Lesbók Morgunblaðsins - 27.11.1999, Blaðsíða 3

LESBÖK MORGIJNBLAÐSINS - MENNING LISTIR
47. TÖLUBIAÐ - 74. ÁRGANGUR
EFNI
Otto von Bismarck
er einn víðfrægasti stjórnmálamaður 19. al-
dar í Evrópu og eru nú liðlega 100 ár frá
láti hans. Bismarck var nefndur járnkans-
larinn; hann sameinaði Þýzkaland og kom á
jafnvægi milli stórveldanna, en missti völd-
in þegar hann lenti í heiftarlegum úti-
stöðum við Vilhjálm II Þýzkalandskeisara.
Um Bismarck skrifar Siglaugur Brynleifs-
son.
nefnist sýning sem nú stendur í Moderna
Museet í Stokkliólmi. Þar gefur að líta verk
140 listamanna frá 22 fyrrum kommúnista-
ríkjum A-Evrópu. Inga Bima Einarsdóttir
skoðaði sýninguna, þar sem lögð er áhcrzla
á verk ungu kynslóðarinnar.
Gullöld
rússneskrar skáldsögu er til umíjöllunar í
grein Arna Bergmanns um Alexander Pús-
hkín sem fæddist fyrir 200 ámm og er eitt
af þjóðskáldum Rússa. Hann var hið snjalla
skáld sem kemur fram á réttum tima, segir
Arni í grein sinni. I heila öld fyrir daga Pús-
hkíns reyndu Rússar að yrkja á evrópska
vísu, en Púshkín leysti þá undan oki er-
lendra fyrirmynda.
Hallgrímskirkja
liefur fengið nýjan, steindan glugga yfir að-
aldyram, en höfundur hans er Leifur Breið-
fjörð. Þessi gluggi er óvenjulegur í þá vem
að myndirnar í honum munu sjást á löngu
færi því sterkum ljósköstumm verður beint
á gluggann að innanverðu eftir að rökkva
tekur. I grein á bls. 8-9 er glugganum lýst
nánar svo og myndum Leifs við Opinbemn-
arbókina sem út er gefin með viðhöfn.
FORSÍÐUMYNDIN
sýnir nýja, steinda gluggann yfir dyrum Hallgrímskirkju eins og hann lítur út
utanfrá eftir að dimma tekur. Ljósm.Morgunblaðið/Kristinn.
GUÐMUNDUR KAMBAN
JÓLLEYSINGI
-BROT-
Égerjóllausmaðuv,
japla á tappakork,
engan þarf ég hnífínn
og engan þarf ég fork,
gengí hvítri birtu
á Broadway í New York.
Skáldið situr inni
snöggklæddur við ljós,
syngur um þann ræfíl,
sem fann í skarni dós,
raðar hungurhrópum
í stuðlabásafjós.
í kh-kjum þínum, Kristur,
kurteisin er stór,
einn erlátinn byrja
til ávarps faðir vór,
-íallsnægtum um daglegt brauð
menn biðja þigí kór.
Pað storkar mínum anda
sem harka eyðihjarns,
það storkar mínum anda
sem möskvar veiðigarns,
það fer ígegnum hjartað
sem grátur misþyrmds barns.
Ég geng niður að höfninni,
- hál er hlein sem gler.
Kalt er, sjór, að hugsa til
að samlagast þér.
Skyldu vera marhnútar
á botninum hér?
Guðmundur Kamban, 1888-1945, var leikrita- og skáldsagnahöfundur, sem
um tíma bjó í New York, en lengi í Danmörku þar sem hann var myrtur f stríðs-
lok. Þekktastur er hann fyrir leikrit sín, Skálholt og Vér morðingjar.
UNZSEKT ER
SÖNNUÐ
RABB
FYRIR nokkrum árum var hart
deilt um svonefnt biskupsmál.
Biskup landsins var borinn
þungun sökum og margir
héldu því fram að honum bæri
að segja af sér embætti vegna
þeirra ásakana. Lögmenn
héldu uppi harðri málsvörn
fyrir biskup og klifuðu mjög á því að sak-
bomingur teldist saklaus unz sekt væri
sönnuð. Af þeirri reglu drógu þeir þá álykt-
un að rangt væri að krefjast uppsagnar
biskupsins, því að það jafngilti sakfellingu.
Með því að segja af sér væri biskup líka að
gangast við sekt sinni.
Ég er ósammála þeirri þröngu lagahugs-
un sem hér birtist. Reglan um að hver mað-
ur skuli teljast vera saklaus unz sekt er
sönnuð (ég kalla hana ,,sakleysisregluna“)
er vissulega þýðingarmikil bæði frá lagalegu
og siðferðilegu sjónarmiði. En mérvirðist
hún ekki vera fullnægjandi röksemd fyrir
því að embættismaður, sem gegnir mikil-
vægu trúnaðarstarfi í umboði almennings,
segi ekki af sér sé hann borinn þungum
rökstuddum sökum. I slíkum tilvikum er
fullur trúnaður forsenda þess að viðkomandi
geti gegnt starfi sínu með viðhlítandi hætti.
Oft heyrist í erlendum fréttum af stjóm-
málamönnum sem segja af sér þegar í stað
ef klúður eða saknæmt athæfi hefur orðið í
málaflokki sem þeir bera ábyrgð á, jafnvel
þótt þeir séu ekki beinlínis sjálfii- ásakaðir
um misferli. Þá axla menn pólitíska ábyi-gð
eins og það heitir. Hérlendis hanga menn
eins og hundar á roði í embættum sínum
með málsvörn sakamannsins að yfirskini.
