Lesbók Morgunblaðsins - 11.09.1999, Blaðsíða 17

uðir inn sem nauðsynlegur hluti af allri net-
byltingunni en þeir gegna stóru hlutverki í
því að kanna hvað er framkvæmanlegt og
ákjósanlegt í hönnun viðmóta. Listamaðurinn
getur gert ýmsar rannsóknir á formgerð og
virknisþáttum viðmóta og þannig leitt til þess
að þróunin verði hraðari og breiddin meiri.
„Þetta er þó ekki það eina sem mér líkar
við veflistina, heldur einnig uppgjörið við hug-
myndimar um upphaf og endi í listaverkum.
Eg hef verkin mín mjög opin og veiti skoð-
andanum mikið frelsi varðandi það hvernig
hann skoðar verkið og metur það. Hann þarf
alls ekki að hafa neina heildarsýn yfir verkið
og það er í góðu lagi þó að hann fari út úr
verkinu án þess að hafa skoðað alla króka og
kima þess. Þetta endurspeglar þá tilfinningu
sem ég hef fyrir mínu umhverfi, en maður
hefur auðvitað aðeins sýn yfir mjög takmark-
aðan hluta heimsins hverju sinni. Við lifum í
örlitlu, staðbundnu samhengi sem er aðeins
brotabrot af öllu lífssamhenginu eða hinum
stóra vef lífsins og það er bara eðlilegt að
sætta sig við takmarkanir sínar. Annar mögu-
leiki sem veflistin býður upp á og mér finnst
mjög mikilvægur eru leikirnir. Setja má upp
alls kyns leiki sem hvetja skoðandann til að
gera tilraunir á verkinu og við að kanna verk-
ið kannar hann sjálfan sig um leið.“
Flest skil þurrkast út
Katrín Sigurðardóttir nam fjöltækni við
Myndlista- og handíðaskólann hér á íslandi
en fór fljótlega til Bandaríkjanna og tók BFA-
próf frá San Francisco Art Institute þar sem
hún vann aðallega með málverk, kvikmynda-
gerð og skúlptúr. Eftir það fór hún til New
York þar sem hún tók masterspróf í myndlist
við Rutgers University. Katrín fæst fyrst og
fremst við list sem sýnd er í raunheimum og
þá aðallega við skúlptúra og innsetningar.
Hún byrjaði að vinna á tölvur 1993 og stuttu
seinna fór hún að læra html-skriftina og ann-
að sem til þarf við smíði á veflist, en fyrsta
veíverkið eftir hana kom ekki fram á Netinu
fyrr enn á síðasta ári. Það verk nefnist „dict-
ionary" og er opið og gagnvirkt orðasafn, þar
sem gestir á vefsíðu geta tekið þátt í að skrifa
orðabók fyrir nýtt tungumál. Nýlega birtist
annað verk eftir hana, „remoteplaces", en það
er unnið í Sunnfjord í Noregi þar sem Katrín
dvelst þessa dagana í gestavinnustofu. Katrín
segir verkin vera mjög ólík. „Þessi verk eru
ágætis dæmi um „sanna“ og „falska“ gagn-
virkni, því að í „dictionary“ hafa allir gestir á
síðunni áhrif á þróun verksins með því að
bæta nýjum orðum í gagnagrunninn. I
„remoteplaces" leik ég mér að viðteknum
hugmyndum um gagnvirkni með því að bjóða
upp á ákveðið val í skoðun verksins sem síðan
reynist algjörlega innantómt. Sú gagnvirkni
miðlar engu nýju.“ Katrín segist ekki líta á
list í raunrými og í upplýsingarými sem
tvennt ólíkt. „Eg er að fást við sömu spurn-
ingar og sömu fyrirbæri í báðum rýmum. Eg
hef áhuga á því sem kalla mætti „menningar-
skipað rými“, hvernig shkt rými er dregið upp
