Lesbók Morgunblaðsins - 11.09.1999, Blaðsíða 19

TILFINNINGARNAR
RÁÐA FERÐINNI
Franska fyrirtækið Harmonia Mundi er með fremstu
útgáfum á fyrri tíma tónlist í heimi að mati Árna
Matthíassonar. Hann leit inn í útibú útgáfunnar í
París og komst að því að fyrirtækið varð til vegna
veðmáls um kampavínsflösku.
FRANSKA útgáfan Harmonia
Mundi fagnaði fjörutíu ára
afmæli sínu á síðasta ári, en
hún hefur náð góðum árangri
með því að fara aðrar leiðir í
útgáfumálum og dreifingu en
flest fyrirtæki önnur. Harmonia
Mundi á sér sérkennilegan upp-
runa, því hugmynd að stofnun fyrirtækisins
kviknaði þegar bláfátækir blaðamenn veðj-
uðu upp á kampavínsflösku. Sigurvegari veð-
málsins, Bernard Coutaz, á meirihluta í Har-
monia Mundi og rekur fyrirtækið, en segja
má að hann hafi náð árangri meðal annars
vegna þess að hann vissi ekki hvað ekki var
hægt að gera.
Omegð var mikil á heimili Bernards Cout-
az og þar sem foreldrar hans höfðu ekki efni
á að koma piltinum til manns fólu þau hann
klausturreglu sem tók við ungmennum fá-
tæks fólks. Þar var hann í tíu ár og eftir að
hafa gengist undir heit reglunnar tók hann til
við trúarbragðakennslu. Ekki átti það vel við
Coutaz og lauk með því að hann var rekinn
fyrir frjálslyndar skoðanir. Hann hélt því til
Parísar og fékk vinnu sem blaðamaður á kaþ-
ólsku dagblaði.
Sagan hermir að nokkrum árum síðar hafi
Coutaz setið með félögum sínum og reist
skýjaborgir. Hann segist hafa slegið fram
þeirri hugmynd að hægt væri að kynna bók-
menntaverk með því að gefa þau út á plötum
og þegar félagar hans hentu gaman að hug-
myndinni einsetti hann sér að sýna þeim í tvo
heimana, veðjaði kampavísflösku að víst væri
það hægt, lagði allt fé sitt í leigu á hljóðveri
og fékk síðan þekkta rithöfunda til að lesa inn
á band brot úr verkum sínum, en inn á milli
skaut hann orgelleik. Platan seldist bærilega,
svo vel reyndar að Coutaz hagnaðist nokkuð
á útgáfunni. I framhaldi af því skoraði vinur
hans og tónlistarfræðingur á hann að halda
áfram á útgáfubrautinni og taka næst upp
plöturöð með upptökum af orgelverkum
leiknum á þau orgel sem þau vorum samin á.
Þetta þótti Coutaz góð hugmynd og fékk vin-
inn með sér í að setja saman röðina.
Til að gefa plöturnar út þurfti fyrirtæki og
Harmonia Mundi varð til 1958. Coutaz lagði
allt undir sem var ekki mikið, en það fleytti
honum langt að vita ekki hvað ekki væri hægt
að gera. Þeir félagar breyttu Citroén-bragga
í hljóðver og héldu af stað í upptökuleið-
angra. AIls tóku þeir upp fímmtíu plötur á
þann hátt og seldu í póstkröfu og með far-
andsölu með námsmenn sem sölumenn. Með
þessu móti komu þeir félagar fótunum undir
fyrirtækið og komu sér upp 1.200 föstum við-
skiptavinum sem síðar urðu margir hluthafar
í fyrirtækinu þegar það varð að hlutafélagi.
Þegar hér var komið sögu tók Coutaz að
leita að stað fyrir framtíðarhúsnæði Harmon-
ia Mundi. Ekki leist honum á að hafa höfuð-
stöðvarnar í París, þar var of dýrt að festa
sér húsnæði og Coutaz þótti sem hann væri
betur settur með dreifingu og samskipti utan
Parísar. Svo bauðst honum gamall búgarður í
sunnanverðu Frakklandi, skammt utan við
Arles. Þar eru aðalskrifstofur Harmonia
Mundi í dag, á 7.500 fermetra landareign með
góðum húsakosti, sundlaug og trjálundum, en
alls vinna 150 manns hjá Harmonia Mundi
þar syðra í dag, flest ungt fólk.
