þá. Semi-óperur voru í fimm þáttum þar
sem fjórum eða fimm tónlistaratriðum,
masques, var skeytt inn í, oftast einu í
hvern þátt. I tónlistaratriðunum var sung-
ið, dansað og leikið. Þetta voru eins konar
söngleikir þeirra tíma,“ segir Gunnsteinn.
Ástir, stríð og töfrar
Arthúr Bretakonungur mun hafa verið
uppi á 6. öld og hafa ýmsar goðsagnir um
hann og hirð hans lifað allt til þessa dags.
Frægust er vafalaust sagan um riddara
hringborðsins og hvernig Arthúr náði
konungdómi með því að draga sverðið
Excalibur úr steininum. Söguþráður óper-
ÓTAL MYNDIR
ARTH Ú RSSAGNA
Sagnir gf Arthúri konungi
Breta hafa tekið ó sig ótal
myndir ó liðnum öldum.
Þegar BALDUR HAFSTAÐ
frétti gf fyrirhuguðum flutn-
ingi Kammerkórs Kópavogs
ó söngverkinu um Arthúr
konung eftir Henry Purcell
og John Dryden varð það
honum tilefni upprifjunar ó
nokkrum þessara sagna.
ÞEGAR nafn Arthúrs konungs er
nefnt vekur það hughrif af ýmsu
tagi. Miðaldafræðingurinn hugs-
ar til verka á borð við Le Conte
del Graal, öðru nafni Perceval.
Þetta söguljóð var þýtt við hirð
Hákonar gamla um miðja 13. öld
og heitir Parcevals saga; hún er
ein af þekktustu riddarasögum okkar. Arthúr
konungur snertir einnig streng hjá myndlist-
arunnendum; þeir kalla fram í hugann hið
undurfagra málverk, The Lady of Shalott eftir
Waterhouse frá árinu 1888, eða málverkið af
dauða Arthúrs eftir Skotann Archer frá 1861.
Enskufræðingar minnast hinnar gríðarmiklu
sögu Sir Thomas Malory, Le Morte Dartur,
sem talin er áhrifamesta rit 15. aldar í enskum
bókmenntum, og kvæða Alfreds Lords Tenny-
son sem endurvakti Arthúrshrifninguna á
Viktoríutímabilinu í Bretlandi. Tónlistarmenn
hugsa til 17. aldar tónskáldsins Henrys
Purcell sem samdi semióperuna Arthúr kon-
ung við texta Johns Drydens. Þetta dramat-
THE Lady of Shalott eftir J.W. Waterhouse (1849-1917). Myndin er frá árinu 1888 og byggist á
frægu kvæði Alfreds Lords Tennyson.
íska verk verður flutt á íslandi í íyrsta sinn í
Salnum í Kópavogi annað kvöld. Ahugamenn
um tónlist þekkja einnig ópenir Wagners,
Lohengrin, Parsifal og Tristran og Isolde sem
allar tengjast Arthúr og riddurum hans. Upp í
hugann kemur líka söngleikurinn Camelot
sem frumsýndur var á Broadway árið 1960 við
miklar vinsældir og síðar kvikmyndaður. Önn-
ur kvikmynd byggð á sögum af Arthúri er
Monty Python and the Holy Grail frá 1975. Þó
að margt sé úr lagi fært í þeirri mynd koma
þar fram mörg minni og sérkenni Arthúrs-
sagnanna, t.d. hið helga „gral“, sem lauslega
skal vikið að hér á eftir, og kapparnir
Lancelot, Galahad, Bedivere og Gawain sem
allir tengjast fornum sögnum af Arthúri.
Þannig hefur þessi merkilega persóha og fólk-
ið í kringum hana smogið inn í alla listsköpun.
Sigursæll kristinn herforingi
Arthúrs er getið í Historia Brittonum, verki
frá 8. öld. Þar er hann sigursæll kristinn her-
foringi á Bretlandseyjum sem heyr tólf orrust-
ur við hundheiðna Saxa. I þeirri síðustu er
hann sagður hafa drepið píu hundruð og sextíu
manns með eigin hendi. I þessu latneska verki
er lýst keltneskum arfsögnum af Arthúri,
óþreytandi hetju í baráttu við innrásarlið
Saxa. Atburðir gætu því hafa átt sér stað á 5.