og skilgreint. Það er gert með kortum í landa-
fræði, skýringarmyndum í líffræði, uppdrátt-
um í byggingarlist og verkfræði, ýmiskonar
geómetríu í heimspeki, stiklutexta á Netinu
og þar fram eftir götunum. Tilraunir mínar
felast yfirleitt í þvi að bræða saman táknkerfi
mismunandi heima og sjá hvað gerist. Þess
vegna er mjög eðlilegt að ég sé að vinna á
Netinu. Eg geri það ekki af einskærri ást á
tækninni, heldur í samhengi við mörg önnur
„net“ sem ég hef áhuga á.“
Að mati Katrínar eiga fjöldamargar spenn-
andi tilraunir sér stað á Vefnum, oft gerðar af
fólki sem á sér engan bakgrunn í listum. Það
skiptir ekki máli hvort hlutimir eru skil-
greindir sem list eða ekki, því hártoganir um
það hvað teljist til listar verða bara til að
draga athygli gestsins frá því sem raunveru-
lega er að gerast á skjánum fyrir framan
hann. „Staðlar og gæðamat á list verður mjög
vafasamt í þessu rými. Það hefur hingað til
ekki verið sama stéttaskipting á milli lista--
manna og listgagnrýnenda á Netinu og í hin-
um raungerða listaheimi. Þetta er líklega
vegna þess að Netið hefur ekki verið sams
konar markaður og netlist ekki markaðsvæn
á sama hátt og list í raunrými. Því hefur ekki
verið gerð sama la-afa á að ákveða hvað sé góð
og slæm netlist. í raun er hún yfirleitt afskrif-
uð sem eitthvað annað en list. Sömuleiðis er
ekki sama stéttaskipting á milli listamannsins
og skoðandans á vefnum, svo fremi að verk
séu sæmilega gagnvirk, því þá er skoðandinn
jafn sterkur framkvæmadaraðili og listamað-
urinn. Gagnrýnandinn er að sjálfsögðu líka
skoðandi, skoðandi með ákveðið vald, en þar^
sem netlist er ekki neytendavara - þó vefur-
inn sé mjög neytendavæn uppfinning - hefur
það áhrif á hlutverk gagnrýnandans. Þetta á
reyndar jafnt við um gagnrýni í raunrými og í
sýndarrými, og þannig er því farið með flest á
Netinu að mínu mati. Það er lítill munur á
veruleikamynd Netins og mynd okkar af þeim
efnisveruleika sem við lifum í utan þess. Upp-
lýsingarýmið er spegilmynd af raunrýminu.
Við sjáum spegilmyndir af stéttum og stofn-
unum á Netinu; af listamönnum, galleríum og
söfnum."
Bæði Kristrún og Katrín tala um Netið sem
sterkan pólitískan miðil þar sem öllum er
frjálst að segja sína meiningu um hvað sem
er. Alls kyns skoðanir koma fram og hljóta
meðbyr eða mótvind í lýðræðislegu rými hins
alþjóðlega orðræðusamfélags. Skemmtilegt,
sé að sjá að fólk tekur ævinlega með sér þann
raunveruleika sem það býr við hið ytra inn í
alþjóðlegt rými Netsins. Rristrún nefnir að
sjá megi í verkum Slóvakans Igor Stromajer
að hann er að fást við hluti eins og að sýna
vald sitt, ofsóknarbrjálæði, innilokunarkennd,
einmanaleika og aðrar tilfinningar sem eru
líklegri til að koma fram í ríki eins og Slóvak-
íu, en það hefur átt sér afar viðburðaríka
sögu. Annað er uppi á teningnum hér á Is-
landi, en íslensku listamennimir eru mjög
konseptúal og vinna mikið með náttúru,
kyrrð, frelsi, einveru og önnur slík fyrirbrigði s
sem eru miðlæg í lífi íslendingsins.
