Lesbók Morgunblaðsins - 30.10.1999, Síða 3

LESBðK MORGUNBLAÐSINS - MENNING LISTIR
42. tÖLUBLAÐ - 74. ÁRGANGUR-----------,-----
EFNI
Jóhannes úr Kötlum
Þess er minnst nú að eftir fimm daga eru
liðin 100 ár frá fæðingu Jóhannesar skálds
úr Kötlum. Af því tilefni skrifar Skafti Hall-
dórsson grein sem hann nefnir Hugsjóna-
skáld og lofgerðasmiður, og birt er í fyrsta
sinn á prenti samtal sem Matthías Johann-
essen átti við Jóhannes í sjónvarpinu 1969.

Skaffellskir,töfrar
í Listasafni Islands
I Listasafni Islands er nú efnt til sýningar á
skaftfellskuin myndum Ásgríms Jónssonar.
Af því tilefni er gripið niður í ritgerð Jó-
líönu Gottskálksdóttur listfræðings um
þennan þátt í list Ásgríms og heitir greinin
I landi ljóss og lita.
íslandsbær
Við Hrafnagil í Eyjafirði hefur risið óvenju-
legt veitingahús: Norðlenzkur burstabær
sem unninn var eftir ýmsum þekktum fyrir-
myndum; veggir listilega hlaðnir úr
klömbruhnaus og streng og borðviður eins
og sá sem tiðkaðist að nota var sérpantað-
ur. Þó ekki sáist það að utanverðu er bær-
inn einn veitingasalur að innanverðu, svo
og afþiljuð koníaksstofa og snyrtiaðstaða
eins og lög mæla fyrir um. Gísli Sigurðsson
leit á bæinn.
JÓHANNES ÚR KÖTLUM
ORLOG
Við munum öll gleymast:
við sem eltum sílin í bæjarlæknum
páruðum nafn okkar ísnjófötíð á ísnum
hlógum oggrétum á víxl
- öll munum viðgleymast.
Líf okkar er sviptónn í ófullgerðri hljómkviðu:
fýkur brátt sem neisti veg allrar veraldar
- eftir liggur aska.
Ogáfram snýst hnötturinn samur ogjafn
eins og við hefðum aldrei verið til:
þaðérsvo skrýtið að hugsa sérþessa fögrujörð
í sólskini
hugsa sérgras gróa og ull vaxa á sauðum
eins og við hefðum aldrei verið til.
FORSÍÐUMYNDIN
Portret eftir Van Dyck af Mariu Louisu de Tassys. Mólverkið er fró um 1629, olía á
léreft, og er á safni prinsins af Lichtenstein í Vaduskastala. Myndin er birt i tilefni
umf jöllunar Braga Asgeirssonar um Van Dyck.
Þess er minnst nú að 100 ár eru liðin frá fæðingu Jóhannesar skálds úr Kötlum og
vísast hér til umfjöllunar um hann á nasstu síðum.
RABB
IOJOFNUM
LEIKVIÐ
NÁTTÚRUNA
UM ÞESSAR mundir eru
þrjátíu ár frá stofnun
Landverndar, sem eru
samtök félaga sem
vinna að náttúruvernd
og landgræðslu. Land-
vernd hefur stuðlað að
mörgum gagnlegum
málum og stutt margvísleg verkefni á
vegum félaga og einstaklinga eftir því
sem efni og ástæður hafa leyft hverju
sinni. En fyrst og fremst hafa samtökin
þó þjappað því fólki saman sem hefur
unnið að hinu sameiginlega markmiði
samtakanna.
Saga umhverfisverndar hér á landi
hefur aldrei verið skrifuð. En svo mikið
er víst að hún er orðin löng. Kannski
var meistari Jón Vídalín einn fyrsti um-
hverfisverndarmaðurinn hér á landi. I
athyglisverðu bréfi, sem hann ritaði til
stiftamtmanns árið 1720, skömmu áður
en hann dó, fjallar hann um umhverfið.
Hann bendir stiftamtmanni á að skóg-
arnir á Suðurlandi séu í eyðingarhættu
vegna gegndarlausrar ágengni manna í
eldivið. Þetta verði að stöðva og Islend-
ingar verði að nota mó eins og til forna
og jafnvel einnig að flytja inn steinkol
frá Englandi til að hlífa skógunum. Með
þessu móti gætu trén náð fullum vexti
og því komið að góðum notum sem
húsaviður. I bréfinu koma fram raun-
hæfar hugmyndir um nemendaskipti
milli íslands og Noregs, héðan mætti
senda ungt fólk til að læra verkmenn-
ingu ytra og hingað mætti senda bænd-
ur frá Noregi til að kenna íslensku
sveitafólki að þekkja hrífu og skóflu og
önnur amboð en þó ekki síður að kenna
þeim að nota kol til smíða.
