Lesbók Morgunblaðsins - 23.10.1999, Blaðsíða 15

Tækjakostur frá Fataverksmiðjunni Heklu. Um áratuga skeið
var fataframleisla ríkur þáttur í iðnaði á Akureyri. Innan þeirr-
ar deildar var Saumastofa Gefjunar, Klæðagerðin Amaró,
Saumastofa Kaupfélags verkamanna ofl.
Skóverksmiðjan Iðunn tók til starfa 1936 og var starfrækt til
1989. Á safninu er til dæmis gömul skósaumavél, nokkur pör
af skóm úr framleiðslunni og tveir tréskóleistar.
Tæki frá Stjörnu Apóteki sem stofnsett var 1936. Apótekið er
enn rekið á Akureyri. Á safninu eru m.a. smyrslavél, húðunar-
vél fyrir töflur, lyfjavog og ýmislegt sem heyrði til dagtegum
störfum í apótekinu.
ur sinn tíma í síbreytilegum heimi og
þessum iðjuverum var eins og flestu öðru
áskapaður blómatími, hnignun og fall.
A Gleráreyrum urðu tóvinnuvélarnar
undanfari verksmiðjuhverfis sem átti
engan sinn líka á landinu. Nú eru líkur á
að Rúmfatalagerinn og KEA sameinist
um verzlunarrekstur í húsum skinnaiðn-
aðarins, sem flyzt hinsvegar í Gefjunar-
salinn sem Landsbankinn á og búinn var
að standa auður frá því Folda varð gjald-
þrota 1998. Vefstólarnir voru seldir með
vefdeild Foldu til Skagastrandar, en
prjónadeild Foldu var seld til Hvamm-
stanga og vélarnar eru að komast í gagnið
á báðum þessum stöðum. í skógerð Ið-
unnar, sem fyrrum var þarna til húsa, er
nú saumastofan MAX sem framleiðir úti-
lífsfatnað. Gamla ullarþvottastöðin hefur
verið seld í bútum til ýmissa aðila. Vonir
standa til þess að húsin iði af lífi og starf-
andi fólki á nýjan leik og þá er gott að
Iðnaðarsafnið er til og minnir á það sem
áður var þarna til húsa. Án safnsins
mundi það allt fyrnast og gleymast.
Það sem fyrst vekur athygli þegar
komið er inn úr dyrum í Iðnaðarsafninu
er hversu fallega er gengið þar frá öllum
hlutum. Það er með þessar gömlu vélar
líkt og amboð fyrri tíma að þær hafa öðl-
ast fegurð safngripsins sem þær höfðu
ekki á meðan þær voru í notkun. Þeirri
fegurð er gefin aukin áherzla með því að
vélum og hlutum er komið fyrir á stöllum
og vélarnar hafa verið málaðar þar sem
það á við og ágætar upplýsingar liggja
fyrir um notkun hvers hlutar.
Margt smátt gerir eitt stórt. Deig-
skurðarvél úr brauðgerð KEA frá því um
aldamót má sín litils ein og sér. En hún
kemst í merkilegt samhengi og magnast
við að vera í nágrenni við skreiðarpressu
frá UA, mötunarvél úr efnagerðinni
Flóru, fyrstu áleggsskurðarvélina úr kjöt-
iðnaðarstöð KEA, dósalokunarvél frá K.
Tóvinnufélag Eyfirðinga var stofnað 1897 og
hét eftir 1902 Verksmiðjufélagið á Akureyri
Ltd. Frá 1908 hét fyrirtækið Klæðaverksmið-
jan Gefjun, en frá 1930 Ullarverksmiðjan
Gefjun.
Jónssoni & Co, bjórsíu og blöndunarvél
frá Sana, hnappagatavél frá Heklu og
súkkulaðigerðarvél frá Lindu. Það er erf-
itt að gera upp á milli einstakra gripa, en
einn sem vekur sérstaka athygli er prent-
vél, sem er elzta vél safnsins og jafnframt
fyrsta hraðpressa sinnar tegundar á ísl-
andi. Hún er frá 1901 og til hennar má
Súkkulaðiverksmiójan Linda var stofnuð
1949 og sælgæti er áfram framleitt undir
nafni Lindu, nú í Góu í Hafnarfirði. Á safninu
má m.a. sjá elztu súkkulaðivélina úr Lindu.
rekja upphaf POB, Prentverks Odds
Björnssonar.
