Lesbók Morgunblaðsins - 11.09.1999, Blaðsíða 16

OFIÐ MEÐ TÖLVUM
Ef farið er inn á Netið úir
og grúir af alls kyns upp-
lýsingum og heimasíðum
f/rirtækja. Þar má finna
allt frá heimasíðum skrúfu-
framleiðanda til upplýs-
ingavefs bandarísku geim-
ferðastofnunarinnar. En
listina má einnig finna
þar inni. ÞÓRHALLUR
MAGNUSSON ræddi við
tvo íslenska listamenn sem
unnið hafa veflistaverk
á Netið, þær Kristrúnu
Gunnarsdóttur og Katrínu
Sigurðardóttur.
ÞAÐ er ekki á hverjum degi sem
ný listform spretta fram. Það
hefur hins vegar gerst nokkrum
sinnum á rúmri öld og má þar
nefna til sögunnar Ijósmyndir,
kvikmyndir, póstlist, vídeólist,
leysigeislalist eða ijóslist, miðl-
unarlist, og þar fram eftir götun-
um. Þessar nýjungar hafa fylgt framþróun
tækninnar og segja má að um leið og einhver
nýjung verði á sviði hennar, sé listamaðurinn
kominn fyrstur á staðinn til að athuga hvaða
eiginleika hin nýja tækni hefur og hvað gera
megi með henni. Fyrir nokkrum árum fædd-
ist VeraJdarvefurinn á Netinu en það er sjálft
töluvert eldra. Um var að ræða nýjung þar
sem áður óaðgengilegar upplýsingar hins al-
þjóðlega tölvunets birtust á þægilegu viðmóti
myndrænna og notendavænna vafra. Tilraun-
ir með hvað gera mætti með þessa tækni sem
miðil fyrir skapandi hugmyndir létu ekki á sér
standa. Ails kyns þreifingar hófust þar sem
reynt var á gagnvirk tengsl skapandans og
skoðandans og má í því sambandi nefna eitt af
Veflistaverkið Samspil eftir Kristrúnu Gunnarsdóttur.
elstu verkum Vefsins frá árinu 1996. Verkið
er eftir Douglas Davis og heitir Lengsta setn-
ing í heimi en í því geta skoðendur bætt enda-
laust við setningu sem hefur verið á Vefnum
síðan 1996. Eina skilyrðið er að setja ekki
punkt og að fylgja helstu reglum setninga-
fræðinnar. Setningin er ennþá að lengjast og
fullyrða má að hún sé nú örugglega orðin sú
lengsta.
Kenningar Walters Benjamins á því hvern-
ig ný tækni til listsköpunar breytir listinni
sjálfri og hugmyndum okkar um hana eru vel
þekktar. Hann fjallaði um hvemig tækni
fjöldaframleiðslunnar fær listaverkið til að
missa áru sína. Stuttu síðar ritar samlandi
hans, leikritaskáldið Bertolt Brecht, ritgerð
um það hvemig tækni eins og útvarp (og sjón-
varp, en það kom fram síðar) hefur innbyggt í
sér vissa möguleika á fasískum heilaþvottar-
aðferðum. Að mati Brechts er eitthvað at-
hugavert við slíkan einstreymismiðil þar sem
allar upplýsingar renna beint úr útvarpstæk-
inu og í hlustandann án þess að hann eigi
nokkum kost á að bregðast við því sem hann
heyrir. Fólk fór fljótlega að gera sér grein
iyrir þessu og það var með vídeólistaverkum
Kóreumannsins Nam June Paik - sem sjálfur
kom úr ríki málfrelsishafta - að tilraunir vora
gerðar af alvöra með tvístreymismöguleika
Ijósvakamiðlanna. Þessar tilraunir með þátt-
töku áhorfandans og gagnvirkni urðu mjög al-
gengar á áttunda áratugnum og jukust ef eitt-
hvað er á þeim níunda. Það er hins vegar með
tilkomu Netsins að sprengingin verður. Um
allan heim fer fólk að kanna hina sérstæðu
eiginleika hins nýja miðils og uppgötva að hér
er kominn miðill sem veitir okkur allt aðra
rýmisskynjun þar sem tjáningarhættir fólks
taka stökkbreytingu og alls kyns sálfræðileg
fyrirbæri eins og margbrotið og speglað sjálf,
breytilegar samsemdir og hugmyndir um
nýja þjóðfélagsskipan sem jaðra við stjóm-
leysi koma fram.
Enginn veit nákvæmlega hvað er að gerast
á Netinu og ómögulegt er að hafa yfirsýn yfir
það sem þar kemur fram. Þó að Vefurinn sé
að mestu leyti notaður í kynningarskyni, við
verslun og menntastofnanir, þá er töluvert
mikið að gerjast í því sem kalla mætti veflist.
Vefurinn er hins vegar rými þar sem enginn
situr við stjómvölinn og því geta alls kyns fyr-
irbæri fengið að þróast án afskipta yfirvalda
eða útilokunar frá svokallaðri menningarelítu.