(Heimasíða Takka, sem er póstlisti ís-
lenskra netlistamanna er:
www'.takesyou.to/entrypoint/. Verk Katrínar
eru á: www.takesyou.to/remoteplaces/ og
www.takesyou.to/dictionary/. Vefverk
Kristrúnar frá upphafi má flest finna á:
www.hi.is/~kristrun/index.htm. Hlyn Helga-
son má finna á Takka eða http://rvik.is-
mennt.is/~hlynur/. Igor Stromajer má finna
á: www2.ames.si/~ljintima2/. Einnig má
nefna verk Baldurs Helgasonar á: www.bald-
ur.com/. Gamall vefur Birgittu Jónsdóttur á:
www.this.is/birgitta).
og ákvað að það væri listarinnar virði.“
Prestar Lúthersku kirkjunnar í Kanada
hafa verið móttækilegir fyrir sögur Val-
gardsonar, þrátt fyrir þá gagnrýni sem
sögumar fela oft í sér. „Lútherskur bisk-
up kom meira að segja í heimsókn til mín
með hóp presta sem hann sagði að ættu
að ræða við mig ef þeir vildu bæta kirkj-
una. Það var mikið hrós,“ segir Valgard-
son, sem á sfnum yngri ámm ætlaði að
verða prestur. „Það hefði eflaust verið
fínt, en kannski full takmarkandi," segir
hann um prestsdrauminn, en bætir síðan
við að sem rithöfundur hafi hann stærri
söfnuð. „Allir sem lesa bækurnar mínar
vita að þær byggjast á sósíalrealisma og
því vekur hver saga máls á einhverri sið-
ferðilegri spumingu. Þannig að ég
predika þótt ég sé ekki prestur," segii'
Valgardson og hlær.
Séríslenskt að bera
virðingu fyrir bókum
Líf ungra rithöfunda í Kanada er eng-
inn dans á rósum að mati Valgardsonar
sem segir hér um bil ómöglegt að lifa af
ritlaununum einum saman. Aðstæður
hans sjálfs vom þó ólíkar því sem al-
mennt gerist, enda var hann hvattur
áfram af íslenska samfélaginu. En slíkt
telur hann vera séríslenskt fyrirbæri.
„Aðrir rithöfundar tala um hvemig fjöl-
skyldur þeirra og samfélag lagðist gegn
því að þeir gerðust rithöfúndar. Vestur-
Islendingar kunna, líkt og aðrir, að bera
virðingu fyrir efnafólki, en allir skilja þó
að það sem virkilegu máli skiptir er hvort
þú getur skrifað eða ekki.“ Valgardson
átti því vísan dyggan stuðning Walters
Líndal og annarra félaga íslendingafé-
lagsins í Winnipeg þegar hann ákvað að
gerast rithöfundur og naut auk þess að-
stoðar þeirra við að koma verkum sínum
á prent.
Þegar talið berst að rithöfúndum og
ritlistinni segir Valgardson að sér finnist
jafnan eftirsjá í því að hafa ekki uppgötv-
að fyrr en á fullorðinsámnum að Halldór
Laxuess bjó í Gimli um tíma og skrifaði
þar. „Það er eitt af markmiðum mínum á
næsta ári að komast að því hvar hann bjó
og láta selja þar upp skjöld. Það hefði
verið gott fyrir okkur sem krakka ef
kennararnir hefðu látið okkur vita að
þessi frábæri rithöfundur bjó í okkar litla
samfélagi og skrifaði þar. Laxness hefði
þannig getað verið okkur fyrirmynd og
sýnt fram á að þetta gætum við lika
gert.“
Persónur í verkum Valgardsonar em
gjaman byggðar á fólkinu í kringum
hann. Hann viðurkennir að þetta hafi í
byijun valdið sér smááhyggjum, en segist
fljótt hafa komist að því að sjálfsmynd
manna er jafnan ólík hugmyndum ann-
arra. Valgardson nefnir sem dæmi að
þegar heimildamynd var gerð í tengslum
við kvikmyndina „God is not a físh in-
spector", þá hafi nokkrir íbúar Gimlis
verið spurðir hvor þeir vissu á hvaða ein-
staklingi ákveðin persóna i myndinni
væri byggð. Enginn giskaði á sömu
manneskjuna. Svipaður atburður átti sér
síðan stað í tengslum við bókina Stúlkan
með Botticelli-andlitið. En þá leituðu þrír
kunningjar hans sem allir em geðlæknar
til hans og spurðu hvort geðlæknirinn í
bókinni væri byggður á sér. „Persónan í
sögunni á við offituvandamál að stríða og
allir þessir læknar vom 1 þyngri kantin-
um.“ Valgardson hlær að minningunni og
segir engan þeirra hafa haft á réttu að
standa.