Röð eigin verslana
Eftir því sem umsvif fyrirtækisins jukust
fór þó svo að Coutaz kom upp skrifstofu í
París, þar sem menn sjá um alþjóðasam-
skipti, dreifingu um hluta Frakklands og
áþekk verkefni. Coutaz sjálfur kemur sjaldan
til Parísar, kann best við sig fyrir sunnan, en
hann er enn í fullu fjöri við rekstur fyrirtæk-
isins, orðinn 76 ára gamall. Harmonia Mundi
hefur stækkað jafnt og þétt frá fyrsta degi og
tekið upp ýmislegt sem aðrir hafa síðan eftir
Bernard Coutaz, eigandi og forstjóri
Harmonia Mundi.
Líbanska nunnan systir Maria Keyrouz, sem
gefið hefur út merkilegar plötur á vegum
Harmonia Mundi.
Kontratenórarnir
þrír brugðu á leik á samnefndri plötu.
Frá vinstri: Andres Scholl, Dominique
Visse og Pascal Bertin.
leikið. Fyrirtækið hefur náð góðum árangri
með því að gera það sem aðrir hafa ekki talið
hægt, eins og það fór af stað í upphafi, og
meðal annars hefur það opnað sérverslanir
með sígilda tónlist víða um Frakkland undan-
farin ár þrátt fyrir hrakspár og bölsýni á sölu
á sígildri tónlist. Sú tilhögun hefur reyndar
gefist bráðvel og áhugi fólks fyrir sígildri
tónlist virðist vera fyrir hendi ef það bara
kemst í tæri við plöturnar.
Framkvæmdastjóri Parísarskrifstofu Har-
monia Mundi segir að stjórnendur fyrirtæk-
isins hafí haft áhyggjur af því hve plötuversl-
unum í Frakklandi fækkaði stöðugt. „Fyrir
átta árum voru plötuverslanir yfír tvö þús-
und, en í dag ekki nema fjögur hundruð.
Menn sáu því að eitthvað þyrfti að gera og
við ákváðum að setja upp net plötuverslana
um allt Frakkland sem sérhæfa myndu sig í
sígildri tónlist. Við byrjuðum í smábæjum
þar sem ekki var að fínna stórverslanir
FNAC, sem er stærsti söluaðili á plötum í
Frakklandi. Þetta heppnaðist afskaplega vel
og þannig seldu 27 verslanir okkar, sem ein-
beita sér að okkar útgáfu og drefingu, um
fjórðung af því sem seldist af plötum á okkar
vegum í Frakklandi á síðasta ári.
Að mínu mati höfum við því sýnt fram á að
minnkandi sala á sígildri tónlist var ekki
vegna minnkandi áhuga eða tímaskorts, held-
ur vegna þess að æ erfíðara hefur verið fyrir
fóik að komast yflr sígilda tónlist og til að
mynda í mörgum meðalstórum borgum hefur
plötusala nánast lagst af nema á popptónlist í
stórmörkuðum. Sígilda tónlist er ekki hægt
að selja eins og pylsur eða nærföt, fólk þarf
að komast í tæri við kunnáttumenn sem að-
stoðað geta það í leit að réttu tónlistinni og
ráðlagt um hvert eigi að leita næst.“
Fjöldi undirfyrirtsekja
Harmonia Mundi hefur komið sér upp öfl-
"*-^SwsSSS='
ugu neti til dreifingar á eigin útgáfum, en
fyrirtækið hefur einnig tekið að sér að dreifa
útgáfum annarra fyrirtækja, aukinheldur
sem það hefur keypt fyrirtæki og rekið
áfram. Gott dæmi um það síðarnefnda er Le
Chant du Monde, sem fagnaði fimmtugsaf-
mæli sínu á síðasta ári. Það var sett á fót á
sínum tíma af ýmusm tónskáldum og tónlist-
armönnum, en meðal þátttakenda í stofnun-
inni voru tónskáldin Arthur Honegger, Geor-
ges Auric Charles Koechlin, Francis Poulenc
og Albert Roussel. Upphaflegur tilgangur
fyrirtækisins var að kynna fyrir Frökkum
verk fremstu tónskálda innlendra og er-
lendra, og þannig var það fyrst til að kynna
verk Sjostakovitsj í Frakklandi. Snar þáttur í
útgáfunni hefur einnig verið að gefa út þjóð-
lega tónlist sem það hefur haldið alla tíð. St-
arfsemi fyrirtækisins var lífleg fram undir
stríð en á hernámsárunum var því lokað enda
lýsti þýska herstjómin það gyðingafyrirtæki.