A Vefnum á sér stað mikil gróska þar sem
listamenn, gagnrýnendur, og skoðendur úti
um allan heim standa í rökræðum um málefni
tekin fyrir í vefverkunum. Landfræðileg staða
skiptir hér engu máli þar sem heimurinn er
rafheimur en ekki raunheimur og þangað
kemst maður hvaðan úr veröldinni sem er.
Á ferðalagi wm heima vefsins
Þó að við íslendingar búum í fámennu þjóð-
félagi með stjómvöldum sem oft era æði
svifasein í að átta sig á mikilvægi menntamála
og lista er ekki svo farið um einstaklinga inn-
an þess. Hér varð Netið strax mjög vinsælt og
fólk fór að nota það eins fljótt og tæknin gaf
kost á. Kristrún Gunnarsdóttir er einn af
frumkvöðlum listar á Netinu hér á Islandi.
Hún hefur staðið í ýmiss konar tilraunastarf-
semi með gagnvirk listform og má þar nefna
gjöming á margmiðlunarsýningunni Drápu á
listahátíð Reykjavíkur 1996 þar sem fram-
kvæma átti gagnvirkan tónlistargjörning í
samstarfi með Art House í Dublin. Hljómsveit
á Islandi átti að spila í beinni útsendingu með
tónlistarmönnum sem staddir voru á svipaðri
uppákomu á Irlandi. Boðið var helstu fram-
mámönnum þjóðfélagsins, þ.á m. mennta-
málaráðherra, til að sjá undrið. I prafunni
fyrr um daginn náðist gott samband og til-
raunin tókst, en - og þar koma takmarkanir
tækninnar inn - þegar spila átti síðar um
kvöldið, fyrir fullu húsi af fólki, lét tæknin á
sér standa og ekkert samband náðist.
Kristrún þurfti að aflýsa gjömingnum og seg-
ir það hafa verið vandræðalega uppákomu.
Fyrstu tilraunir Kristrúnar með list á Vefn-
um birtust árið 1996 en þá sótti hún, ásamt
nokkrum öðrum, um styrk til að búa til vit-
undarvera sem átti að búa í rafheimum Nets-
ins. Þau fengu styrk, en ekki nógu háan, svo
að úr varð að þau forrituðu eyra verannar
sem heyrði inni á Netinu. Verkefnið hét The
Ear og var eins konar hlustandi sem „hlust-
aði“ á það sem skoðendur verksins rituðu inn
í viðeigandi glugga.
Þessa dagana er Kristrún að störfum fyrir
Landsbókasafn Islands, Háskólabókasafnið,
en þar vinnur hún við að hanna viðmót Sagna-
netsins sem er vefur er geyma á úrval ís-
lenskra handrita, Ijósmyndað og fært á staf-
rænt form. Þar hittir undirritaður hana til
skrafs innan um suðandi tölvur og stóra skjái.
Kristrún er menntuð í listum í Kalifomíu en
hvað er það sem heillar hana við veflistina?
„Það sem mér finnst mest spennandi við
þennan miðil er tilfinningin fyrir því að verið
sé að ferðast þegar þau era skoðuð. Maður les
vefverk allt öðruvísi en málverk. Þegar vef-
verk era lesin er augað sífellt að leita að teng-
ingum og spumingin kemur sífellt upp í hug-
ann: hvert leiðir þessi tenging? Þetta er eins
og að vera landkönnuður. í málverkinu eru
íkon og tákn sem áhorfandinn þarf að túlka
með ímyndunarafli sínu, en í vefverkinu era
um tákn að ræða þar sem smellt er á þau og
þau leiða beint inn á annan veraleika eða
táknheim. I viðmóti vefverksins, sem er sam-
tímis verkið sjálft, er sífellt verið að leita að
inngönguleiðum í verkið og ókönnuð svæði
þess.“ Kristrún segir þetta vera hluta af því
sem hún sé að fást við í sambandi við Sagna-
netið, en það er að hanna viðmót sem era ein-
föld, smekkleg og auðveld til notkunar. Fram
hafa komið tillögur um algilda staðla í við-
mótahönnun, en slíkt segir Kristrún vera
stórhættulegt og eyðileggja allt sem heitir
skapandi hugsun og nýjungar í upplýsinga-
hönnun. Hér koma veflistamennirnir og hönn-
PREDIKA ÞOTT EG
SÉ EKKI PRESTUR
Hann ætlaði að verða prestur, en messar þess í stað
í anda sósíalrealisma. ANNA SIGRIÐUR EINARS-
DOTTIR ræddi við vestur-íslenska rithöfundin William
Valgardson þegar hann var staddur hér á landi nýlega.