Það er einnig áhugavert að skoða
tvennt í húslestrum Vídalíns í þessu
samhengi. Annars vegar leggur hann
þunga áherslu á hina lúthersku vinnus-
iðfræði: letin leiðir ekki til góðs, öllum
ber að leggja sitt af mörkum enda eru
hugmyndir hans um framfarir í verk-
menningu íslendinga miklar. Og svo er
það heildarmyndin, maðurinn í hinu
mikla sigurverki sköpunarinnar, þar
gegnir hann hvorki meira né minna en
ráðsmannshlutverki, hann er gæslumað-
ur lífríkisins.
Sú heita umræða sem nú fer fram um
virkjanir á hálendinu er því grein á
gömlum meiði. Enn sem fyrr er tekist á
um orkuna. Hver tími þarf að fást við
þann vanda á eigin forsendum. A þeim
tíma sem liðinn er frá því ákvarðanir
voru teknar um síðustu virkjanir hafa
margar forsendur breyst. Hin efnahags-
legu rök hafa minna vægi en fyrr. Á all-
snægtatímum eru það ekki sterk rök að
nauðsynlegt sé að fórna fögrum lands-
væðum. Næg tækifæri til atvinnu-
sköpunar eru fyrir hendi vilji menn gefa
því efni gaum í fyllstu alvöru. Byggða-
vandinn er enn sem fyrr ein helsta
ástæðan fyrir virkjunum á Austurlandi
en engin trygging er fyrir því að stór-
iðja leysi þann mikla vanda.
Hins vegar hefur þekking manna á
eðli vistkerfanna stóraukist á tiltölulega
skömmum tíma vegna aukinna rann-
sókna. Af þessari auknu þekkingu hefur
leitt nýtt viðhorf til landsins meðal upp-
vaxandi kynslóðar sem jafnvel mætti
líkja til þeirrar byltingar í viðhorfum
sem kennd eru við 68-kynslóðina. Það
hálendi sem lengstum hefur verið óra-
fjarlægt í vitund alls þorra manna er á
tiltölulega skömmum tíma orðið furð-
unálægt.
Loks ep einn þáttur þessa máls sem
ekki má vanmeta. Það er þáttur er-
lendra ferðamanna. Erlendir ferðamenn
bera með sér viðhorf til óbyggða sem
eru mörgum íslendingum framandi. Það
er lífsreynsla að upplifa undrun er-
lendra ferðamanna, ekki síst hesta-
manna, sem eru komnir til að kynnast
íslenska hestinum í upprunalegum
heimkynnum, heyra undrunaróp þeirra
þegar þeir uppgötva eiginleika íslenska
hestsins, hversu ótrúlega fótviss hann
er, jafnvel í grýttum ám eða nánast í
hvaða landslagi sem er. En aðdáun
þeirra beinist ekki síður að villtum
gróðri, að mildum andvaranum, að tæru
lofti, að beljandi storminum, að litríkum
fjöllunum, að nægjusömu sauðfé. Gildis-
mat þessa fólks hlýtur af hafa áhrif á
aðra, það hlýtur að vekja okkur íslend-
inga til umhugsunar um þá auðlegð sem
við eigum í óbyggðum landsins. Kannski
erum við nú í fyrsta skipti orðin það
auðug að við getum leyft okkur að njóta
landsins.
En hvers virði eru óbyggðirnar í aug-
um okkar? Sumum eru þær dýrmæt
auðlegð sem verður ekki seld frekar en
Gullfoss á sínum tíma. Öðrum eru þær
áreiðanlega hráefnið eitt og freisting að
koma því í verð. Við þekkjum sögur um
menn sem voru leiddir út í óbyggðirnar
þar sem þeirra var freistað með völdum
og auðævum. Freistingasagan, sem allir
þekkja, hefur ótrúlega sterka skírskot-
un til nútímans, ekki síst hér á landi
þar sem óbyggðirnar eiga í vök að verj-
ast og margir líta svo á að óbyggð sé
landsvæði sem bíður arðbærrar nýting-
ar t.d. í formi uppistöðulóna, vegafram-
kvæmda, háspennumastra, virkjana-
húsa, stíflugarða eða einhvers annars
sem sýnir að hér eru vaskir fram-
kvæmdamenn að verki sem koma
gagnslausri náttúrunni í verð.
Jónas Hallgrímsson talaði um blinda
menn sem „unna því lítt sem fagurt er“.
Hann átti í baráttu við skilningsleysi
þeirra sem „telja sér lítinn yndisarð/ að
annast blómgaðan jurtagarð“. I þessum
ljóðlínum er kveðið býsna fast að orði,
þar er engin málamiðlun. Hið sama
gildir nú þegar rætt er um virkjanir á
hálendinu að öðru leyti en því að nú er
leikurinn ójafn, hin viðkvæma íslenska
náttúra má sín lítils fyrir tækni samtím-
ans. Fáir kostir virðast raunhæfir til
málamiðlunar. Ábyrgðin er því mikil
sem hvílir á Alþingismönnum um þessar
mundir. En hún hvílir ekki aðeins á
þeim heldur á þjóðinni allri.
GUNNAR KRISTJÁNSSON
REYNIVÖLLUM
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 30. OKTÓBER 1999 3