öld þegar rómverskar hersveitir höfðu dregið
sig í hlé á Bretlandseyjum og germanskir
þjóðflokkar voru farnir að herja á þá bresku
íbúa sem fyrir voru og höfðu tekið kristna trú.
Arthúr er hetjan sem vemdar ianda sína gegn
villimönnum, hann er fyrirmynd göfugra
manna um hreysti og snilld. I íyrrnefndum
söngleik Purcells frá 1691 má greina óm þess-
ara sagna þótt mjög frjálslega sé með efnið
farið. I tónverkinu er lýst baráttu Arthúrs
gegn Osvaldi foringja Saxa og ást þeirra
beggja á Emmeline, hinni fógru og blindu
dóttur hertogans af Cornwall.
I keltneskum heimildum frá Bretlandseyj-
um og Bretaníuskaga birtist einnig önnur
mynd af Arthúri sem tengir hann goðsögum
og ævintýrum. Andstæðingar hans eru risar,
galdrakvendi, prinsar af öðrum heimi og menn
í gervi dýra. Yfirnáttúrlegar verur af þessu
tagi er einnig að finna í söngleik Purcells.
Sá sem gefur Arthúri þá mynd og það form
sem mest áhrif hefur haft á þróun hans sem
bókmenntapersónu er Geoffrey frá Mon-
mouth. Þaðan má t.d. rekja áhrif til Spensers
(The Faerie Queene) og jafnvel Shakespeares.
Geoffrey var frá Wales og markmið hans var
að bregða ljóma yfir sögu Breta, forfeður Wa-
lesbúa og Bretaníumanna. Bók hans, Historia
Regum Britanniae (um 1136) er eitt mikilvæg-
asta verk miðalda. Það var þýtt á íslensku og
hafði m.a. áhrif á verk Snorra Sturlusonar. I
því verki er Arthúr nánast guðlegur þjóðhöfð-
ingi sem stýrir. guðs útvalinni þjóð. Merlin
spámaður er í mikilvægu hlutverki einnig.
Geoffrey byggir frásögn sína af honum að
nokkru á keltneskum heimildum. Merlin spáir
m.a. fyrir um endurreisn keltnesks veldis á
Bretlandi. Þess má geta að kringum 1200
þýddi Gunnlaugur munkur Leifsson á Þing-
eyrum Merlínusspá eftir Geoffrey frá Mon-
mouth undir hætti fornyrðislags. I semióperu
þeirra Drydens og Purcells birtist Merlin
einnig sem spámaður og áhrifavaldur.
Gefur Bretlandi tign sína
og virðingu á ný
í frásögn Geoffreys kemur fram að Arthúr
verður konungur Breta á unglingsaldri og
hlutverk hans er að halda Söxum í skefjum en
einnig Piktum (Péttum) og Skotum í norðrinu.
Hann gefur Bretlandi tign sína og virðingu á
ný, gengur að eiga Guenevere og leggur auk
þess undir sig írland og ísland! Hann situr í
friði í tólf ár og stofnar riddarareglu sem tek-
ur við göfugum mönnum frá öllum löndum.
Hann sest loks að í hinni fornu borg Rómverja
á Bretlandi, Caerleon-upon-Usk (aðsetrið Ca-
melot kemur síðar inn í söguhefðina).
En friðartíminn endar og Arthúr berst við
Rómverja sem enn á ný vilja heimta skatt af
Bretum. Mordred frændi hans svíkur hann
síðan og sverst í bandalag með Söxum. Arthúr
særist lífshættulega og er fluttur til eyjarinn-
ar Avalon. Það er látið ósagt hvort hann lækn-
ast af sárum sínum, en óvissan verður tilefni
þess að menn í Bretaníu og víðar fóru að trúa
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 8. MAÍ 1999