ÞAÐ er tvennt sem ég segi við alla nem-
endur mína,“ segir Valgardson við blaða-
mann, „skrifaðu um það sem þú þekkir og
skrifaðu um hluti sem varða þig ein-
hveiju.“ Valgardson er prófessor í ritlist
við háskólanum í Victoria, auk þess að
vera þekktur rithöfundur í heimalandi
sínu Kanada. Tvær bóka hans Blóðrót og
Stúlkan með Botticelli-andlitið hafa kom-
ið út á íslensku.
Þessum boðorðum hefur Valgardson
sjálfur fylgt eftir, þó líkt og margir aðrir
rithöfundar þá hafi hann byrjað ferilinn á
að skrifa um hluti sem hann þekkti lítið.
„Eg gekk í gegnum túnabil þar sem ég
fyrirleit það sem ég þekkti og reyndi að
skrifa um hluti sem ég vissi ekkert um.“
Hann bætir við að það sé nefnilega auð-
veldara að skrifa um hluti sem eru fjar-
lægir þvf þannig gefi höfundurinn minna
af sér og áhættan sé þess vegna minni.
„Seinna lærir maður að skrifa um það
sem maður þekkir og skilgreinir þá jafn-
framt hvað skiptir máli.“
Það voru háskólaárin í Winnipeg sem
breyttu þessu viðhorfi Valgardsonar, sem
þá fór að skrifa um bændur og fiskimenn.
„Til að byija með var ég sannfærður um
að bændur og fiskimenn gætu ekki verið
áhugavert viðfangsefni - að maður yrði
að skrifa um áhugavert fólk, til dæmis
efnafólk sem byggi við munað. En ég
þekkti enga mílljónamæringa og varð
þannig að sætta mig við þá staðreynd að
líf fiskimanna, bænda og vinnufólks,
fólksins sem ég þekkti, væru ekki sfður
merkiieg en líf aðalsins."
Kristur er sósíalisti
fslendingabyggðin Gimli er uppvaxtar-
staður Valgardsonar sem segir staðinn
hafa haft mildl áhrif á sig, þvf fslenskar
Morgunblaöiö/Halldór
William Valgardson segir að listin að skrifa
sé fólgin í því að fjalla um hluti sem maður
þekki og varða mann einhverju.
hefðir og veiyur séu þar hafðar í háveg-
um og algengt hafi verið að heyra ís-
Iensku á götum úti þegar hann var strák-
ur. „Þá talaði fólk enn ensku með fsiensk-
um hreim og lærði fslensku heima hjá
sér, þótt enska væri kennd í skólanum.
Ég ólst líka upp við sögur um Vestur-ís-
lendinga sem þrátt fyrir fátæktina fluttu
með sér bækur til Kanada. Þetta er ein af
þeim mýtum samfélagsins sem allir eru
mjög stoltir af og maður lærir fljótt að
bækur eru mikilvægar." Hann bætir við
að fslenska samfélagið eigi sterk tök í
íbúum Gimlis. Islenska menningin dragi
m.a. fólk af öðru þjóðerni til sín. „Flestir
halda til dæmis að móðir múi sé íslensk
og fáir muna að hún giftist inn í fjölskyld-
una.“
Vestur-íslenska samfélagið er viðfangs-
efni Valgardsonar í nokkrum verka hans,
enda samfélagið sérstakara en hann
gerði sér grein fyrir í upphafi. „Aður en
ég fór að heiman í háskóla þá hélt ég að
allir byggju í litlum samfélögum eins og
við gerðum í Gimli.“ Hann bætir við að þá
hafi hann enn síður gert sér grein fyrir
þeim stjómmálaskoðunum sem þar vora
rfkjandi, en kveður þær æ síðan hafa litað
skrif sín. „Þetta samfélag var mjög sósíal-
ískt, jafnvel kommúnískt og margir
studdu verkamannastéttina, enda fjár-
hagurinn oft ekki upp á marga fiska.
Hvers vegna átti fólkið á þessu svæði líka
að styðja kapftalismann, þegar þeir fáu
efnamenn sem þar bjuggu gerðu lítið
annað en að arðræna það?“
Verk Valgardsonar sjálfs eru gjaman
skrifuð í þessum anda, enda svífur sósíal-
realisminn þar yfir vötnum og telur hann
náin tengsl milli sósfalismans og kristinn-
ar trúar. „í mfnum augum er kristur sósí-
alisti og ég sé raunar ekki hveraig nokk-
ur getur verið sannkristinn án þess að
vera sósíalisti.“ Hann bætir við að þetta
geri kapftalista þó ekki að vondu fólki,
hlær og segist jú þéna ágætlega sjálfur.
Þetta viðhorf var honum þó ekki Ijóst í
upphafi. „Þegar ég leit til baka þá varð
mér Ijóst að íbúar Gimlis höfðu ákveðið
viðhorf sem gegnsýrði skrif múi og gaf
þeim ákveðna yfirsýn. Þá varð mér hugs-
að til þessa fólks, Iffs þess og lffsbaráttu
1 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 11. SEPTEMBER 1999