Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 23.10.1999, Qupperneq 3

Lesbók Morgunblaðsins - 23.10.1999, Qupperneq 3
LESBÖK MORGLJNBLAÐSINS - MENNING LISTIR 41 .TÖLUBLAÐ - 74. ÁRGANGUR EFNI Iðnaðarsafn á Akureyri hefur orðið til fyrir atbeina Jóns Arnþórssonar, en minni athygli hef- ur verið vakin á því en vert er. Akureyri var mestur iðnaðarbær á landinu á meðan Sambandsverksmiðjurnar gengu, en með hnignun og falli Sambandsins stöðvuðust þær ein af annarri og margháttaðar minj- ar um merkilegan íslenskan iðnað hefðu glatast ef Jón hefði ekki brugðist við. Les- bókin hefur litið á safnið og sögu þeirra hluta sem þar getur að líta. Skáldið á Hressó Haraldur Hamar var sonur þjóðskáldsins Steingríms Thorsteinssonar. Hann var viðkvæm listamannssál og talinn vera skáld, en skildi þó ekki eftir sig nein rit- verk. Reykvíkingar sáu hann helst á Hressingarskálanum sem þá var athvarf skáida, en fáir þekktu hann, enda hafði hann verið lengi erlendis, m.a. í London þar sem hann komst í vinfengi við þekkt- an málara, Augustus John, sem málaði af lionum gott portret. Um Harald Hamar skrifar Þorsteinn Antonsson rithöfundur. Francis Bacon var ölkær fjárhættuspilari, orðhákur og hommi, sem kom eins og spútnik inn í listheiminn eftir síðari heims- styrjöldina og varð á tímabili áhrifa- mesti myndlistarmaður heimsins með afar persónuelgan stíl og áherslu á ein- semd og þjáningu mannsins. Bacon er látinn en hefði orðið níræður nú í októ- ber og af því tilefni skrifar Sindri Freysson grein um hann. FORSÍÐUMYNDIN SNORRI HJARTARSON HELGISÖGN Dimmir á skóga nóttin drýpur úrfornum trjám á sölnaða burkna gulnað gras þú gengur með bogann í hendi margt er að ugga úlfaþyt ber þér að vitum hrægammar yfir, nöðrur hlykkjast íföllnu laufi margt að ugga ef til vill mætir þú einhyrningnum og ef til vill sérðu gripinn felmtri ogsefandi fró í fölum bjarma hjört með kross milli hornanna. Snorri Hjartarson, 1906-1986, hóf feril sinn sem skóldsagnahöfundur ó norsku, en fyrsto Ijóðabók hans kom út 1944 og síðan gaf hann út þrjór. Fyrir þó síðustu, Haust- rökkrið yfir mér, hlaut hann bókmenntaverðlaun Norðurlandaróðs 1981. er í tilefni af umfjöllun um málarann Francis Bacon: „Portret af Isabel Rawsthorne standandi á götu í Soho", frá árinu 1967. Það er hluti myndarinnar sem hér sést. RABB NUTIMINN Hvenær var það sem Chaplin gerði Nútímann? 1936, segir uppsláttarrit- ið - ég er ekki orðin nógu heimsvön til að hætta mér á Netið að leita að þessu. Nítjánhundruðþrjátíu og sex - hugsið ykkur hvað maðurinn var vakandi fyrir umhverfi sínu! - Það var ekki nema rúmur áratugur síðan færibandavæðingin hafði haldið innreið sína - alls staðar lofuð og prísuð fyrir stór- aukin afköst. En Chaplin sá strax sálar- drepandi vélvæðingu mannsins sjálfs, sem herðir einn bolta allan daginn og væri bet- ur settur ef bara hendurnar gætu farið í vinnuna og afgangurinn orðið eftir heima. Aratug seinna hlaut gagnrýni hans á þetta vinnulag formlegan stuðning iðnaðar- verkfræðinga - en það var heldur ekki hlustað á þá fyrr en löngu seinna. Nú horf- um við á þetta tímabil í sögu iðnaðar með óhugnaði - og fljótlegasta tilvísun í þetta fírrta vinnulag er Nútíminn hans Chapl- ins. Skömmu síðar beindi hann afhjúpandi ljóskastara að allt öðru fyrirbrigði í sam- tímanum. 1940, þegar Hitler stendur á hátindi veldis síns og vitfirringar, bakkað- ur upp af heilu heimsveldi, sendir Chaplin frá sér Einvaldinn. í fornsögunum höggva menn svo, að eigi þarf um að binda. Sama gerir Chaplin: hann reisir Einvaldinum minnisvarða í eitt skipti fyrir öll. Ekki bara þeim með litla nískulega yfír- vararskeggið, heldur þeim öllum. Mér er minnisstæðust sena Hitlers og hnattlík- ansins, þar sem hann dansar upp um borð og veggi hringsnúandi hnattlíkaninu á vís- ifingri, á trýninu á sér eða afturendanum eins og sæljón í sirkus. Við sem sáum þessa mynd f fyrsta sinn löngu eftir stríð eigum erfitt með að muna og skilja við hvaða aðstæður hún var gerð. Það er auð- velt að sparka í liggjandi hund - en þessi hundur var hreint ekki varnarlaus þegar myndin var gerð. Og myndin þar með ekki aðeins minnisvarði um Einvaldinn - held- ur Hetjuna sem þorir að segja sannleik- ann upp í opið geðið á ógnvaldinum og leggur líf sitt að veði. Því hann getur ekki annað. Getur ekki annað því hann vill ekki annað. Hver er hinn valkosturinn? Að þegja og spila með. Firi-a sig ábyrgð á því að hugsa sjálfstætt, fljóta slappur í kjölf- ari annarra gegn betri vitund. Hvers vegna gera menn það? Lina Wertmúller bjó líka til kvikmynd sem mig minnir að heiti Gyðjurnar sjö - hrikaleg áminning um þann sem skríður fyrir valdinu, leggst flatur hvenær sem á hann er yrt, svíkur allt og alla til að halda eigin skinni ósködd- uðu - og lifir af. Meðan hinir falla fyrir exi böðulsins dregur sá sem lagðist lægst enn andann niðri í foraðinu og skjögrar uppúr því að leikslokum. Boðskapur Linu Wert- múller er sá, að hinn lágkúrulegasti lifir af - survival of the fittest to survive, mundi Darwin kannski hafa sagt - sá kemst af sem best er til þess fallinn að komast af - og það er hann sem fjölgar sér og uppfyllir jörðina. Ekki féleg tilhugsun. Fjölgarséroguppfyllirjörðina. . .