Hver maður skal teljast vera saklaus unz
sekt er sönnuð og er þá bæði pólitísk ábyrgð
og trúnaðartraust almennings virt að vett-
ugi;
A síðustu vikum hefur annað mál valdið
úlfaþyt í samfélaginu og nú er það prófessor
en ekki biskup sem á í hlut. í þetta sinn er
um dómsmál að ræða og var ákærði sýknað-
ur af þremur af fimm dómurum hæstarétt-
ar, eftir að hafa verið sekur fundinn af öllum
dómurum nema einum í undirrétti. „Dóm-
stóll götunnar" hefur líka fellt sinn sektar-
dóm og byggir þar á málsgögnum sem opin-
ber aðgangur er að. Sami lögmaður og
hamraði á sakleysisreglunni í biskupsmálinu
tjáir sig nú títt í fjölmiðlum og hampar
þeirri sömu reglu. „Saklaus uns sekt er
sönnuð" er til dæmis yfirskrift á nýlegin
Morgunblaðsgrein (8.11.1999) eftir hann.
Það hefur einkennt málflutning
lögmannsins að hann leggur að jöfnu sýkn
og sakleysi í málinu. Þetta er skiljanlegt frá
lögfræðilegu sjónarmiði. En lögmaðurinn
talar jafnan um sakleysisregluna líka sem
siðferðisreglu sem ætti að gilda í samskipt-
um manna á milli. Vissulega er hér um
þungvæga siðareglu að ræða, en málið er
miklu flóknara í siðferðilegu tilliti en því
lagalega. I siðferðisefnum er hún náskyld
kröfunni um gagnrýna hugsun, að láta ekki
sannfærast án þess að hafa traust rök fyrir
afstöðu sinni. En mælikvarðinn á traust rök
einskorðast ekki við sannanir í dómsmáli.
Fólk getur haft margvísleg rök íyrir því að
efast um sakleysi tiltekins manns þótt hann
hafi fengið sýknudóm vegna skorts á sönn-
unum. Það getur líka haft réttmætar efa-
semdir um að leiðimar sem notaðar vom til
að draga sönnunargögnin í efa séu trúverð-
ugar. Það er til dæmis heldur fáfengilegt
sérfræðingsálit þess efnis að ekki sé hægt
að útiloka að hálshnykkur orsaki upplognar
sakir. Eðli málsins samkvæmt er það fræði-
lega hugsanlegt, en hlýtur að teljast ósenni-
legt og vera því haldlítil rök í máli af þessu
tagi. Ef þetta er dæmi um sönnunarbyrði í
dómsmálum er Hæstiréttur ekki mikið bet-
ur settur en dómstóll götunnar.
Margoft hefur komið fram í umræðum
síðustu vikna að mjög erfitt er að færa sönn-
ur á að ákærur í kynferðisafbrotamálum séu
réttar. En það er örugglega ekkert einfalt
mál heldur að meta það hvað geti talizt vera
sannanir og hvað ekki í málum af þessu tagi.
Verjandi sakbomingsins í umræddu máli
lætur hins vegar eins og svo sé. Af orðum
hans má ráða að sakfelling í málinu hefði
verið glæpur gegn réttarríkinu. Samt var
meirihluti dómaranna sem að þessu máli
kom annarrar skoðunar. Lögmaðurinn hef-
ur heldur ekki vandað þeim kveðjurnar. I
fjölmörgum ummælum hans í kjölfar máls-
ins, þar sem hann heldur uppi mikilvægum
vömum fyrir réttarríkið, er hann með al-
varlegar aðdróttanii- í garð þessara dómara.
Hann sakar þá um að hafa gengið á svig við
grundvallarreglur réttarríkisins og að hafa
látið undan pressu samfélagsins um sakfell-
ingu. Sjálfur hafi hann, aftur á móti, ásamt
þeim dómm-um sem sýknuðu manninn af
ákæmnni, uppfyllt kröfur réttarríkisins og
tekið skyldur sínar og réttindi sakamanns-
ins alvarlega.
Þetta em þung orð og ég trúi vart öðm en
að Lögmannafélagið eigi eftir að áminna
þennan félagsmann. I siðareglum Lög-
mannafélags íslands segir (18. grein) að lög-
maður skulu „sýna dómstólum fulla tillits-
semi og virðingu í ræðu, riti og framkomu"
og (25. grein) að lögmaður skuli forðast að
valda starfsfélaga sínum álitsspjöllum. Em
það ekki umtalsverð álitsspjöll ef lögmaður-
inn fær almenning til að trúa því að dómar-
amir hafi bragðizt framskyldum sínum?
Ráða má af málflutningi lögmannsins að í al-
varlegum og erfiðum sakamálum á borð við
það sem hér um ræðir þurfi dómarar ekki að
kljást við torráðin matsatriði og komast að
niðurstöðu samkvæmt því sem þeir vita
sannast eftir lögum landsins og samvizku
sinni. í hans huga virðast málin vera klippt
og skorin og þeir sem eru honum ósammála
eigi ekkert erindi í réttarsal. Dómarar í
Hæstarétti fá hjá lögmanninum sömu með-
ferð og dómarar götunnai’ fyi-h’ það eitt að
meta málsatvik á annan veg en hann gerir.
Ég held að afstaða af þessu tagi, sem gerir
alla rökræðu óþarfa, sé líklegri til að grafa
undan réttaiTÍkinu en þau atriði sem lög-
maðurinn hefur gert að umtalsefni í
fjölmiðlum.
VILHJÁLMUR ÁRNASON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 27. NÓVEMBER 1999 3