Eftir stríð komst Le Chant du Monde aftur á
skrið og var þá meðal annars með á mála hjá
sér Sergej Prokofieff, Aram Katsjaturian og
Dimitri Sjostakovitsj. Fyrir sex árum gekk
Le Chant du Monde síðan inn í Harmonia
Mundi, en heldur áfram að gefa út plötur
undir eigin nafni.
Harmonia Mundi hefur einnig komið sér
upp undirfyrirtækjum erlendis, þar á meðal í
Bretlandi, á Spáni, í Bandaríkjunum og i
Þýskalandi, en engin tengsl eru á milli fyrir-
tækjanna Deutsche Harmonia Mundi og
Harmonia Mundi í Frakklandi. I Bandaríkj-
unum hefur starfsemi fyrirtæksins gengið
einna best og þaðan hafa komið söluhæstu
plötur Harmona Mundi, upptökur með söng-
kvennahópnum í Anonymous Four sem selst
hafa í stóru upplagi um heim allan. í Banda-
ríkjunum hafa óhefðbundnar starfsaðferðir
Harmonia Mundi reynst vel, því útgáfan hef-
ur nú þegar 5% markaðshlutdeild vestan hafs
og fer vaxandi, en þar dreifir Harmonia
Mundi einnig nokkrum líflegum smærri
merkjum, eins og Hyperion Opus 111 og
Testament.
Féll fyrir kontralenór
Aðal Harmonia Mundi í gegnum árin hefur .
verið fyrri tíðar tónlist, enda hófst útgáfan á ”
því að gefa út orgeltónlist fyrri tíma. Coutaz
komst þá á bragðið í barokktónlist en stein-
inn tók úr er hann heyrði fyrst í kontraten-
órnum Albert Deller 1964. Kontratenórsöng-
ur var þá í litlum metum og fáir komu til að
hlusta er Deller, sem var mesti kontratenór
síns tíma, hélt tónleika í Avignon. Coutaz var
þar staddur, enda hafði hann lagt tónleika-
höldurum lið án þess þó að hafa hugmynd um
hvað ætti eftir að fara þar fram. Hann segist
hafa heillast svo af Deller að hann nánast
rændi honum, bauð honum í mat, en láðist að
geta þess að matarboðið væri í 150 kílómetra
fjarlægð, heima hjá Coutaz í Arles. *
A leiðinni beitti Coutaz öllum fortölum sín-
um til að telja Deller á að gera útgáfusamn-
ing við íyrirtæki sem hann aldrei hafði heyrt
um og þegar heim var komið hélt hann áfram
að suða í honum fram undir morgun yfir
geitaosti og rauðvíni. Deller lét til leiðast og
næstu fimmtán árin var hann á mála hjá Har-
monia Mundi og gaf út á því merki tuttugu
plötur, aukinheldur sem hann átti drjúgan
þátt í að móta útgáfustefnu fyrirtækisins og
beina því enn frekar í átt að barokktónlist og
verkum eldri tónskálda.