Islenski bakgrunnurinn skiptir Val-
gardson töluverðu máli, þótt hann tali
ekki málið og hafi verið orðinn nokkuð
fullorðin þegar hann heimsótti ísland í
fyrsta skipti. „Ég var einmitt að vinna að
grein um ömmu mína þegar þú komst. Ég
kalla hana „The myth of homogeneity or
deconstracting grandma.“ En titil grein-
arinnar má þýða lauslega sem „Goðsögn
einsleitninnar eða amma sundurliðuð“ og
í henni tekur Valgardson á ýmsum þeim
mýtum sem tengjast íslandi í augum
V estur-íslendinga.
„Island er gjarnan sveipað rómantísk-
um ljóma í augum afkomenda landnem-
anna. En margar þessar goðsögur eiga
sér litla stoð í veraleikanum. Til dæmis
mýtan um að Islendingar hafi verið svo
löghlýðnir að fangelsi hafi verið óþörf.
Eina ástæða þess að ekki var þörf fyrir
fangelsi á íslandi er sú að fangamir voru
sendir til Danmerkur þar sem þeir dóu
flestir eftir tveggja eða þriggja ára
fangavist. Stundum eru staðreyndir
mistúlkaðar þannig að óraunsæ mynd er
dregin upp.“ Hann heldur áfram að velta
örlögum vestur-íslensku landnemanna
fyrir sér og segir lífsskilyrði þeirra hafa
verið hræðileg þegar þeir komu til
Kanada. „Þeir vora fátækustu innflytj-
endurnir og þeir einu 1 sögu Kanada til
að hljóta búferlastyrk.“
Beck-s{éðurinn netaður
til að kynna ísland
Valgardson fjallar þó ekki eingöngu
um Island og Vestur-Islendinga f skrifúm
sínum, því hann er einnig fjárhaldsmaður
„The Richard and Margaret Beck Trast“.
Sjóður sem var stofnaður af hjónunum -
Richard og Margaret Beck í því skyni að
kynna Island fyrir íbúum Vesturheims.
Richard sjálfur vann ötullega að því að
kynna landið á meðan hann lifði, en eftir
lát þeirra hjóna hefur Island verið kynnt
áfram fyrir tilstilli sjóðsins. Síðastliðin
tólf ár hafa hátt í fjöratíu manns fiutt
fyrirlestra um íslenskt mál og menningu
við háskólann í Victoria. „Þá höfum við
boðið upp á sumarskóla og héldum fs-
lenska kvikmyndahátfð sem tókst ein-
staklega vel.“ Hann bætir við að fslensk-
ar kvikmyndir séu góð leið til að kynna
menningu þjóðarinnar.
Frá lokum háskólanáms síns hefur
Valgardson kennt meðfram skrifunum
og segir hann kennsluna góða leið til að
vera í tengslum við hæfileikaríka unga
rithöfunda. Nemendurnir haldi honum
líka við efnið og tryggi að hann fylgist
stöðugt með nýjum straumum og stefn-
um innan ritlistarinnar. „Ég met hvert
skólaár út frá því hversu mikið nemend-
urnir hafa kennt mér,“ útskýrir hann.
Meðal þess sem Valgardson sjálfur kenn-
ir nemendum sfnum er jákvætt viðhorf.
„Það fara yfirleitt allir að hlæja þegar
ég byija á að láta þau fara með romsu
um hversu auðvelt og skemmtilegt það
sé að vera rithöfundur,“ segir hann og
bætir við að hann láti nemendur sfna
Ieggja þessa þulu á minnið. „Ef maður
hefur ekki ánægju af skriftunum þá á
maður að finna sér eitthvað annað að
gera. Því af hveiju í ósköpunum ætti
nokkur að vilja eyða ævinni f vinnu sem
hann hatar?“
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 11. SEPTEMBER 1999 1 7