Lesbók Morgunblaðsins - 11.09.1999, Blaðsíða 13

ERLENDAR
BÆKUR
BÆNDA-
STÉTTIN í
EVRÓPU
Wemer Rösener: The Pesantry of
Europe. - The Making of
Europe/Jaques Le Goff. Translated
by Thomas M. Barker. Blackwell
1995.
í BÓK þessari er fjallað um evrópska
bændastétt frá ármiðöldum allt fram
á okkar daga. Hugtakið „paysan“ er
skammaryrði í flestöllum Evrópumál-
um. í austurhluta Evrópu þýddi orðið
durgur, búri, lygari, þjófur, heiðingi, í
Englandi og Frakklandi hafði orðið
svipaða merkingu. Bændur voru víða
taldir með öðru búfé og voru víða eign
landeigandans, kallaðir „sálir“ í Rúss-
landi og voru lengstum ófrjáls eign
júnkeranna í austurhluta Þýskalands.
Þessi „búsmali" tryggði landeigend-
um tekjur, leigur af jeigupeningi og
afgjöld af jörðum. í um fímmtán
hundruð ár lifði þessi stétt á landinu
og var bundin skikunum samkvæmt
lögum eða með beinni kúgun, nauð-
ung. Þótt meginmyndin væri í þessa
veru var talsverður mismunur á stöðu
bænda, til voru frjálsir bændur, sumir
hverjir sæmilega efnaðir, jafnvel
sjálfráðir sbr. svissnesku kantónurn-
ar og á Norðurlöndunum, þar með
talið íslandi. En meginþorri þeirra
sem töldust til stéttarinnar var leigu-
liðar, hjáleigubændur og eign land-
eiganda.
Stöku sinnum kom til upphlaupa,
einkum í hallærum, stundum beinna
uppreisna, þá í sambandi við rutl-
kenndan skilning á nýbreytni í trú-
málum, sbr. þýska bændauppreisnin
1525 og sú rússneska 1713.
Meginhluti íbúa Evrópu var lengst
af sveitamenn, bændur, 80-90%.
Framleiðslan rétt nægði þegar vel
viðraði, en ekki ef veðráttan kólnaði.
Með iðnbyltingunni gjörbreytast
framleiðsluhættir í landbúnaði og á
19. öld og þeirri 20. verður gjörbylt-
ing, framleiðslan eykst hröðum skref-
um og offramleiðslu tekur að gæta og
verður vandamál á 20. öld. Megin-
þorri sveitafólks bjó í þorpum, það
var helst í jöðrum Evrópu sem byggð-
in var dreifbýl. Höfundurinn byrjar
umfjöllum sína á ármiðöldum, síðan
hefst blómaskeið, allt fram að svarta-
dauða, fjallað er um efnahag, mann-
fjölgun, lýst að nokkru stjórnar- og
sambýlisháttum í þorpum og smábæj-
um, mataræði, þar er eftirtektarvert
að kjötneysla telst ca. 60 kg á mann á
hámiðöldum en hrapar niður í allt að
15 kg um miðja 19. öld og þar áður,
það er ekki fyrr en í upphafi 20. aldar
sem meðalneyslan nær 50 kg. Brauð
var aðalfæðan meginhluta síðari alda.
„European agriculture is in crisis.“
Þannig hefst bókin. Og öll þau vand-
kvæði sem marka evrópskan landbún-
að nú á dögum stafa af tæknivæðingu
og að mikium hluta af afskiptum skil-
lítilla ríkiskontórista og stjórnmála-
manna af rekstri og formi búanna.
Þetta rit Röseners er mjög fróðlegt
og ber vott um ágætan skilning á at-
burðarás sögunnar hvað varðar stöðu
bænda og rekstur landbúnaðar í álf-
unni. ísland er ekki í registri, enda
þyrfti langa ritgerð ef fjalla ætti um
samanburð íslenskrar bændastéttar
og evrópskar, fámenni, einangrun, af-
leit veðrátta og hin einstaka heiðna og
kristna menningararfleifð, sem forð-
aði forpokun hluta íslenskrar bænda-
stéttar frá lumpen-próletarisma
þorra evrópskra ánauðarbænda -
jafnvel þótt 94% íslenskra bænda
teldust leiguliðar og hjáleigubændur
um aldamótin 1700.