Sú stefna hefur reynst fyrirtækinu bráðvel
og átt sinn þátt í að auka vinsældir og út-
breiðslu barokktónlistar á svipaðan hátt og
útgáfurnar með Deller urðu til að auka veg
og virðingu kontratenórsins. Harmonia
Mundi hefur reyndar verið með fleiri kontra- ^
tenóra á sínum snærum, til að mynda René
Jacobs sem tekið hefur upp fyrir fyrirtækið í
fjölda ára, Dominique Visse og Andres
Scholl, sem gekk reyndar til liðs við aðra út-
gáfu fyrir skemmstu. Þessir þrír eru í
fremstu röð kontratenóra í heimi í dag, sér-
staklega sá síðastnefndi. Fyrir þremur árum
eða svo brugðu þeir Visse og Scholl á leik við
þriðja mann, Pascal Bertin, og sendu frá sér
bráðskemmtilega plötu, Kontratenóramir
þrír, þar sem þeir skemmtu sér við að
syngja frægar tenóraríur, óperettulög og
gamla slagara. ^
Fjölmargir ungir listamenn hafa stigið
fyrstu útgáfuskrefin á vegum Harmonia
Mundi og haldið tryggð við fyrirtækið
upp frá því þó ekki sé til siðs þar á bæ að
gera skriflega samninga. Áður er nefnd-
ur René Jacobs, en einnig má nefna
Philippe Herrweghe sem verið hefur
s>°' hjá Harmonia Mundi alla tíð og segist
hvergi annar staðar vilja vera, enda
hefur hann frjálsar hendur með hvað
hann gefur út og hversu ört. Af öðrum
sem hafa byrjað ferilinn hjá Harmonia Mundi
en síðan freistast annað má nefna William
Christie og Andreas Scholl sem getið er.
Framandlegir straumar
Eins og fram kom er Le Chant du Monde
hluti af Harmonia Mundi og gefur út ýmis- ^
konar tónlist, nýja og gamla og þjóðlega í
bland. Harmonia Mundi hefur einnig gert
ýmislegar tilraunir á eigin merki þó
barokktónlist og frumklassík sé aðalviðfangs-
efni fyrirtækisins. Þannig gaf fyrirtækið út
einstaklega skemmtilegar plötur með lí-
bönsku nunnunni Maria Keyrouz þar sem
hún syngur kaþólska trúarsöngva eftir sjálfa
sig og aðra á arabísku með arabískum undir-
leik. Fyrir skemmstu kom svo út plata með
flamencosöngkonunni Ginesa Ortega og þeir
Harmonia Mundi-menn segjast stefna enn
lengra í þá átt, að festa á plast nýja strauma í
þjóðlegri tónlist og upprunalegri.
Bernard Coutaz er orðinn hálfáttræður og
segir svo frá að síðustu ár hafí stórfyrirtæki
ásælst Harmonia Mundi mjög, ekki bara
vegna þess að það sé með mikla veltu, heldur f
hafí menn einnig áhuga á að komast yfir upp-
tökusafnið til að geta endurútgefið það ótal
sinnum í ótal gerðum eins og stórfyrirtækja
er siður. Coutaz hefur aftur á móti lítinn
áhuga á að selja fyrirtækið meðan hann lifir
og til að tryggja að það líði ekki undir lok
þegar hann fellur frá hefur hann búið svo um
hnútana að Eva dóttir hans tekur við stjórn-
artaumunum og henni til aðstoðar verða þeir
tveir sem mestan þátt eiga í að reka fyrir-
tækið í dag, Gérard Cointot og René Goiffon.
Coutaz stendur þó áfram í brúnni enn um
sinn, vel hress og enn sami áhugamaðurinn
um tónlist og útgáfu. Þó vel hafi gengið hefur
fyritækið aldrei greitt út arð, allur ágóði M
rennur til þess til að treysta reksturinn og út-
þenslu, enda lét Coutaz þau orð falla í viðtali
við Le Figaro í tilefni af 40 ára afmælinu fyr-
ir réttu ári að hjá sér hefði tilfinningarnar
ráðið ferðinni alla tíð og ánægjan af því að
vera að fást við tónlist.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 11. SEPTEMBER 1999 19