það leiðir hugann að eðlislægu framferði margi-a dýrategunda - þar sem markmið- ið með lífinu virðist að fleyta sínum eigin- leikum áfram. Tryggja „sínu“ eðli og upp- lagi sess í samkeppninni. Svo rammt kveður að þessari eðlislægu hegðan, að taki karldýi- við búi frá öðrum, byrjar það á að drepa ungana sem fyrir eru - og kem- ur svo sínum genum í umferð með nýjum ungahópi. Eitthvað hefur nú fennt í þessi spor hjá manninum - sem betur fer. Þó rifjaðist þetta upp fyrir mér fyrir skömmu, þegar ég var að horfa á leikrit Shakespeares, Veður út af engu. Þar gengur dramað útá heita ást sem gufar upp við misskilið framhjáhald - karldýrin verða alveg æf og kvendýrin næstum deyja af skömm - heilt samfélag riðar til falls, vinslit skörp og vopn dregin úr slíðr- um. Þar til lausnarorðið hljómar í játningu þernunnar, það var hún sem sást til við þá ósæmilegu, já banvænu, iðju, að búa sig undir að fleyta annars manns erfðaefni til næstu kynslóðar! Brúðurin staðhæfir að hún sé mey - óbærilegu fargi er létt af brúðgumanum, fyrirgefningin ljómar - vandamálið úr sögunni. Much ado about nothing, segir Shakespeare. Sammála. - En ef brúðurin hefði ekki verið saklaus af ávirðingunum, hvað hefði leikritið heitið þá? - Ég játa að það tók sig upp í mér líffræðingurinn þarna undir lok fimmta þáttar, með spurningar um hvað liggur í raun að baki þeim siðum og reglum sem menn hafa sett sér í aldanna rás. Séð héðan, ofan af toppi 20. aldar, virðist stutt milli lávarðarins unga Claudios og ljónsins sem étur afkvæmi keppinautarins. En þetta stendur nú allt til bóta hjá okkur, jafnréttið er víst komið svo langt. Þess gætir að vísu ekki í launum og fríð- indum hvers konar, eins og hver könnunin á fætur annarri sýnir svart á hvítu - en jafnréttið er heilmikið í orði og við teljum okkur trú um að við séum á réttri leið með því að innprenta börnum strax í æsku að stelpur og strákar eigi að fá sömu tæki- færi. Stelpur fara í smíði, strákar læra að prjóna. Heima hjá einum ungum manni sem ég þekki, stendur ekki síminn - og hann lítur uppgefinn á móður sína og segir: „ef það sé strákur þá er ég heima - en ef það sé stelpa þá er ég ekki heima nema það sé Elísabet.“ Sem sagt aldrei friður fyriraðdáendum sem bera sig eftir björginni. Öðruvísi mér áður brá. Seint á þriðjudagskvöldum þegar við vinkonurnar sátum sem oftar við símann og vonuðum að einhver hringdi, mátti stytta sér stund- ir með því að hlusta á þáttinn á Hljóð- bergi, sem flutti erlent úrvalsefni. Peter Ustinov las einu sinni nýja útgáfu af Rauðhettu. Þessi lét ekki úlfinn plata sig. Þegar hún var orðin leið á því hvað hann brosti lymskulega, þreifaði hún ofan í körfuna sína fram hjá eplabökunni og rauðvínsflöskunni, dró upp Colt .45 og skaut úlfinn á milli augnanna. Mórallinn var: tímarnir breytast: Little girls aren’t what they used to. En við vorum samt ekki komnar jafnlangt þá og þær eru núna. Það er ákveðinn áfangi í jafnréttis- baráttunni að litlar stelpur skuli telja það sjálfsagt og eðlilegt að hringja í hvern þann sem þær langar að tala við - jafnvel strák. Þess vegna varð ég svolitið undr- andi þegar ég frétti um daginn af nýrri tegund af balli, sem ýmsir grunnskólar hafa tekið upp. Para-ballið heitir það - og mér skilst að þar bjóði 12 ára strákar bekkjarsystrum sínum á ball. Það er mikil rómantík í lofti og á einu heimili dugði ekki minna en límúsína á lengd við rútu til að sækja parið. Næstum eins og brúðka- up. En af hverju mega bara strákarnir bjóða? Lítil vinkona mín getur ekki á heilli sér tekið þessa dagana, því hún er viss um að enginn býður henni. Hún er áreiðan- lega ekki sú eina. Af hverju býður þú ekki bara einhverjum, spyr ég nútimaleg - „af því að það má ekki,“ svarar barnið. „Það eru strákarnir sem eiga að bjóða. Stelp- urnar eiga að bíða.“ Hvar eru litlu Rauð- hetturnar? GUÐRÚN PÉTURSDÓTTIR LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 23. OKTÓBER 1999 3

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.