SIGLAUGUR BRYNLEIFSSON
BJÖRN AFZELIUS
LÍTILL BLÚS Á
GRAFARBAKKANUM
RÓBERT HLÖÐVERSSON ÞÝDDI
Keyptu ei rósir,
né kransa mér sendu.
Pví hverfi ég héðan
þá fínnst ég ei meir.
En viljir þú gefa mér eitthvað
gerðu það núna.
Syng mér ei lofsöng,
né haltu mér ræður.
Slepptu að segja
hve frábær ég var.
En viljir þú segja mér eitthvað,
segðu það núna.
Gráttu mig ekki
við grafarinnar bakka.
Felldu ei samviskutár.
Ef iðrast þú einhvers,
sýndu það núna.
f mars sl. lést sænska skáldið og tónlistarmaðurinn Bjöm Afzelius langt
um aldur fram aðeins 51 árs gamall. „Litill blús á grafarbakkanum" eða
„Liten blues vid gravens rand" kom út á plötunni „Tankar vid 50" frá
1997. Alls gaf hann út á milli 25 og 30 hljómplötur og samdi nánast öll
lög og texta sjálfur.
JOHN KEATS
SONNETTA RITUÐ í
FÆÐINGARKOFA
ROBERTS BURNS
JÓN VALUR JENSSON ÞÝDDI
Hér birtist þetta þúsund daga hold
í þinni kytru, Burns! og hyggur að,
þar sem þig dreymdi í blómum, mjúkri á mold,
án minnsta gruns um dauðans hvassa blað !
Nú vermir æðar örar byggvín þitt,
og einum drekk ég til - þér, mikla sál !
Mín augu höfug, sjá ei markmið sitt,
mín sönglist hvarf í vímu á sjöttu skál.
Þó fær þitt gólf nú þrýst mitt tregaspor,
þó get ég svipt upp glugga og fundið blæ
af engi því, sem þú gekkst um hvert vor; -
þó má ég til þín hugsa, unz anda ei næ, -
þó get ég lyft þér bikar brims með gnægð, -
já, brostu í skuggans ró, því þetta er frægð !
John Keats (1795-1821), skáldbróðir Byrons og Shelleys, talinn meðal
höfuðskálda á Englandi, orti í rómantískum anda. Sonnettur hans eru
margar víðfrægar, en þessi er önnur tveggja, sem hann orti á Skotlands-
ferð um Robert Bums (1759-1796), þjóðskáld Skota. - Þýðandinn er rit-
höfundur og forstöðumaður Ættfræðiþjónustunnar.
Ef þú kastar einni krónu...
...er líkfegt að fleiri fylgi í kjölfarið
Uppfýsingar purfa að vera aðgengilegar fyrir sfjómendur;
ekki síður en sérffæðinga og tæknimenn. Áreiðanlegar
upplýsingar um reksturinn leiða til réttra ákvarðana
og bættrar afkomu.
Góð yfirsýn, gott aðhald.
Við hjá EJS sérhæfum okkur í að gera upplýsingakerfí
aðgengileg og örugg.
Föstudaginn 17. september frá kl. 9-16, verður EJS
þing '99 á Hótel Loftleiðum. Við hveþ'um stjórnendur
sérstaklega til að mæta og kynna sér það nýjasta I gerð
og rekstri upplýsingakerfa. Netstjórar, forritarar og aðrir
sérfræðingar fá einnig dagskrá við sitt hæfi, á sviði
gagnagrunna, netstjórnar og veflausna.
Við kunnum á kerfið, en þú?
Nánari upplýsingar og skráning á www.ejs.is
eða I sima 563 3000.
EJS hf. + 563 3000 + www.ejs.is + Grensásvegi 10 + 108 Reykjavik
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 11. SEPTEMBER 1999 1 3