Að sjálfsögðu hefur það kostað sitt að
koma safninu upp og síðan að standa und-
ir rekstrarkostnaði. Samkomulag var um
að Akureyrarbær tæki á sig tvo þriðju
hluta, en Jón Arnþórsson sæi um þriðj-
unginn sjálfur. Síðar breyttist það og
Skreiðarpressa frá Útgerðarfélagi Akureyr-
inga hf. sem stofnað var 1945 og er enn í
blómlegum rekstri.
greiðir Akureyrarbær alla leiguna, en Jón
er áfrm einn um sjálfboðastarfið í rekstr-
inum. Varla getur sú skipan gengið til
lengdar og varla er hægt að líta svo á að
einn einstaklingur eigi að standa undir
því þegar menningarverðmætum er
bjargað.
GÍSU SIGURÐSSON
ERLENDAR BÆKUR
SAGA FINNLANDS
NÝLEGT RIT UM SÖGU FINNLANDS Á KEISARAÖLDINNI
Matti Klinge: Finlands historia 3.
Helsingfors 1996.
511 bls., myndir.
SVO segja fróðir menn, að Finnar hafi
öðrum Norðurlandaþjóðum meiri áhuga á
sögu sinni og séu öðrum duglegri við að
rannsaka hana og gefa út rit um þjóðarsög-
una. Ekki kann undirritaður að dæma um
hvort hér er rétt með farið, en sé svo, má
líkast til rekja það til þess, að Finnar hafa
öðrum Norðurlandaþjóðum lengur orðið að
lúta erlendu valdi.
En þótt mikið hafi á undanförnum árum
og áratugum verið gefið út af ritum um
sögu Finnlands er hitt víst, að lengi var
mikill skortur á yfirlitsritum um sögu þjóð-
arinnar á öðrum málum en finnsku. Til að
bæta þar úr réðst hið virta útgáfufyrirtæki,
Schildts Förlag í Esbo, í það fyrir nokkrum
árum að gefa út fjögurra binda Finnlan-
dssögu á sænsku. Eru fyrstu þrjú bindi sög-
unnar komin út og hið fjórða væntanlegt.
Þriðja bindið, sem hér er sagt frá, fjallar
um keisaraöldina, en svo kalla Finnar
gjarnan tímabilið frá 1809-1918. Allan þann
tíma lutu þeir Rússum og Finnland var
stórfurstadæmi innan rússneska keisara-
dæmisins. Við fall þess árið 1917 hlutu
Finnar sjálfstæði og stofnuðu lýðveldi árið
1918.
Frásögn þessa bindis hefst við valdatöku
Alexanders keisara I. í Finnlandi árið 1809
og henni lýkur í þann mund er stofnun lýð-
veldis stóð fyrir dyrum í Finnlandi. í bók-
inni er fjallað um alla meginþætti finnskrar
sögu á þessu tímabili. Höfundur ver að
sönnu mestu rúmi í umfjöllun um stjórn-
mála- og menningarsögu, en vanrækir þó
engan veginn félags- og hagsögu. Þá fjallar
hann og rækilega um þjóðernishreyfingar
og minnihlutahópa, auk þess sem hann ræð-
ir ítarlega og skýrir tengsl Finnlands við
önnur Evrópulönd og hver áhrif þróun mála
úti í hinum stóra heimi hafði á gang atburða
Helsingfors skömmu eftir 1800.
í Finnlandi. Er að þeim köflum góður feng-
ur og mættu íslenskir sagnfræðingar
sitthvað af þeim læra.
Höfundur þessa bindis, Matti Klinge, er
einn þekktasti sagnfræðingur Finna nú um
stundir og hefur skrifað fjölmörg rit um
fmnska og almenna sögu. Hann er einkar
vel ritfær og lagið að flétta saman trausta
fræðimennsku og lifandi frásagnarlist. Þeir
eiginleikar hans koma vel fram í þessari
bók. Hún er afbragðsvel skrifuð, á góðu
máli, full af fróðleik og á köflum spennandi
aflestrar. Er það meira en sagt verður um
ýmis önnur yfirlitsrit um sögu þjóða.
Bókin er fallega prentuð í handhægu
broti og prýdd miklum fjölda mynda. Víða
eru stuttar rammagreinar, þar sem sagt er
frá einstökum sögufrægum atburðum og
málum, og eru þær flestar ritaðar af sérf-
ræðingum í viðkomandi málefni. í bókarlok
er heimilda- og myndaskrá
JÓNÞ. ÞÓR
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 23. OKTÓBER 1999 1 5